Czwartek, 3 marca 2022 r.

Czwartek, 3 marca 2022 r.

1.czytanie (Pwt 30, 15-20)

Wierność i grzech, życie i śmierć

Czytanie z Księgi Powtórzonego Prawa

Mojżesz powiedział do ludu:

«Patrz! Kładę dziś przed tobą życie i szczęście, śmierć i nieszczęście. Ja dziś nakazuję ci miłować Pana, Boga twego, i chodzić Jego drogami, zachowywać Jego polecenia, prawa i nakazy, abyś żył i mnożył się, a Pan, Bóg twój, będzie ci błogosławił w kraju, który idziesz posiąść.

Ale jeśli swe serce odwrócisz, nie usłuchasz, zbłądzisz i będziesz oddawał pokłon cudzym bogom, służąc im – oświadczam wam dzisiaj, że na pewno zginiecie, niedługo zabawicie na ziemi, którą idziecie posiąść, po przejściu Jordanu.

Biorę dziś przeciwko wam na świadków niebo i ziemię, kładę przed wami życie i śmierć, błogosławieństwo i przekleństwo. Wybierajcie więc życie, abyście żyli wy i wasze potomstwo, miłując Pana, Boga swego, słuchając Jego głosu, lgnąc do Niego; bo tu jest twoje życie i długie trwanie twego pobytu na ziemi, którą Pan poprzysiągł dać przodkom twoim: Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi».

Komentarz

O Księdze:

1. Zbiór zwany Pięcioksięgiem zamyka Księga Powtórzonego Prawa. Pięcioksiąg, Tora – po hebrajsku – wskazówka, pouczenie, wtórnie prawo. To pięć pierwszych ksiąg Biblii, najważniejszy tekst objawiony judaizmu. Głównym tematem Tory jest Przymierze pomiędzy Jahwe a narodem Izraela za pośrednictwem Mojżesza zawarte podczas wędrówki z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej. Opis kształtowania się narodu i kultu za czasów Mojżesza poprzedzony jest znajdującymi się w Księdze Rodzaju opowieściami o prapoczątkach ludzkości (od Stworzenia do Potopu i Wieży Babel) oraz pradziejach Izraela (dzieje Patriarchów: Abrahama, Izaaka oraz Jakuba i jego synów).
2. Księga Powtórzonego Prawa jest zredagowana jako długa mowa Mojżesza, który na równinie Moabu powtarza i wyjaśnia prawa otrzymane od Boga na górze Horeb (tak nazywana jest w tej księdze góra Synaj).
3. Historia powstania Księgi Powtórzonego Prawa jest związana z odnalezieniem ok. 622 r. przed Chr., podczas remontu świątyni, księgi prawa, która dla króla Jozjasza stała się impulsem do działań na rzecz oczyszczenia i centralizacji kultu (2Krl 22,8-20). Powstała po w Królestwie Północnym (Izraelu), przed rokiem 722 przed Chr. Po upadku Królestwa Północnego księga została przewieziona do Jerozolimy i tam zredagowana. W czasie panowania jego syna Manassesa, który zasłynął jako propagator pogaństwa (2Krl 21,1-18), została ukryta w świątyni, a jej wskazania zaczął wprowadzać w życie dopiero Jozjasz. Po upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr. teologia księgi miała istotny wpływ na ocenę wydarzeń związanych z utratą niepodległego bytu państwowego przez królestwa Izraela i Judy. Pod wpływem Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 28) opis wydarzeń historycznych zawarty w Joz, Sdz, 1-2Sm i 1-2Krl został zredagowany według schematu: za dobro – nagroda, za zło – kara. Według tej zasady dokonano oceny historii narodu wybranego, co miało na celu przede wszystkim uzmysłowienie czytelnikom, że Bóg nie jest obojętny na to, jak postępuje Jego lud. Przy okazji redakcji ksiąg opisujących historię narodu wybranego mógł też powstać dzisiejszy początek i koniec Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 1 – 3; 31 – 34), który można czytać jako oddzielny dokument, powiązany występującą tylko w tych rozdziałach postacią Jozuego.
4. W Księdze Powtórzonego Prawa zaktualizowano wiele przepisów zawartych w tzw. Kodeksie Przymierza (Wj 20,22 – 23,33) w perspektywie przeobrażeń społecznych i politycznych, o których dowiadujemy się od proroków Amosa, Ozeasza czy Micheasza. Księga ta odzwierciedla przejście od warunków ekonomicznych charakterystycznych dla małej wiejskiej wspólnoty do wymiany handlowej opartej na pieniądzu. Zostają w niej poruszone problemy związane z narastającym rozwarstwieniem społecznym, komasacją gruntów przez wielkich obszarników i utratą dziedzicznych praw do ziemi przez drobnych rolników. Osłabienie tradycyjnej roli klanu wymagało sprecyzowania przepisów chroniących rodzinę (np. Pwt 21,18-21; 25,5-10) i ubogich (Pwt 15,12-18; 24,17-22; 26,12n; 27,19). Należało też chronić system prawny przed korupcją i nadużyciami wobec najsłabszych (Pwt 16,18-20). W Księdze Powtórzonego Prawa zajęto się instytucjami państwa i poruszono zagadnienia związane z władzą królewską, armią zawodową i międzynarodowymi związkami monarchy (np. Pwt 17,16n). Niektóre zalecenia wyraźnie nawiązują do sytuacji powstałej w wyniku asyryjskiej polityki przesiedleń ludności. W sytuacji nowych zagrożeń i wyzwań Księga Powtórzonego Prawa zawiera propozycję odnowy społecznej wokół idei posłuszeństwa Bogu i Jego prawu.
5. Akcja Księgi Powtórzonego Prawa rozgrywa się w Moabie, naprzeciw Jerycha, w przeddzień przekroczenia przez Izraelitów Jordanu i rozpoczęcia podboju Kanaanu. Mojżesz otrzymał od Boga objawienie, że nie wejdzie do Ziemi Obiecanej (Pwt 3,25-27; 31,2), dlatego księga utrzymana jest w formie długiej mowy pożegnalnej, jaką wygłasza Mojżesz. Jego przemówienie można podzielić na trzy części: Pwt 1,6 – 4,43; 4,44 – 26,19; 29 – 30. Zasadniczą część księgi stanowi druga mowa Mojżesza (Pwt 4,44 – 26,19). Znajduje się w niej Dekalog (Pwt 5,6-21) oraz tzw. Kodeks deuteronomiczny (Pwt 12 – 26) zawierający prawo kultowe, cywilne oraz karne. Wszystkie mowy cechuje bardzo podniosły i kaznodziejski styl. Jest w nich zachęta do wierności Bogu, przymierzu i przykazaniom. Mojżesz często odwołuje się do przeszłości związanej z czterdziestoletnią wędrówką przez pustynię, by przypomnieć Izraelitom nieustanną bliskość Boga, przymierze na Horebie (Synaju), Boże obietnice oraz łaskę wybraństwa. To obdarowanie zobowiązuje Izraelitów do udzielania wspaniałomyślnej i natychmiastowej odpowiedzi (stąd częste użycie słowa „dziś”, np. Pwt 5,1; 6,1-6). Od tej odpowiedzi zależy byt narodu i posiadanie Ziemi Obiecanej.
6. Myśl religijna Księgi Powtórzonego Prawa jest bardzo bogata i zawiera istotę całej teologii starotestamentowej. Najważniejsze przesłanie księgi koncentruje się na przypomnieniu o tym, że Izraelici, jako naród wybrany (Pwt 7,6; 14,2; 26,18), mają czcić tylko jedynego Boga i kochać Go całym sercem. Muszą pamiętać o przymierzu z Bogiem i podczas świąt wspominać Bożą miłość objawioną w czasie Wyjścia z Egiptu. Zobowiązani są także do gorliwego wypełniania woli Bożej wyrażonej w nakazach Prawa (Tory). Ziemia Kanaan jest darem dla Izraela, lecz posiadanie jej zależeć będzie od wierności Izraelitów jedynemu Bogu.
7. Wszyscy Izraelici powinni uznać Boga za swojego Pana, a siebie nawzajem za braci i siostry. Podobnie jak u proroków, w centrum nauczania księgi znajduje się wezwanie do miłości, sprawiedliwości, wierności, a także troski o ubogich. Relacja między Bogiem a Izraelem powinna określać stosunek Izraelitów zarówno do siebie nawzajem, jak i do obcych. Izraelici, jako wyzwoleni z niewoli przez Boga, zobowiązani zostają do naśladowania Go w Jego postawie wobec sieroty, wdowy i cudzoziemca (Pwt 10,16-19).
8. W Nowym Testamencie często (około 80 razy) występują odwołania do Księgi Powtórzonego Prawa (np. Mt 4,4.7; 5,31; 18,16; 22,37; Mk 12,29n; Łk 10,27; 4,4.12; Dz 3,22n; 7,37). Kościół często sięga po tę księgę w liturgii i nauczaniu, by zachęcić wiernych do żarliwej miłości Boga i bliźniego oraz do wypełniania Bożego prawa. W księdze tej znajduje się także zapowiedź pojawienia się nowego proroka (Pwt 18,15nn), którym dla chrześcijan jest Jezus Chrystus, prowadzący lud Boży do nowej ziemi obiecanej, czyli do jedności z Bogiem Ojcem.

O czytaniu:

9. Człowiek został stworzony przez Boga jako istota wolna, może więc wybierać sposób życia i czynić to, co uzna za słuszne. Szczęśliwe życie jest mu jednak w stanie zapewnić tylko przyjaźń z Bogiem, która oznacza przede wszystkim kierowanie się Bożą prawdą i miłością. W literaturze mądrościowej często pojawia się myśl o dwóch drogach: jedna z nich poprzez mądrość prowadzi do pełni życia, druga natomiast poprzez głupotę wiedzie do zagłady (np. Ps 1; Prz 4,11.18n; 9; 12,28). Prawodawca, wspominając tylko o dwóch drogach, chciał niejako zaznaczyć, że nie ma stanów pośrednich między mądrością a głupotą, wiernością a niewiernością, życiem a śmiercią (Pwt 11,26-28). W ten sposób wezwał lud Boży do radykalizmu i jednoznaczności. W Nowym Testamencie znalazły się podobne stwierdzenia, przez które chrześcijanie zostali wezwani do jednoznacznego opowiedzenia się za Bogiem (np. Mt 6,24; Jk 3,10n; Ap 3,15n). Przeżywane trudności, upadki i grzechy, wynikające ze słabości ludzkiej, nie są przeszkodą w dążeniu do Boga i w osiągnięciu świętości. Przeszkodą jest hipokryzja (hipokryzja – fałszywość, dwulicowość, obłuda i zakłamanie, które oznaczają, że człowiek celowo odwraca się od prawdy, odrzuca naukę Bożą, a nawet znajduje zadowolenie w czynieniu tego, co zostało przez Boga zakazane (np. Flp 3,18n).
10. Mojżesz otrzymał od Boga objawienie, że nie wejdzie do Ziemi Obiecanej (Pwt 3,25-27; 31,2). Przekazuje więc Izraelitom polecenia, które powinny kształtować ich postepowanie, gdy przekroczą rzekę Jordan.. Czyni to w długiej mowie, której fragment trzeciej części usłyszeliśmy w dzisiejszym czytaniu. Dla pełniejszego zrozumienia dzisiejszego tekstu odwołamy się do wcześniejszego rozdziału:

Pwt 29,

¹Mojżesz zwołał wszystkich Izraelitów i powiedział do nich: „Widzieliście wszystko, co Pan w ziemi egipskiej uczynił faraonowi, wszystkim jego sługom i całemu krajowi:²wielkie próby oraz wielkie znaki i cuda. ³Jednak aż po dziś dzień nie dał wam Pan serca zdolnego do rozumienia, oczu do patrzenia i uszu do słuchania.⁴Czterdzieści lat prowadziłem was przez pustynię, a nie podarły się wam ubrania ani nie zniszczyły się wam sandały na nogach.⁵Nie jedliście chleba, nie piliście wina ani sycery, żebyście zrozumieli, że Ja, Pan, jestem waszym Bogiem.⁶Kiedy przyszliście na to miejsce, Sichon, król Cheszbonu, i Og, król Baszanu, ruszyli przeciwko nam do walki, lecz pokonaliśmy ich.⁷Potem zajęliśmy ich kraj i daliśmy go w dziedzictwo Rubenitom, Gadytom i połowie plemienia Manassesa.

⁸Przestrzegajcie słów tego przymierza i wypełniajcie je, aby się wam szczęściło we wszystkich poczynaniach.⁹Dzisiaj wszyscy stajecie przed Panem, waszym Bogiem: naczelnicy waszych rodów, starsi, przywódcy, wszyscy Izraelici,¹⁰wasze dzieci, żony i cudzoziemcy, którzy są w obozie – zarówno drwale, jak i ci, co noszą wodę.¹¹Macie wejść w przymierze poparte przysięgą Pana, waszego Boga. On dzisiaj zawiera je z wami,¹²aby was ustanowić swoim ludem. On będzie waszym Bogiem, jak obiecał i jak przysiągł waszym przodkom: Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi.¹³Nie tylko z wami zawieram to przymierze, któremu towarzyszą złorzeczenia.¹⁴Zawieram je z tymi, którzy dzisiaj stanęli tu przed Panem, naszym Bogiem, oraz z tymi, których tu dziś jeszcze nie ma.

¹⁵Wiecie przecież, jak mieszkaliśmy w ziemi egipskiej i jak przechodziliśmy między narodami, które mijaliśmy.¹⁶Widzieliście u nich obrzydliwe bożki z drewna, kamienia, srebra i złota.¹⁷Niech nie będzie wśród was mężczyzny ani kobiety, ani rodziny, ani rodu, których serce odwróciłoby się dziś od Pana, naszego Boga, by służyć bogom tych narodów. Niech nie będzie wśród was korzenia, wydającego truciznę i piołun.¹⁸A gdyby ktoś, znając słowa złorzeczeń, łudził się w duchu i mówił sobie: «Będzie mi się szczęściło, nawet gdy będę postępował w zatwardziałości serca», to uważajcie, żeby z grzesznikiem nie zginął także niewinny.¹⁹Takiemu człowiekowi Pan nie będzie chciał przebaczyć, raczej Pan zapłonie zazdrosnym gniewem przeciwko niemu. Spadną na niego wszystkie złorzeczenia zapisane w tej księdze i Pan wymaże jego imię spod nieba.²⁰Pan wyłączy go ze wszystkich plemion Izraela, stosownie do wszystkich złorzeczeń przymierza, zapisanych w księdze Prawa.

²¹Wtedy ludzie z przyszłego pokolenia – wasi synowie, którzy będą po was, i cudzoziemiec, który przybędzie tu z dalekiego kraju – ujrzą plagi tej ziemi i choroby, którymi Pana ją doświadczy i powiedzą:²²«Siarka i sól, cała ziemia spopielona». Bo nie będzie obsiana, nic nie będzie na niej rosło, nie zakiełkuje żadna trawa, jak po zagładzie Sodomy i Gomory, Admy i Seboim, które Pan zniszczył w wielkim gniewie.²³I będą pytać wszystkie narody: «Dlaczego Pan w ten sposób postąpił z tą ziemią? Co oznacza ten wielki żar gniewu?».²⁴Wtedy im odpowiedzą: «Ponieważ porzucili przymierze Pana, Boga ich ojców, które zawarł z nimi, gdy wyprowadził ich z ziemi egipskiej,²⁵i poszli służyć innym bogom, oddawali cześć bogom, których nie znali i których On im nie przydzielił.²⁶Dlatego Pan rozgniewał się na ten kraj i sprowadził na niego wszystkie przekleństwa zapisane w tej księdze.²⁷Pan wyrwał ich z ziemi w gniewie, uniesieniu i w wielkim wzburzeniu i wygnał do obcego kraju, jak to jest dzisiaj».

²⁸Rzeczy ukryte należą do Pana, naszego Boga. Lecz to, co zostało objawione, na zawsze należy do nas i do naszych dzieci. Dlatego należy wypełnić wszystkie słowa tego Prawa.

11. Mojżesz raz jeszcze przypomina wspaniałą przeszłość, wymieniając zbawcze czyny Boga podczas wyjścia z Egiptu, w drodze przez pustynię, a zwłaszcza zwycięstwa odniesione ostatnio nad królami Sichonem i Ogiem oraz zdobycie Zajordania, gdzie osiedliły się rody Rube-na, Gada i pól szczepu Manassesa. Potem Mojżesz ponownie wzywa do wierności Prawu, które jest pod-stawą przymierza z Bogiem. Przymierze to obowiązuje oficjalnie wszystkie grupy społeczne: przywódców pokoleń, starszych, pisarzy, mężczyzn, kobiety, dzieci, przybyszów pełniących służbę w Izraelu, a nawet nieobecnych. Klasyczną formułę określającą układ artykułuje się tutaj wyraźnie: my będziemy Jego ludem, a On będzie „dla nas Bogiem” (por. Pwt 29,12). Dotyczy to wszystkich pokoleń.
12. Bezpośrednio potem jeszcze raz zostaje zapowiedziane przekleństwo w przypadku niewierności, szczególnie zaś bałwochwalstwa. Autor z naciskiem przestrzega przed iluzją, że człowiek może się spodziewać pomyślności i życia, jeżeli zerwie przymierze z Bogiem. W takim przypadku Bóg postąpi bardzo surowo, a Jego gniew ściągnie na winnych zapowiedzianą wcześniej karę; imię grzesznika zostanie wymazane z ziemi i będzie on wyłączony ze wspólnoty wybranego i świętego ludu. Pojawia się również echo katastrofy narodowej w związku z wygnaniem najpierw do Asyrii (VIII w. przed Chr.), a potem do Babilonu (VI w. przed Chr.).
13. Następuje opis ziemi obiecanej, która wskutek niewierności ludu zamieniła się w krainę wyschłą i jałową, na obraz Sodomy i Gomory, które na mocy Bożych wyroków zostały spalone. Narody wobec tego nieszczęścia staną w osłupieniu i będą szukać jego przyczyny. Jest nią złamanie zobowiązań wynikających z przymierza, zwłaszcza gdy chodzi o bałwochwalstwo: „Bo opuścili przymierze Pana, Boga ich przodków, zawarte z nimi, kiedy ich wyprowadził z ziemi egipskiej, a poszli służyć obcym bogom i oddawać im pokłon” (Pwt 29,24-25). Ruina i wygnanie („wyrwał ich Pan z ziemi obiecanej”) są przedstawione jako aktualne („jak to jest dzisiaj”), ponieważ słowa te zapisano prawdopodobnie w okresie niewoli babilońskiej.
14. Posępne refleksje nad zdradą przymierza z Bogiem kończą się rozważaniem w tonie „mądrościowym”. Zostaje sformułowana teologiczna sentencja o tajemnicy działania Bożego, objawionej po to, aby była życiową zasadą wszystkich wierzących w Izraelu: „Rzeczy ukryte należą do Pana, Boga naszego, a rzeczy objawione — do nas i do naszych synów na wieki, byśmy wykonali wszystkie słowa tego Prawa” (Pwt 29,28).

Pwt 30,

¹A gdy się spełnią wszystkie słowa błogosławieństw i przekleństw, które ci ogłaszam, gdy weźmiesz je sobie do serca, przebywając wśród wszystkich narodów, do których cię wypędził Pan, twój Bóg,²gdy się nawrócisz do Pana, twojego Boga, i z całego serca i z całej duszy będziesz słuchał Jego głosu, ty oraz twoje potomstwo, zachowując wszystko, co ci dziś nakazuję,³wtedy Pan, twój Bóg, wyzwoli cię z niewoli, ulituje się nad tobą i ponownie zgromadzi cię ze wszystkich ludów, wśród których cię rozproszył.⁴Gdyby twoi wygnańcy znajdowali się nawet na krańcach nieba, stamtąd również zgromadzi cię Pan, twój Bóg, i zabierze cię stamtąd.⁵Pan, twój Bóg, zaprowadzi cię do kraju, który posiadali twoi przodkowie. Weźmiesz go w posiadanie, a Bóg obdarzy cię pomyślnością i rozmnoży bardziej niż twoich przodków.

⁶Pan, twój Bóg, obrzeza twoje serce i serce twojego potomstwa, abyś kochał Pana, twojego Boga, z całego serca i z całej duszy i abyś żył.⁷I ześle Pan, twój Bóg, te wszystkie złorzeczenia na twoich wrogów i na tych, którzy cię będą nienawidzić i prześladować.⁸A ty się nawrócisz, będziesz słuchał głosu Pana i wypełnisz wszystkie Jego przykazania, które ja ci dziś przekazuję.⁹Wtedy Pan, twój Bóg, sprawi, że twoja praca przyniesie obfite owoce, płodna będzie twoja żona, liczne będzie twoje bydło i urodzajna twoja ziemia. Pan znów będzie się radował, czyniąc dla ciebie dobro, jak się cieszył, gdy je czynił dla twoich przodków,¹⁰jeśli tylko będziesz słuchał głosu Pana, twojego Boga, zachowując Jego przykazania i ustawy zapisane w księdze tego Prawa; jeśli się nawrócisz do Pana, twojego Boga, z całego serca i z całej duszy.

¹¹Przykazanie, które ja ci dzisiaj daję, nie przekracza twoich możliwości i nie jest poza twoim zasięgiem. ¹²Nie znajduje się ono w niebie, byś mógł powiedzieć: «Któż dla nas wstąpi do nieba i nam je przyniesie, abyśmy mogli je usłyszeć i wypełnić?». ¹³Nie znajduje się za morzem, byś mógł powiedzieć: «Któż dla nas uda się za morze i nam je przyniesie, abyśmy mogli je usłyszeć i wypełnić?». ¹⁴To słowo jest bardzo blisko ciebie: jest na twoich ustach i w twoim sercu, abyś mógł je wypełnić.

15. Wygnanie, jakim zostaje doświadczony zdradziecki Izrael, nie jest jednak ostatnim słowem Boga. Jest zbawienną karą, mającą zapoczątkować nawrócenie ludu. W języku hebrajskim jest ono określane słowem „powrócić”. Oznacza zarówno ponowne wkroczenie na właściwą drogę w życiu, jak i powrót z obczyzny na ziemię praojców. „Pan, Bóg twój” (jest to imię Boga przymierza), który cię wypędził za bałwochwalstwo i niewierność, sprowadzi cię znowu do ziemi obiecanej i przemieni twoje serce, czyli sumienie. Pojawia się tu wyrażone obrazowo „obrzezanie serca”, wspomniane wcześniej w Pwt 10,16. Serce Izraela otwiera się teraz na miłość, na posłuch Bożemu słowu, zachowanie Bożych przykazań, podczas gdy przekleństwo spada na Jego nieprzyjaciół.
16. Bóg obiecuje Izraelowi hojne błogosławieństwo: pomyślność w pracy na roli, powodzenie i szczęście. W słowach Mojżesza dostrzegamy wątki charakterystyczne dla orędzia całej Pwt: zachowywanie Prawa i wynikająca z miłości wierność przymierzu.
17. I w końcu dzisiejsze czytanie:

Pwt 30,

¹⁵Spójrz! Kładę dziś przed tobą życie i szczęście, śmierć i nieszczęście.¹⁶Daję ci dziś polecenie, abyś kochał Pana, twojego Boga, chodził drogami wskazanymi przez Niego, zachowywał Jego przykazania, ustawy i przepisy, a wtedy będziesz żył i mnożył się, a Pan, twój Bóg, będzie ci błogosławił w kraju, który idziesz wziąć w posiadanie.¹⁷Ale jeżeli twoje serce się odmieni, nie będziesz posłuszny i dasz się zwieść, aby oddawać cześć innym bogom i im służyć,¹⁸to oświadczam wam dzisiaj: na pewno zginiecie i niedługo pozostaniecie w kraju, który po przejściu Jordanu weźmiecie w posiadanie. ¹⁹Biorę dziś na świadków przeciwko wam niebo i ziemię! Kładę przed wami życie i śmierć, błogosławieństwo i przekleństwo! Wybierz zatem życie, abyś mógł żyć ty i twoje potomstwo.²⁰Miłuj Pana, twojego Boga, słuchaj Jego głosu i lgnij do Niego. Od tego bowiem zależy twoje życie oraz to, jak długo będziesz mieszkał w kraju, który Pan przysiągł dać twoim ojcom: Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi”.

18. Szczególnie wymowne jest jednak uwydatnienie motywu związanego z wolnością. Boże słowo nie jest czymś odległym, abstrakcyjnymi niemożliwym do wprowadzenia w czyn. Jest bliskie i stanowi źródło ludzkiego szczęścia. Człowiek może je wybrać jako zasadę postępowania albo ulec pokusie bałwochwalstwa. Jest to ważna decyzja, która wiedzie ku życiu albo ku śmierci, do błogosławieństwa albo do przekleństwa. Wzywając do odpowiedzialnych decyzji, autor natchniony z ogromnym przejęciem apeluje do całego Izraela: „Kładę przed wami życie i śmierć, błogosławieństwo i przekleństwo. Wybierajcie więc życie, abyście żyli wy i wasze potomstwo, miłując Pana, Boga swego, słuchając Jego głosu, i lgnąc do Niego, bo tu jest twoje życie…”. Tymi gorącymi słowami kończy się trzecie i ostatnie z przemówień Mojżesza, a właściwie cała Pwt.

 

Psalm (Ps 1, 1-2. 3. 4 i 6 (R.: por. Ps 40 [39], 5a))

Szczęśliwy człowiek, który ufa Panu

Szczęśliwy człowiek, który nie idzie za radą występnych, †
nie wchodzi na drogę grzeszników *
i nie zasiada w gronie szyderców,
lecz w Prawie Pańskim upodobał sobie *
i rozmyśla nad nim dniem i nocą.

Szczęśliwy człowiek, który ufa Panu

On jest jak drzewo zasadzone nad płynącą wodą, *
które wydaje owoc w swoim czasie.
Liście jego nie więdną, *
a wszystko, co czyni, jest udane.

Szczęśliwy człowiek, który ufa Panu

Co innego grzesznicy: *
są jak plewa, którą wiatr rozmiata.
Albowiem droga sprawiedliwych jest Panu znana, *
a droga występnych zaginie.

Szczęśliwy człowiek, który ufa Panu

Komentarz

Psalm 1. wraz z Psalmem 2. wprowadzają w tematykę całego Psałterza. Mądrościowy temat dwóch dróg, czyli postępowania sprawiedliwych i grzeszników, dzieli Psalm 1. na dwie części. Kto jest zakorzeniony w Bogu, oprze się działaniu Złego. Kto zasiewa Boże słowo w sercu i rozważa je ustawicznie, nie obawia się Sądu Ostatecznego. Życie zgodne z normami moralnymi (Prawo Pana) prowadzi do wiecznego szczęścia, gdyż człowiek czerpiący życie u samych źródeł nie będzie wykorzeniony. Ta rajska wizja prawdziwego szczęścia przeważa nad obrazem negatywnym. W świetle Ewangelii dostrzegamy tu zapowiedź nauki Jezusa o drodze i bramie prowadzącej do życia (np. Mt 7,13n). Jezus pełniący wolę Ojca (np. J 6,38) jest wzorem człowieka sprawiedliwego, czyli postępującego doskonale.

 

 

Aklamacja (Por. Mt 4, 17)

Chwała Tobie, Słowo Boże

Pan mówi: Nawracajcie się,
bliskie jest królestwo niebieskie.

Chwała Tobie, Słowo Boże

 

 

Ewangelia (Łk 9, 22-25)

Kto straci swe życie z mego powodu, ten je zachowa

Słowa Ewangelii według Świętego Łukasza

Jezus powiedział do swoich uczniów:

«Syn Człowieczy musi wiele wycierpieć: będzie odrzucony przez starszyznę, arcykapłanów i uczonych w Piśmie; zostanie zabity, a trzeciego dnia zmartwychwstanie».

Potem mówił do wszystkich: «Jeśli ktoś chce iść za Mną, niech się zaprze samego siebie, niech co dnia bierze krzyż swój i niech Mnie naśladuje. Bo kto chce zachować swoje życie, straci je, a kto straci swe życie z mego powodu, ten je zachowa. Bo cóż za korzyść dla człowieka, jeśli cały świat zyska, a siebie zatraci lub szkodę poniesie?»

Komentarz

O księdze:

1. Najstarsze świadectwa chrześcijańskie stwierdzają, że autorem trzeciej Ewangelii oraz Dziejów Apostolskich jest Łukasz, lekarz i towarzysz Pawła, pochodzący z Antiochii Syryjskiej. O Łukaszu można też powiedzieć, że był historykiem i teologiem.
2. Ewangelia według św. Łukasza jest dedykowana Teofilowi (Łk 1,3). Wymienienie go w tytule nie oznacza, że jest on jedynym, do którego skierowane jest to dzieło. Łukasz w osobie Teofila adresuje swoje dzieło do ludzi wywodzących się z kręgu kultury greckiej, którzy przyjęli chrześcijaństwo.
3. Istotnym celem dzieła Łukasza (Ewangelii i Dziejów Apostolskich) było przygotowanie chrześcijan do podjęcia misji ewangelizacyjnej wśród narodów. Stwierdza się wręcz, że Łukasz napisał tzw. Ewangelię ewangelizatora. Kościół przestawał być małą grupą ludzi, którzy wzajemnie się znają, i przeradzał się w społeczność bardzo zróżnicowaną, wymagającą od jej członków uniwersalizmu i wielkiej otwartości na wszystkie ludy.
4. Ewangelia według św. Łukasza powstała ona po roku 70 po Chr., czyli po zburzeniu Jerozolimy przez Rzymian.
5. Wszyscy zgodnie przyjmują, że Ewangelia według św. Łukasza i Dzieje Apostolskie stanowią dwie części jednego dzieła, którego prologiem jest Łk 1,1-4. Łukasz, pisząc Ewangelię, musiał myśleć już o drugiej części. Potwierdzają to zabiegi literackie i ciągłość głównych tematów teologicznych, obecnych w obu tych księgach. Redagując Ewangelię, korzystał z kilku źródeł. Wiele tekstów przejął z materiału zgromadzonego w starszej Ewangelii według św. Marka. Łukasz w swojej Ewangelii zamieścił prolog (Łk 1,1-4), tradycję dotyczącą dzieciństwa Jezusa (Łk 1,5 – 2,52), opisy ukazujące Bóstwo Jezusa (Łk 24,13-53). Szerzej niż Marek opisał działalność Jezusa w Galilei (Łk 6,20 – 8,3) oraz Jego podróż do Jerozolimy (Łk 9,51 – 18,14). Szczególną rolę w kompozycji Ewangelii odgrywa Jerozolima. W tym mieście dokonują się najważniejsze wydarzenia z ziemskiego życia Jezusa. Przygotowanie uczniów dokonuje się w drodze do Jerozolimy. W Jerozolimie – a nie jak u pozostałych ewangelistów w Galilei – zmartwychwstały Chrystus spotyka się ze swoimi uczniami. Ewangelia ma być głoszona, począwszy od Jerozolimy (Łk 24,47), i z tego miejsca Kościół będzie się rozszerzał, aż obejmie swoim zasięgiem cały świat.
6. Charakterystyczną część Ewangelii według św. Łukasza stanowią przypowieści: o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10,30-37); o bogatym rolniku (Łk 12,16-21); o miłosiernym Ojcu (Łk 15,11-32); o nieuczciwym zarządcy (Łk 16,1-8); o bogaczu i Łazarzu (Łk 16,19-31); o faryzeuszu i celniku (Łk 18,10-14). Tylko Łukasz opisuje sceny przedstawiające miłość Jezusa do grzeszników, np. nawrócona grzesznica (Łk 7,36-50); Zacheusz (Łk 19,2-10). Odnotowuje też cuda, których nie ma w pozostałych Ewangeliach: wskrzeszenie młodzieńca z Nain (Łk 7,11-17); uzdrowienie kobiety chorej na artretyzm (Łk 13,10-17); uzdrowienie chorego na puchlinę wodną (Łk 14,1-6) oraz oczyszczenie dziesięciu trędowatych (Łk 17,11-19).
7. Ewangelię według św. Łukasza cechuje atmosfera modlitwy, radości, pokoju, chwały Bożej, łagodności i dobroci. Autor posiada głębokie wyczucie psychiki i wspaniale kreśli portrety swoich bohaterów, zwłaszcza Jezusa. Jest również, bardziej niż inni ewangeliści, wrażliwy na rolę i misję kobiet. Wskazuje, że kobiety na równi z mężczyznami są zobowiązane do przyjęcia Ewangelii i odpowiedzialne za jej głoszenie. Łukasz stara się także dać odpowiedź na pytanie: Jaki jest cel i sens istnienia chrześcijaństwa w świecie? W swoim dziele ukazuje on, że historia Jezusa i dzieje Kościoła, który założył, są wypełnieniem starotestamentowych obietnic danych przez Boga. Historia Jezusa i w konsekwencji historia Kościoła stanowią ostatni etap historii zbawienia. Epoka ta zakończy się powtórnym przyjściem Chrystusa i dokonaniem sądu nad światem. Czas Kościoła zawarty pomiędzy pierwszym i drugim przyjściem Jezusa na ziemię jest czasem ostatecznym. Nie jest to tylko epoka, w której pielęgnuje się pamięć o Jezusie. Zmartwychwstały Chrystus cały czas działa w swoim Kościele i poprzez swój Kościół. Jezus przemierza wraz z Kościołem drogę, która prowadzi do ostatecznego spotkania z Bogiem.
8. Świadectwa zawarte w Ewangelii jednoznacznie wskazują, że Jezus jest jedynym Zbawicielem świata. W Starym Testamencie tytuł „Zbawca” odnoszony był do Boga i wyrażał dwa aspekty: wybawienie od zła oraz obdarowywanie dobrodziejstwami. W świetle Ewangelii według św. Łukasza Jezus w całej swojej działalności zmierza do uwolnienia człowieka od zła, od grzechów i nieszczęść oraz obdarza go darami Bożymi. Czas działalności Jezusa jest więc czasem zbawienia. Jego Ewangelia jest słowem, które zbawia. Dlatego orędzie o zbawieniu i odpuszczaniu grzechów w imię Jezusa ma być głoszone wszystkim narodom (Łk 24,47).
9. Szczególną uwagę Łukasz przywiązuje do ukazania roli modlitwy w życiu Jezusa, a także rodzącego się Kościoła. Wszystkie istotne wydarzenia z życia Jezusa poprzedzone są modlitwą. Jezus, modląc się, daje ludziom przykład, w jaki sposób mogą trwać w nieustannej łączności z Bogiem Ojcem. Modlitwa jest też ukazana jako niezawodny środek przeciwko pokusom, przeciwnościom, zniechęceniu, zagubieniu.
10. Ewangelia według św. Łukasza jest swego rodzaju podręcznikiem, który ma przygotować chrześcijan do dzieła ewangelizacji. Przekazuje słowa i czyny Jezusa w taki sposób, by ewangelizujący mógł być skutecznym świadkiem Chrystusa. Wzorem jest Jezus, który jako „pierwszy ewangelizator” nie tylko sam głosił Ewangelię (Łk 4,16-21), ale stopniowo przygotowywał do tego dzieła swoich uczniów.

O czytaniu:

Łk 9,

¹⁸Kiedy pewnego razu Jezus modlił się na osobności, a uczniowie byli razem z Nim, zapytał ich: „Co mówią tłumy? Kim według nich jestem?”.¹⁹Oni odpowiedzieli: „Mówią, że jesteś Janem Chrzcicielem, inni – że Eliaszem, jeszcze inni – że któryś z dawnych prorokówzmartwychwstał”.²⁰Zapytał ich: „A według was, kim jestem?”. Wtedy Piotr odpowiedział: „Chrystusem Bożym”. ²¹Wówczas stanowczo im nakazał, aby nikomu tego nie mówili.

 

Tu rozpoczyna się dzisiejsze czytanie.

²²Potem powiedział: „Syn Człowieczy musi wiele wycierpieć, będzie odrzucony przez starszych, wyższych kapłanów i nauczycieli Pisma, zostanie zabity, a trzeciego dnia zmartwychwstanie”.

²³Do wszystkich zaś mówił: „Jeśli ktoś chce iść za Mną, niech się wyprze samego siebie, niech codziennie bierze swój krzyż i niech Mnie naśladuje.²⁴Bo kto chce ocalić swoje życie, straci je; a kto straci swoje życie z mojego powodu, ten je ocali.²⁵Jaka z tego korzyść dla człowieka, jeśli zdobędzie cały świat, a siebie samego zatraci albo skrzywdzi?

Tu kończy się dzisiejsze czytanie:

 

²⁶Kto bowiem wstydzi się Mnie i moich słów, tego i Syn Człowieczy będzie się wstydził, kiedy przybędzie w chwale swojej i Ojca, i świętych aniołów.²⁷Naprawdę mówię wam: Niektórzy z was nie umrą, dopóki nie zobaczą królestwa Bożego”.

11. Wyznanie Piotra stanowi zakończenie ważnego etapu formacji uczniów Jezusa. Nie oznacza to oczywiście, że już wtedy byli oni w stanie pojąć całą głębię prawdy o mesjańskim posłannictwie i synostwie Bożym Jezusa (świadczy o tym brak zrozumienia zapowiedzi męki i śmierci Jezusa, o którym jest mowa w Mk 8, 32-33). Wyznanie to jednak stanowi ważny krok naprzód w poznaniu, kim w swej istocie jest Jezus. Po nim nastąpi drugi etap, który będzie trwał aż do zmartwychwstania Jezusa, a następnie trzeci, kiedy dzięki towarzyszącej im mocy Ducha Świętego apostołowie w pełni poznają tajemnicę Chrystusa oraz zrozumieją, dlaczego On ”musiał” dokonać zbawienia przez mękę, śmierć i zmartwychwstanie. Wtedy też dane im będzie poznać, dlaczego te najważniejsze wydarzenia zbawcze musiały się dokonać w czasie święta Paschy, i dostrzegą w nich wypełnienie zarówno tekst o ofierze baranka paschalnego, jak też pieśni Iz 53 o cierpiącym słudze Pańskim (zob. tu zwłaszcza J 19, 31-37; 1 P 1, 19-20; 2, 21-24). W tym miejscu godne uwagi jest to, że grecki czasownik „cierpieć” ma bardzo podobne brzmienie do hebrajskiego rzeczownika „przejście”, „pascha”. Skojarzenie tych dwóch słów wzmacniało w Kościele pierwotnym przekonanie, że paschalna ofiara z baranka upamiętniająca baranka zabitego w noc wyjścia z Egiptu, znajduje swe dopełnienie w cierpieniu Chrystusa. Dopiero bowiem ofiara Jezusa, po której nastąpiło zmartwychwstanie, doprowadza do końca całe zbawcze dzieło Boga.
12. Wyznanie Piotra ma też ważne znaczenie wzorca dla całego Kościoła. Od każdego, kto czuje się uczniem Jezusa, oczekuje On indywidualnej odpowiedzi na pytanie: „według ciebie, kim jestem?”. Prawdziwy uczeń Jezusa nie może powtarzać tylko tego, co inni o Nim mówią, nawet gdyby to były opinie prawdziwe i słuszne, ale musi dać Mu miejsce w swoim życiu. Także on, na wzór Piotra, swoje wyznanie wiary musi złożyć w obecności całej wspólnoty, ponieważ jego wiara nie jest sprawą czysto osobistą, ale jest wiarą całego Kościoła. Ponadto wiara ta, po akcie jej wyznania, nie może stanąć w martwym punkcie, lecz musi się stać przedmiotem ciągłej formacji. Chrześcijanin (christianos), czyli ten, którego imię oznacza przynależność do Chrystusa (christos), powinien Go coraz głębiej poznawać przez całe swe życie, ale ten proces stanie się owocny dopiero wtedy, gdy człowiek wejdzie na Jezusową drogę cierpienia, które także jego doprowadzi do chwały zmartwychwstania.
13. Wraz z wezwaniem do naśladowania Jezus ukazuje potrzebę gotowości na cierpienia, a nawet na śmierć z powodu przyznawania się do Niego i głoszonej przez Niego nauki. Jest to być może najtrudniejszy wymóg, jaki Chrystus stawiał swym uczniom. W czasie Jego publicznej działalności słowa o krzyżu wywoływały zdumienie, niechęć, a nawet zgorszenie (zob. Mk 8, 32; Mt 16, 22), stały się jednak w pełni zrozumiałe po Jego zmartwychwstaniu. Wówczas chrześcijanie zaczęli sobie uświadamiać, że Jezus zostawił swym uczniom pewien wzór życia i postępowania, a w tym wzorcu doniosłe miejsce zajęła Jego męka na krzyżu. Takie właśnie przekonanie zawarł Piotr w swym liście: „Chrystus również cierpiał za was i zostawił wam przykład, abyście szli za Nim Jego śladami” (1 P 2, 21). O Chrystusie pisze zatem, iż stanowi dla ludzi wzór, przykład do naśladowania, model postępowania, o uczniach zaś – że powinni w swoim życiu odwzorować Jego drogę, uczestnicząc w Jego mesjańskiej misji. Jezus został odrzucony przez ludzi (Łk 4, 29), uznany za zbójcę i burzyciela porządku społecznego (Łk 22, 52; 23, 18-23), a w końcu skazany na haniebną śmierć (Łk 23, 24-25), ale – jak On sam podkreśla we własnej interpretacji swej męki – musiał to wszystko wycierpieć, aby wejść do swej chwały (Łk 24, 26).
14. Zmartwychwstanie zatem rzuciło na Jego krzyż zupełnie nowe światło i ukazało jego niezastąpioną wartość zbawczą. Dopiero wtedy apostołowie zrozumieli, że „dźwiganie krzyża” nie jest hańbą, ale drogą do chwały, oraz że naśladowanie Mistrza musi łączyć się z pełnym przyjęciem Jego sposobu życia i postępowania, w tym także cierpienia i śmierci. Przekonali się, że tylko ta droga, którą przeszedł Jezus i która wiedzie przez krzyż, prowadzi do chwały i zwycięstwa. Idąc w ślad za Nim, Jego uczniowie powinni rezygnować z zaspokajania swych egoistycznych pragnień i dążeń, swoją wolę podporządkować Mistrzowi, a nawet liczyć się z możliwością męczeństwa i utraty życia, jeśli najwyższe dobro królestwa Bożego będzie tego wymagało.
15. To, że w wierszu 23 do słów zawartych w Mk 8, 34 zostało dodane wyrażenie „codziennie”, sprawia, że nauka Jezusa staje się aktualna w każdej sytuacji życiowej chrześcijanina. W takim ujęciu krzyż oznacza drogę, którą codziennie powinien kroczyć każdy chrześcijanin, a która winna być nie drogą jego własnych upodobań, lecz drogą Chrystusa. Przez ten drobny dodatek w swoim dziele ewangelista przemienił krzyż w symbol wszelkich wyrzeczeń i trudów, które nieustannie towarzyszą życiu ludzkiemu. Zwrócił on uwagę, że teraz wszyscy chrześcijanie muszą przyjmować krzyż choroby, kalectwa lub trudnego zadania, krzyż pracy wymagającej szczególnej cierpliwości i wysiłku, krzyż samotności i odłączenia od najbliższych, krzyż ubóstwa i wyrzeczenia się własnej woli w posłuszeństwie innym, a nawet upokorzenia, prześladowania i męczeństwa.