Czwartek, 20 października 2022 r.

Wspomnienie św. Jana Kantego, patrona lubelskiej archidiecezji

Jan urodził się 24 czerwca 1390 r. w Kętach (ok. 30 km od Oświęcimia). Do naszych czasów przetrwało ok. 60 dokumentów z jego autografem, stąd wiemy, że podpisywał się najczęściej po łacinie jako Jan z Kęt. Po ukończeniu szkoły w Kętach, która musiała stać na wysokim poziomie, zapisał się w 1413 r. na Uniwersytet Jagielloński (miał wówczas już 23 lata). Studia przebiegały pomyślnie, o czym świadczą daty osiąganych stopni naukowych. Tu uzyskał w 1415 roku stopień bakałarza, a trzy lata później w styczniu 1418 roku został magistrem filozofii. Objął wówczas funkcję wykładowcy. Stanowisko to było wówczas bezpłatne. Dlatego na swoje utrzymanie Jan zarabiał prywatnymi lekcjami i pomocą duszpasterską jako kapłan (nie znamy dokładnej daty ani miejsca święceń kapłańskich, ale musiało to być między 1418 a 1421 rokiem). W 1421 r. na prośbę bożogrobców z Miechowa Akademia Krakowska wysłała Jana Kantego w charakterze kierownika do tamtejszej szkoły klasztornej. Spędził tam osiem lat (1421-1429). Zadaniem szkoły było przede wszystkim kształcenie kleryków zakonnych. Wolny czas Jan spędzał na przepisywaniu rękopisów, które były mu potrzebne do wykładów. Wśród zachowanych kopii są pisma Ojców Kościoła, św. Augustyna, św. Tomasza, a także Arystotelesa. W Miechowie Jan Kanty pełnił równocześnie obowiązki kaznodziei przy kościele klasztornym. Musiał również interesować się w pewnej mierze muzyką, gdyż odnaleziono drobne fragmenty zapisów pieśni dwugłosowych, skreślonych jego ręką. W roku 1429 zwolniło się miejsce w jednym z kolegiów Akademii Krakowskiej. Przyjaciele natychmiast zawiadomili o tym Jana i sprowadzili go do Krakowa. Kolegium dawało pewną stabilizację – zapewniało bowiem utrzymanie i mieszkanie. Profesorowie w kolegiach mieszkali razem i wiedli życie na wzór zakonny. W początkach Uniwersytetu tych kolegiów było niewiele i były bardzo małe. Dlatego niełatwo było w nich o miejsce. Gdy tylko Jan wrócił do Krakowa, objął wykłady na wydziale filozoficznym. Równocześnie jednak zaczął studiować teologię (miał wówczas już ok. 40 lat). Jednocześnie jako profesor wykładał traktaty, które przypadły mu – ówczesnym zwyczajem – przez losowanie. Z nielicznych zapisków wiemy, że komentował logikę, potem fizykę i ekonomię Arystotelesa. Na tym wydziale piastował także urząd dziekański w półroczach zimowych: 1432/1433, 1437/1438 oraz w półroczu letnim 1438. Od roku 1434 sprawował także urząd rektora Kolegium Większego. W roku 1439 zdobył tytuł bakałarza z teologii. Pod kierunkiem swojego mistrza studiował Pismo święte, potem cztery księgi Piotra Lombarda, wreszcie teologię ścisłą. Co pewien czas trzeba było zdawać egzaminy, brać udział w dysputach, mówić kazania i prowadzić ćwiczenia. Ponieważ Jan był równocześnie profesorem filozofii, dziekanem i rektorem Kolegium Większego, nie dziw, że jego studia teologiczne wydłużyły się aż do 13 lat. Dopiero w roku 1443 uzyskał tytuł magistra teologii, który był wówczas jednoznaczny z doktoratem. W roku 1439 został kanonikiem i kantorem kapituły św. Floriana w Krakowie oraz proboszczem w Olkuszu. Nie był jednak w stanie pogodzić obowiązków duszpasterskich i uniwersyteckich. Po kilku miesiącach zrzekł się probostwa w Olkuszu. Hagiografowie zgodnie podkreślają, że beż żalu zrezygnował ze sporych dochodów. Fakt, że został wybrany na kantora, świadczy, że musiał znać się na muzyce. Urząd ten nakładał bowiem obowiązek opieki nad muzyką i śpiewem liturgicznym. Po uzyskaniu stopnia magistra (mistrza) teologii w roku 1443 Jan Kanty poświęcił się do końca życia wykładom z tej dziedziny. Pośród tych rozlicznych zajęć Jan znajdował jeszcze czas na przepisywanie manuskryptów. Jego rękopisy liczą łącznie ponad 18 000 stron. Biblioteka Jagiellońska przechowuje je w 15 grubych tomach. Część z nich znajduje się w Bibliotece Watykańskiej. Własnoręcznie przepisał 26 kodeksów. Zapewne sprzedawał je nie tyle na swoje utrzymanie, gdyż miał je wystarczające, ile raczej na dzieła miłosierdzia i na pielgrzymki. Jest rzeczą pewną, że w roku 1450 udał się do Rzymu, aby uczestniczyć w roku świętym i uzyskać odpust jubileuszowy. Prawdopodobnie do Rzymu pielgrzymował więcej razy, aby w ten sposób okazać swoje przywiązanie do Kościoła i uzyskać odpusty. Dyskusyjna jest natomiast pielgrzymka do Ziemi Świętej, o której piszą niektórzy biografowie. Niewykluczone, że Jan Kanty pielgrzymował nie do grobu świętego, ale do jego kopii w miechowskim kościele bożogrobców. Był człowiekiem żywej wiary i głębokiej pobożności. Słynął z wielkiego miłosierdzia. Nie mogąc zaradzić nędzy, wyzbył się nawet własnego odzienia i obuwia. Wielokrotne dzielił się posiłkiem z biednymi. Legenda mówi, że zdarzało się, iż wiktuały dane potrzebującemu bliźniemu w cudowny sposób odnawiały się na talerzu Jana. Będąc rektorem Akademii, zapoczątkował tradycję odkładania ze stołu profesorów części pożywienia codziennie dla jednego biednego. Dbał także o ubogich studentów, których wspomagał z własnych, skromnych zasobów. Przez całe życie nie zaniechał działalności duszpasterskiej. Wiemy, że krzewił kult eucharystyczny i zachęcał do częstego przyjmowania Komunii świętej, a wiele czasu poświęcał pracy w konfesjonale. Pomimo bardzo pracowitego i pokutnego życia, jakie Jan prowadził, dożył 83 lat. Zmarł w Krakowie 24 grudnia 1473 r. Istniało tak powszechne przekonanie o jego świętości, że od razu pochowano go w kościele św. Anny pod amboną. W 1621 r. synod biskupów w Piotrkowie wniósł prośbę do Stolicy Apostolskiej o rozpoczęcie procesu kanonicznego. Prace przygotowawcze rozpoczęto w roku 1628. W roku 1625 napisano życiorys Jana. Dla kanonizacji przygotowano jeszcze jeden żywot, według schematu przysłanego kwestionariusza. Beatyfikacja nastąpiła 27 września 1680 r. Dokonał jej papież bł. Innocenty XI. Kanonizacji – łącznie ze św. Józefem Kalasantym – dokonał Klemens XIII 16 lipca 1767 r.
Kult św. Jana Kantego jest do dnia dzisiejszego żywy. Jest on bowiem czczony przede wszystkim jako patron uczącej się i studiującej młodzieży.

1.czytanie (Ef 3, 14-21)

Abyście doszli do całej Pełni Bożej

Czytanie z Listu Świętego Pawła Apostoła do Efezjan

Bracia:

Zginam kolana moje przed Ojcem, od którego bierze nazwę wszelki ród na niebie i na ziemi, aby według bogactwa swej chwały sprawił w was przez Ducha swego, by potężnie wzmocnił się wewnętrzny człowiek. Niech Chrystus zamieszka przez wiarę w waszych sercach; abyście w miłości zakorzenieni i ugruntowani, wraz ze wszystkimi świętymi zdołali ogarnąć duchem, czym jest Szerokość, Długość, Wysokość i Głębokość, i poznać miłość Chrystusa, przewyższającą wszelką wiedzę, abyście zostali napełnieni całą Pełnią Boga.

Temu zaś, który mocą działającą w nas może uczynić nieskończenie więcej niż to, o co my prosimy czy rozumiemy, Jemu chwała w Kościele i w Chrystusie Jezusie po wszystkie pokolenia wieku wieków! Amen.

Komentarz

O Księdze:

List do Efezjan był pismem okólnym skierowanym do kilku wspólnot chrześcijańskich w Azji Mniejszej, w tym także i do Efezu.
Powodem i celem napisania tego pisma było przeciwstawienie się prądom gnostyckim¹, które wyrosły z synkretyzmu pogańsko-judaistycznego (synkretyzm – połączenie różnych, często rozbieżnych i sprzecznych poglądów; wyznawanie zasad lub wierzeń obejmujących odległe od siebie elementy wzajemnie sprzeczne). W Liście do Efezjan mamy do czynienia nie z pismem o charakterze polemicznym, lecz z pozytywnym i syntetycznym wykładem.
List do Efezjan stanowi jeden z czterech tzw. listów więziennych (pozostałe: List do Filipian, List do Kolosan, List do Filemona). Nazwa ta znajduje swoje uzasadnienie w tym, że w każdym z listów znajdujemy wzmianki o pobycie ich autora w więzieniu (Ef 3,1; 4,1; 6,20; Flp 1,7.13n; Kol 1,24; 4,3.18; Flm 1.9n.13).
Został napisany około roku 90, a miejscem jego redakcji był Efez.
W Liście do Efezjan wyróżnia się dwie zasadnicze części: teologiczno-doktrynalną (Ef 1,3 – 3,21) i parenetyczną, tzn. zawierającą zachęty i pouczenia dla adresatów (Ef 4,1 – 6,20). Centralnym tematem całego listu jest nauka o Kościele (eklezjologia) jako o Ciele Chrystusa. W pierwszej części (Ef 2 – 3) autor ukazuje realizację zbawczego dzieła Chrystusa w Kościele. Kościół jest społecznością złożoną zarówno z Żydów, jak i pogan. Jest zbudowany na fundamencie apostołów i proroków (Ef 2,20), ale jego zasięg jest kosmiczny. Kościół nie jest rzeczywistością doskonałą, ukończoną, ale ciągle rosnącą i rozwijającą się (Ef 4,13). Jego istnienie i rozwój są możliwe jedynie dzięki Chrystusowi, który jest jego Głową (Ef 1,22; 4,15; 5,23) i który udziela mu ze swojej pełni (Ef 4,11n). Aby wyraźnie ukazać rzeczywistość Kościoła, autor Listu do Efezjan posługuje się też innymi obrazami. Kościół jest więc dla niego budowlą, oblubienicą, domem, rodziną Boga, Jego miastem i świątynią (Ef 2,19-22). Wobec grożących mu niebezpieczeństw ze strony fałszywych nauczycieli, zwodzących podstępnie wiernych (Ef 4,14), autor eksponuje temat jedności Kościoła (Ef 2,11-22; 4,3-6). Ujawnia tajemnicę ukrytą od wieków: Boży plan zbawienia polegający na powołaniu zarówno Żydów, jak i pogan do jednej społeczności Kościoła (Ef 1,9n).
W Liście do Efezjan autor, wychodząc od nauki o Kościele, zmierza do rozwinięcia chrystologii kosmicznej. Chrystus jest nie tylko Głową Kościoła, ale całego wszechświata. Jego prymatem jest objęty nie tylko Kościół, ale kosmos, w którym Kościół ma swoje miejsce. Podstawę obecności Kościoła w przestrzeni kosmicznej stanowi jego zjednoczenie z Chrystusem. Kościół jest wszędzie tam, gdzie jest Chrystus. Inspiracją dla autora do takiego ujęcia tematyki eklezjalnej był niewątpliwie List do Kolosan (Kol 1,15-18a), zawierający hymn ku czci Chrystusa władcy kosmosu.
W części parenetycznej autor listu zachęca do zachowania w Kościele jedności ducha (Ef 4,1-16). Nakazuje zerwać z dawnym, pogańskim stylem życia (Ef 4,17-24). Zaleca pielęgnowanie w codziennym życiu chrześcijańskich zasad (Ef 4,25-31) i podaje wskazania dotyczące wzajemnych relacji w rodzinie chrześcijańskiej (Ef 5,22 – 6,9). Szczególnie rozwinięty zostaje temat więzi małżeńskiej. Naukę o miłości małżeńskiej autor listu rozwija na kanwie relacji między głową i ciałem, a w konsekwencji między Chrystusem i Kościołem.

¹Gnostycyzm – doktryny i ruchy religijne powstające od I do II wieku po narodzeniu Chrystusa na wschodzie cesarstwa rzymskiego. Gnostycyzm łączył idee chrześcijańskie i pogańskie wierzenia religijne. Najważniejsza zasadami gnostycyzmu są twierdzenia, że „gnostykiem nie można zostać, ale można nim być”, „gnostycyzm musi narodzić się z własnej woli, przy zdobywaniu jego nauk”, „musi zrodzić się on z serca”. Nie można przejąć gnostycyzmu tak jak religii chrześcijaństwa i nie każdy jest w stanie dostrzec jego prawdziwe znaczenie. To nie wierzący wybierał gnostycyzm, to gnostycyzm wybierał wierzącego. Zgodnie z przesłaniem gnostyckim człowiek egzystuje w nieprzyjaznym świecie, do którego został „wrzucony”. Świat jest obcy Prawdziwemu Bogu i nie jest jego dziełem, lecz dziełem sił niższych (Niższych Bogu), których przywódcą jest Demiurg. Człowiek jest niespójnym połączeniem ciała, duszy oraz ducha. Założeniem tego bytu było uświadamianie sposobu w zrozumieniu swojej natury mogąc poskromić emocje, wynikające z natury ciała oraz potrzeby ducha płynące w człowieku. Jego prawdziwą jaźnią ma być dusza, równie obca światu, jak Bóg. Prawa natury zniewalają człowieka, a jego ciało i dusza (w tym psychika) aktywnie mu się przeciwstawiają, ograniczają i upokarzają. Znaczeniem tego stanu, miało być zrozumienie w chęci i czynie poznania sposobu, jako możliwości wzniesienia się poza ten stan natury ludzkiej, dając duchową mądrość i siłę mogącą tylko tymczasowo spoczywać w materii ciała ludzkiego. W ten sposób, człowiek mógł być przygotowany na ewentualną możliwość spotkania się ze stwórcą wszechrzeczy i wkroczyć w jego światłość. Celem życia jest przebudzenie odrętwiałego ducha i uwolnienie jej z więzów Losu i świata, aby wrócić do Boga. Świadomość ducha której ograniczeniem jest rozum, świadomość ta posiada nieopisaną wręcz ukrytą w sobie mądrość, która swym pierwotnym darem, jest tylko swoistą iskrą w dziele stworzenia, która w okazałości jego Boskiej interwencji posiadając jedyną i prawdziwą emocje miłości pragnie się w tym akcie z Bogiem zjednoczyć. Potrzebne są do tego: wiedza, objawienie i oświecenie. Przed pojawieniem się oświecającego doświadczenia (uzyskania gnozy) które jest jedyną etyczną formą aktywności jaką jest prawdziwe objawienie, będzie wewnętrzne dotarcie do granic swojej świadomości by zrodzić w sobie moc światła w zrozumieniu swojego pochodzenia oraz istnienia.

O czytaniu:

W żarliwej modlitwie zostaje wyrażone pragnienie, aby odbiorcy listu mieli udział w zbawczym dziele Jezusa Chrystusa, które swoim zasięgiem obejmuje cały wszechświat. Poprzez przyjęcie Jezusa do swojego serca i pogłębianie życia duchowego chrześcijanin ma możliwość poznawania niezgłębionej pełni Boga. Udział w Jego pełni i doświadczenie miłości Boga stanowią dla człowieka wierzącego dar i wyzwanie. Każdy, kto otwiera się na Boże dary i podejmuje trud realizowania wyzwań, jakie stawia mu Bóg, coraz bardziej rozwija w sobie życie wewnętrzne, którego oznakami są: pokój, radość, dobroć, cierpliwość, zgoda, wierność. Bóg czyni w nas znacznie więcej, niż potrafimy to zrozumieć naszym umysłem. Wdzięczni Bogu zaczynamy wtedy całym naszym życiem śpiewać nieprzerwany hymn uwielbienia na cześć Stwórcy, który przez Kościół obdarza nas w Chrystusie swoją łaską.
W dzisiejszym czytaniu Paweł kończy przedstawianie tajemnicy, odwiecznego planu Boga, który teraz został objawiony. Zauważa, że jego czytelnicy dopiero zaczynają rozumieć wagę tego, co otrzymali. A zatem, podobnie jak Jezus po swej głębokiej mowie pożegnalnej do uczniów w J 14-16, apostoł zanosi żarliwą modlitwę, żeby Bóg sprawił, by Jego dobre zamiary wypełniły się w chrześcijanach z Efezu. Paweł zaczął doktrynalną część Listu do Efezjan od modlitwy, aby Bóg dał jego czytelnikom światłe oczy serca (Ef 1,18); kończy zaś kolejną modlitwą o wzrost ich poznania, a nawet bardziej o cel tego poznania – zjednoczenie z Bogiem.
Pierwszą rzeczą, o którą modli się Paweł, jest to, aby w jego czytelnikach wzmocnił się ich wewnętrzny człowiek dzięki działaniu Ducha Świętego według bogactwa swej chwały, innymi słowy, jak tylko pozwalają nieskończone możliwości Boga. Paweł nie mówi tylko „wzmocnił się”, ale wzmocnił się potężnie. Greckie słowo oznaczające tutaj „potężnie” to dynamis; od rdzenia tego słowa pochodzi słowo „dynamit” Miejscem, w którym następuje to wzmocnienie, jest wewnętrzne ja, czyli wewnętrzny człowiek, dokładnie tam, gdzie najbardziej potrzebujemy Bożej mocy, żeby wybierać miłość Boga i innych ludzi w obliczu presji ze strony świata, diabła i naszej upadłej natury. Druga prośba Pawła jest podobna do pierwszej, ale zawiera dodatkowo nowy element. Paweł modli się, żeby Chrystus, zmartwychwstały Jezus, zamieszkał… w waszych sercach. We współczesnej kulturze słowo „serce” odnosi się zwykle do uczuć człowieka, miejsca życia emocjonalnego, ale w Piśmie Świętym serce oznacza jądro całej osoby, najgłębszą część istoty ludzkiej, w której ta osoba myśli, czuje i podejmuje decyzje. Paweł częściej mówi o chrześcijanach żyjących „w Chrystusie” niż o Chrystusie żyjącym w nas. Niemniej jednak w niektórych miejscach wspomina o Chrystusie przebywającym w człowieku wierzącym: „Teraz zaś już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus” (Ga 2,20). W Ewangelii według św. Jana 14-17, zwłaszcza w symbolu krzewu winnego i latorośli (J 15.4-5). Jezus naucza swych uczniów o wzajemnym wewnętrznym trwaniu, które dla nas zaplanował. Jednak dlaczego Paweł modli się, aby Mesjasz zamieszkał w sercach jego czytelników, jeśli oni są już „w Chrystusie” i dlatego On już przebywa w ich sercach? Faktem jest, że istnieją stopnie życia w Chrystusie i posiadania Chrystusa żyjącego w nas. Jest tutaj dużo miejsca na wzrost i Paweł modli się, aby jego czytelnicy mogli osiągnąć, ile tylko możliwe, pozwalając Chrystusowi mieszkać w nich w najpełniejszy sposób i kształtować ich myśli, uczucia i czyny. Chrystus przebywa coraz głębiej w naszych sercach przez wiarę, czyli w ten sam sposób, za pomocą którego zostaliśmy najpierw wybawieni od grzechu, szatana i świata. Dla Pawła wiara oznacza coś więcej niż tylko umysłowe przyzwolenie; apostoł modli się, żeby jego czytelnicy wierzyli, ufali, byli posłuszni i wierni Jezusowi, tak aby przebywał w nich coraz bardziej i bardziej. Przed podaniem trzeciej i czwartej prośby Paweł wspomina o pewnym aspekcie kondycji jego czytelników, który umożliwia spełnienie tego, o co zamierza on poprosić. Pisze, że jego czytelnicy są w miłości zakorzenieni i ugruntowani. Paweł znowu wykorzystuje połączenie metafor botanicznych i architektonicznych, jak uczynił już na końcu Ef 2 (oraz w 1 Kor 3,6-11), gdy opisywał Kościół. Tutaj Paweł wskazuje, że „miłość” jest fundamentem, na którym jesteśmy zbudowani, oraz ziemią, w której jesteśmy zasadzeni. Ale czyja miłość? Tekst tego nie mówi, jednak w świetle Ef 1-2 można przyjąć, iż Paweł prawdopodobnie odwołuje się do „wielkiej miłości” (Ef 2,4), w której Bóg „przeznaczył nas dla siebie jako przybranych synów” (Ef 1,4-5), by ofiarować nam przyszłość wypełnioną „przeogromnym bogactwem swej łaski (…) przez dobroć względem nas” (Ef 2,7). Miłość Boga do nas jest podstawą naszej miłości do Niego i do innych ludzi, i stanowi przyczynę, dla której Paweł może sformułować następujące teraz prośby. W trzeciej i czwartej prośbie Paweł prosi, żeby jego czytelnicy zdołali – dosłownie „mieli siłę”, co jest synonimem „mocy”, o którą modlił się w pierwszej prośbie (Ef 3,16). W trzeciej prośbie apostoł modli się, aby jego czytelnicy zostali wzmocnieni tak, by mogli ogarnąć duchem pewne rzeczy wraz ze wszystkimi świętymi, co odnosi się do wszystkich chrześcijan.
W Biblii „poznać Boga” nie znaczy po prostu wiedzieć o Nim, ale mieć z Nim relację. Poznać Boga to znaczy uznać, kim On jest, i dlatego być Mu posłusznym (1 Sm 2,12; Jr 24,7). W Piśmie Świętym poznanie Boga często sugeruje doświadczanie Go lub bycie prowadzonym przez Niego, na co czasem wskazuje użycie czasowników wyrażających odczucia zmysłowe: słyszeć, widzieć, mieć pragnienie czy smakować (1 Sm 3,7; Ps 42,2-3; Hbr 6,4-5). Za pośrednictwem proroka Jeremiasza Bóg obiecuje, że w dniach, które nadejdą, cały Jego lud Go pozna, od najmniejszego do największego (Jr 31,31-34; zob. także Oz 2,19-23). W Nowym Testamencie poznanie Boga przychodzi przez Jezusa Chrystusa (J 1,18; 14,9;1 Kor 1,21-24) i przez dar Ducha. Za pomocą Ewangelii Bóg „zabłysnął w naszych sercach, by olśnić nas jasnością poznania chwały Bożej na obliczu Jezusa Chrystusa” (2 Kor 4,6). Tym, kto umożliwia chrześcijanom poznanie Boga, zrozumienie Jego darów, a nawet „znanie zamysłu Chrystusowego” (1 Kor 2,10-16), jest Duch Święty. Ludzie naprawdę znający Boga postępują z prawością (Mt 7,21-23; 1 Tes 4,5; Tt 1,16; ; 2,3-5). Ich życie cechuje się miłością, podobnie jak sam Bóg (1 J 4,7-8). Liczne teksty z Pisma Świętego wskazują, że ci, którzy poznają Boga, doznają radości z poznania Go, jak również intensywnej tęsknoty, by poznać Go głębiej’. Autor Księgi Ozeasza 6,3 zachęca nas: „dążmy do poznania Pana”. Paweł, który z pewnością poznał Chrystusa, nadal wyraża żarliwe pragnienie „poznania Go (…) mocy Jego zmartwychwstania” (Flp 3,10). Pełnego poznania Boga oczekujemy w przyszłym życiu, kiedy „kraj się napełni znajomością Pana, na kształt wód, które przepełniają morze” Oz 11,9), Paweł zaś mówi: „będę poznawał tak, jak sam zostałem poznany” (1 Kor 13,12).
Paweł często używa słów związanych z poznaniem: „mądrość”, „zrozumienie”, „objawienie” i „oświecenie”. W Biblii poznanie oznacza zwykle coś więcej niż tylko informacje lub rozumienie poznawcze; ma ono raczej charakter relacyjny i empiryczny. Dosłowny przekład Rdz 4,1 brzmi: „Mężczyzna poznał Ewę, swoją żonę, a ona poczęła i urodziła Kaina”. Oczywiście poznanie to miało szerszy zakres niż tylko umysłowy. Poznać Boga to być w relacji z Nim. Poznać prawdę o Bogu i Jego planie -w sposób, o jaki chodzi Pawłowi – nie oznacza wiedzy jedynie teoretycznej, ale wewnętrzne zrozumienie i zdawanie sobie z niego sprawy. Paweł poleca swoim czytelnikom, modląc się o to, trzy rodzaje poznania: duchowe pojmowanie Bożego planu zbawienia (wiedza teologiczna, Ef 1,8-10.16-23; 3,18); zrozumienie, jak żyć w sposób podobający się Bogu (mądrość moralna, Ef 4,17-24; Kol 1,9-10), oraz osobista znajomość miłości Boga i Chrystusa (Ef 3,14-19). Prawdziwe poznanie rzeczy Bożych przychodzi tylko przez Ducha Świętego: „Kto zaś z ludzi zna to, co ludzkie, jeżeli nie duch, który jest w człowieku? Podobnie i tego, co boskie, nie zna nikt, tylko Duch Boży. Otóż my nie otrzymaliśmy ducha świata, lecz Ducha, który jest z Boga, dla poznania dobra, jakim Bóg nas obdarzył” (1 Kor 2,11-12; zob. kontekst w. 6-16). Paweł postrzega rozumienie duchowe jako ważne pod względem duszpasterskim, ponieważ zmienia ono ludzi. W Rz 12,2 pisze: „Nie bierzcie więc wzoru z tego świata, lecz przemieniajcie się przez odnawianie umysłu”. W Liście do Efezjan zachęca czytelników, by „odnawiać się duchem w waszym myśleniu i przyoblec się w człowieka nowego” (Ef 4,23-24).
W czwartej prośbie Paweł modli się, żeby jego czytelnicy byli zdolni poznać miłość Chrystusa, przewyższającą wszelką wiedzę – rzeczywistość, której objaśnienie przekracza możliwości słów. Paweł modli się, żeby jego czytelnicy uświadomili sobie – posiedli osobiste, płynące z doświadczenia poznanie – miłość Chrystusa do nich. Słowo użyte na określenie „miłości” to agape, miłość ofiarna, która niczego nie odmawia i poszukuje dobra drugiego człowieka. Paweł nigdy nie przestaje spoglądać z zachwytem na „Syna Bożego, który umiłował mnie i samego siebie wydał za mnie” (Ga 2,20; zob. Ef 5,2). Krzyż stanowi niezbity dowód miłości, która nigdy nie zawodzi i od której nic nie może nas oddzielić (Rz 8,31-39). Miłość Chrystusa podsuwa pewną nadzieję przyszłego zbawienia (Rz 5,6-10) oraz przemożną motywację do misji i posługi (2 Kor 5,14-15).
Podczas każdej Mszy Świętej Kościół modli się o przebóstwienie swoich członków. Podczas przygotowania darów kapłan wlewa kroplę wody do wina, które będzie konsekrowane, i modli się: „Daj nam, Boże, udział w bóstwie Chrystusa, który przyjął nasze człowieczeństwo”. Prawdy tej naucza także Katechizm (KKK 460): Słowo stało się ciałem, by uczynić n as „uczestnikami Boskiej natury”, „Taka jest racja, dla której Słowo stało się człowiekiem, Syn Boży Synem Człowieczym: aby człowiek, jednocząc się ze Słowem i przyjmując w ten sposób synostwo Boże, stał się synem Bożym”. „Istotnie, Syn Boży stał się człowiekiem, aby uczynić nas Bogiem”`’. „Jednorodzony Syn Boży, chcąc uczynić nas uczestnikami swego Bóstwa, przyjął naszą naturę, aby, stawszy się człowiekiem, uczynić ludzi bogami’.
Piąta prośba podsumowuje wszystkie pozostałe i wyraża prawdziwy cel modlitwy Pawła – abyście zostali napełnieni całą Pełnią Boga. Jest tutaj ukryta metafora. Czytelnicy Pawła są przyrównani do pojemników, o których wypełnienie do maksymalnego poziomu modli się apostoł. Jednak zamiast mówić „napełnieni po brzegi”, Paweł modli się, żeby jego czytelnicy zostali napełnieni boskim życiem Boga i miłością na miarę pełni samego Boga’, innymi słowy, żeby stali się nieskończenie pełni. Paweł naciąga tu ludzki język, jak zresztą często czyni, aby móc przekazać rzeczy, które go przekraczają. Apostoł modli się zgodnie z wolą Bożą, abyśmy my, chrześcijanie, zostali tak wzmocnieni przez Ducha, tak napełnieni przez Chrystusa, tak osobiście obeznani z miłością, mądrością i planem Bożym objawionym w życiu, śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa, byśmy zostali przemienieni, stając się pojemnikami tak pełnymi Boga jak sama Pełnia Boga. Modlitwa ta kieruje nas ku naszemu ostatecznemu celowi jako chrześcijan, co niektórzy ojcowie Kościoła śmiało opisują jako „przebóstwienie” lub „deifikację”. Święty Jan tak mówi o tym w Pierwszym Liście: „Umiłowani, obecnie jesteśmy dziećmi Bożymi, ale jeszcze się nie ujawniło, czym będziemy. Wiemy, że gdy się objawi, będziemy do Niego podobni, bo ujrzymy Go takim, jakim jest” (3,2).