Środa, 23 lutego 2022 r.

Wspomnienie św. Polikarpa, biskupa i męczennika

Polikarp należy do Ojców Apostolskich. Mianem tym od XVII w. określa się świętych pisarzy kościelnych, którzy żyli jeszcze w czasach apostolskich i przekazali nam pewne treści pochodzące od Apostołów. Ojcowie ci są bezpośrednim łącznikiem pomiędzy uczniami Chrystusa a chrześcijaństwem lat późniejszych. Do Ojców tych zwykło się zaliczać wśród innych: św. Klemensa I Rzymskiego, papieża (+ 97), św. Ignacego z Antiochii (+ 110-117), św. Papiasza (w. II) i św. Polikarpa (+ ok. 156). Od Ojców Apostolskich należy odróżnić Ojców Kościoła, czyli tych świętych, którzy żyli w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, a swoją wiedzą i pismami przyczynili się do wyjaśnienia wiary i jej obrony przeciwko błędom. Jako datę graniczną dla Ojców Kościoła na Zachodzie zwykło się podawać rok 636, czyli śmierć św. Izydora z Sewilli, a na Wschodzie rok ok. 749, czyli śmierć św. Jana Damasceńskiego. Od Ojców Kościoła odróżniamy wreszcie doktorów Kościoła, którzy żyli w różnych czasach, a wyróżniali się niezwykłą wiedzą i obroną wiary.

Według św. Ireneusza (+ 202), Polikarp był uczniem św. Jana Ewangelisty. Tertulian i św. Hieronim przekazali nam informację, że św. Jan Apostoł ustanowił swojego ucznia, Polikarpa, biskupem w Smyrnie (dzisiejszy Izmir), w Małej Azji. Około roku 107 św. Ignacy z Antiochii napisał piękny list do Polikarpa, kiedy był wieziony okrętem do Rzymu, by tam ponieść śmierć męczeńską, i zatrzymał się w Troadzie. W liście tym Ignacy oddaje Polikarpowi najwyższe pochwały, kiedy go nazywa dobrym pasterzem, niezłomnym w wierze i mężnym atletą Chrystusa. Takim przedstawiają go wszystkie świadectwa. Wiemy, że ok. 155 r. Polikarp przybył do Rzymu, by z papieżem Anicetem prowadzić rozmowy ustalające termin obchodzenia Wielkanocy. Świadczy to o wysokiej pozycji biskupa Smyrny. Według relacji pierwszego historyka Kościoła, Euzebiusza z Cezarei Palestyńskiej, Polikarp miał rządzić Kościołem w Smyrnie przez około 60 lat i ukoronować życie śmiercią męczeńską. Miał ponad 86 lat, kiedy oskarżono go o lekceważenie pogańskiej religii i jej obrzędów, jak też zwyczajów. Oskarżono go przed namiestnikiem (prokonsulem) rzymskim, Stacjuszem Kodratosem. Na oskarżenia Polikarp odpowiedział: „Osiemdziesiąt sześć lat służę Chrystusowi, nigdy nie wyrządził mi krzywdy, jakżebym mógł bluźnić memu Królowi i Zbawcy?” Kiedy zaś sędzia groził Świętemu, że go każe spalić żywcem, Polikarp odparł: „Ogniem grozisz, który płonie przez chwilę i wkrótce zgaśnie, bo nie znasz ognia sądu, który przyjdzie, i kary wiecznej”. Stacjusz skazał Polikarpa na śmierć przez spalenie na stosie. Gdy zaś płomienie nie chciały się imać męczennika, zginął od pchnięcia puginałem. Działo się to na stadionie w Smyrnie 22 lutego, najprawdopodobniej w 156 r., choć podaje się okres pomiędzy rokiem 155 a 169. Polikarp pozostawił po sobie cenny list do Filipian – świadectwo tradycji apostolskiej. Innym ważnym pomnikiem literatury starochrześcijańskiej jest opis jego męki (Martyrium Policarpi).

1.czytanie (Jk 4, 13-17)

Zależność ludzi od Boga

Czytanie z Listu Świętego Jakuba Apostoła

Najmilsi:

Zwracam się do was, którzy mówicie: «Dziś albo jutro udamy się do tego oto miasta i spędzimy tam rok, będziemy uprawiać handel i osiągniemy zyski», wy, którzy nie wiecie nawet, co jutro będzie. Bo czymże jest życie wasze? Parą jesteście, co się ukazuje na krótko, a potem znika.

Zamiast tego powinniście mówić: «Jeżeli Pan zechce, a będziemy żyli, zrobimy to lub owo». Teraz zaś chełpicie się w swej wyniosłości. Wszelka taka chełpliwość jest przewrotna. Kto zaś umie dobrze czynić, a nie czyni, ten grzeszy.

Komentarz

O Księdze:

Pozdrowienie zawarte w pierwszym zdaniu Listu św. Jakuba (Jk 1,1) sugeruje, że jego autorem jest Jakub, zgodnie z tradycją utożsamiany z apostołem, synem Alfeusza (Mt 10,3), bratem Pańskim (Mt 13,55; Mk 6,3; Ga 1,19), przełożonym pierwotnego Kościoła w Jerozolimie (Dz 12,17; 15,13; 1Kor 15,7; Ga 2,9.12). Chociaż nie ma zupełnej pewności co do jego autorstwa tego pisma, list jest świadectwem wielkiego autorytetu, jakim Jakub cieszył się w środowisku pierwszych pokoleń chrześcijan. Treść listu wskazuje, że jego redaktorem był ktoś, kto – zanim przyjął wiarę w Chrystusa – był mocno związany z judaizmem i działał na terenie Palestyny. Świadczy o tym bardzo dobra znajomość Starego Testamentu, zwyczajów żydowskich oraz klimatu i przyrody tego kraju (Jk 1,6.11; 3,4.11n; 5,7).
Rozwinięta w liście nauka o odpowiedzialności za swoje postępowanie, sądzie oraz Paruzji, czyli powtórnym przyjściu Chrystusa (Jk 5,9), jak również świadectwa o praktyce udzielania sakramentu namaszczenia chorych i wyznawania grzechów kapłanom (Jk 5,14-16), pozwalają przypuszczać, że pismo to powstało w ostatnich latach I w. Jeśli przyjąć autorstwo Jakuba, byłoby to ok. 60 r.
Autor zwraca się do chrześcijan wywodzących się z judaizmu, żyjących w różnych częściach ówczesnego świata (Jk 1,1). Adresaci Listu św. Jakuba z pewnością znali wymagania moralne stawiane przez Jezusa. We wspólnotach chrześcijan widoczne były zaniedbania miłości braterskiej i brak zgodności postępowania z zasadami wyznawanej wiary. Dlatego należało w zdecydowany sposób przypomnieć im zasady moralne podane przez Jezusa.
List św. Jakuba ma charakter pouczenia i odnosi się przede wszystkim do spraw moralnych. Autor uczy, jak chrześcijanie powinni wcielać w życie zasady przyjętej wiary. Jego pouczenia dotyczą cierpliwości w doświadczeniach, modlitwy, pobożności, ubóstwa i bogactwa, wiary i uczynków, troski o potrzebujących i chorych, stronniczości, przestrzegania przykazań, prawdziwej mądrości, przyjaźni z Bogiem, zawodności ludzkich planów, chciwości, pychy oraz grzechów języka. Autor daje również wskazówki duszpasterskie dotyczące upominania grzeszników, cierpliwego oczekiwania powrotu Chrystusa, namaszczania chorych i wyznawania grzechów. Odwołując się do nauki głoszonej przez Jezusa, szczególnie do Kazania na Górze (Mt 5 – 7), Jakub wyjaśnia ją i ukazuje jej związki z życiem adresatów. Wyznawana wiara musi wyrażać się w dziełach miłości (Jk 2,24). Jakubowe rozumienie wiary w niczym nie sprzeciwia się nauce Pawła Apostoła o usprawiedliwieniu otrzymywanym dzięki wierze (List do Rzymian i List do Galatów), lecz poprawia błędne rozumienie nauki Jezusa.

O czytaniu:

W dzisiejszym czytaniu Jakub rozpoczyna nowe pouczenie skierowane do grupy chrześcijan polegających głównie na sobie samych i nastawionych jedynie na realizowanie własnych planów. Są to ludzie zadufani w sobie, pyszni i zarozumiali, którzy zdążają jedynie do osiągnięcia zysku za wszelką cenę. Nie podporządkowują oni swoich zamierzeń woli i planom Bożym. Autor przytacza powtarzane przez nich wypowiedzi: Dziś lub jutro pojedziemy do tego oto miasta, będziemy tam przez rok działać i handlować oraz ciągnąć zyski. Jak widać, ta część wierzących, do których autor teraz kieruje szczególne słowa zajmowała się handlem. W związku z tym planowali oni wyjazdy do różnych miast, aby tam szukać zarobku. Podróże związane z pracą były przez nich dokładnie zaplanowane i przygotowane, a handlujący kupcy wyjeżdżali do konkretnego miasta. Wyjazdy mogły być dalekie, dlatego podróż mogła trwać kilka dni. Handlowanie w celu osiągnięcia jak największych zysków zajmowało też dużo czasu, nawet cały rok. Gonitwa za zarobkiem, chęć bogacenia się, całkowite zaangażowanie się w osiąganie zysków, podporządkowanie im swoich planów i podróży, poświęcanie wielkiej ilości czasu na zdobywanie dóbr przemijających, mających zapewnić człowiekowi dostatnie życie na tej ziemi, jest jednak działaniem złym.
Taka aktywność jest bardzo złudna, bo nie liczy się z przemijalnością człowieka i z jego znikomością. Dlatego Jakub uświadamia chrześcijanom zajętym realizacją swoich projektów życiowych dotyczących jedynie spraw doczesnych ich ograniczoność, słabość i przemijalność. Mówi im wprost o niepewności jutra i nieznajomości przyszłości życia: „którzy nie wiecie, co [będzie] jutro; jakie [będzie] wasze życie?. Tym, którzy wykazują się wieloma pomysłami w realizacji planów życiowych na jutro i na cały rok, uzmysławia, że nie znają jutra, nie wiedzą, co się stanie w przyszłości. Nie znają też przyszłości swojego życia. Nie wiedzą, jakie będzie ich życie. Podobnie pouczał mędrzec w Starym Testamencie: „Nie chwal się dniem jutrzejszym, bo nie wiesz co ci ten dzień przyniesie” (Prz 21, 1). Jezus również przestrzegał przed zbędnymi troskami, bo nie znamy jutra (por. Mt 6, 25-34; Łk 12, 22-31). Ostrzegał też przed chciwością i ubieganiem się o dobra tego świata, bo człowiek nie zna swojej przyszłości (por. Łk 12, 15-21). „Czym jest życie wasze?”. Jesteście mgłą, która pojawia się krótko i później znika. Już Psalmiści podkreślali, że „występni poginą, a wrogowie Boga jak dym się rozwieją” (Ps 37[36], 20; 68[67], 3). Udręczony człowiek żali się przed Bogiem: „życie moje, jak nicość przed Tobą. Człowiek jak cień przemija” (Ps 39[38], 6n); „Dni moje jak dym znikają” (Ps 102[101], 4). Krótkotrwałość pary, mgły, wyziewu, dymu dobrze więc charakteryzuje znikomość i przemijalność doczesnego życia ludzkiego. Krótkie życie ziemskie, porównane do pary, mgły, wyziewu i dymu, które, w porównaniu z wiecznością, szybko przemija, autor Listu określa słowami: Pojawia się na krótko, a potem ginie. Na krótki czas życie nasze staje się widzialnym, a potem zaraz znika (staje się niewidoczne). Nasza ziemska egzystencja jest nam na stosunkowo mały przedział czasowy przez Boga darowana, a potem zabierana, jawi się i ginie. Nawet więc ten krótki ziemski czas naszego życia nie jest od nas zależny, lecz od Boga, co potwierdza codzienna rzeczywistość.
Jakub poucza adresatów, że przy planowaniu przyszłości powinni się liczyć z wolą Bożą i z faktem zależności człowieka od Boga. Plany ludzkie są zawodne, dlatego chrześcijanie zaangażowani mocno w sprawy doczesne muszą pamiętać, że zarówno życie, jak i najbardziej przemyślna działalność w rzeczywistości zależą całkowicie od Boga. Krytykując wypowiedzi adresatów, Jakub ukazuje, jak powinna wyglądać ich właściwa postawa jako ludzi wierzących w Boga i uznających Chrystusa za swego Pana. Radzi więc: Zamiast wypowiadać się [niewłaściwie], wy [powinniście] mówić: „Uczynimy to lub owo, jeżeli Pan zechce i jeśli żyć będziemy”. Taką postawą charakteryzował się w swojej działalności apostolskiej Paweł, kiedy mówił: „Abym mógł do was przybyć za zezwoleniem Boga [z woli Bożej]” (Rz 1, 10), „Przybędę wkrótce, jeśli tak zechce Pan” (1 Kor 4, 19), oraz: „Mam nadzieję z wami pozostać, jeśli Pan pozwoli” (1 Kor 16, 7), a także: „Wrócę do was, jeżeli Bóg zechce” (Dz 18, 21). Nieuznawanie w praktyce przez niektórych chrześcijan ich całkowitej zależności od Boga przejawia się w wyniosłym przechwalaniu się swoją przedsiębiorczością mającą na względzie realizację podjętych planów życiowych. Dlatego Jakub kończąc ocenę niewłaściwego postępowania adresatów, pisze najpierw: Wy zaś teraz wyniośle się przechwalacie. Przez podkreślanie swojej roli w załatwianiu codziennych spraw i przypisywanie sukcesów swojej planowej aktywności, przez swoje przechwałki są wyniośli, chełpiąc się buńczucznie osiągnięciami. Zamiast uznać swoją zależność od Boga, adresaci wręcz przeciwnie – są pyszni i zarozumiali. Autor uświadamia im, że uzależnianie swojego życia od zaplanowanych podróży i przemyślnej działalności handlowej ludziom wierzącym nie przystoi. Bo przez takie postępowanie są pyszni i wyniośli. Dlatego Jakub jednoznacznie ocenia: każda taka zarozumiałość jest zła. W ocenie tej autor nie krytykuje przedsiębiorczości i planowania jako takiego, lecz zarozumiałe przechwalanie się i pyszne chełpienie się osiągnięciami przypisywanymi swojej pomysłowości i aktywności z pominięciem Boga. Taką chełpliwą postawę i działanie nazywa niegodziwym i moralnie złym. Jako wniosek kończący całe pouczenie moralne Jakub podaje sentencję ogólną: Jeśli więc ktoś zna dobre zasady postępowania, a nie stosuje ich w życiu, ten grzeszy. Dla kogoś, kto wie, co ma czynić, kto poznał dobre i piękne reguły wiary chrześcijańskiej, lecz pozostaje na etapie teorii, nie postępując według niej, dla takiego chrześcijanina czysta wiedza religijna jest jedynie powodem do grzechu. Kto wie, jak właściwie postępować, a mimo to czyni inaczej, bo brak mu dobrej woli, ten popełnia grzech. W tym samym duchu wypowiadał się Jezus, jak pisze ewangelista Łukasz: „Sługa, który zna wolę swego pana, a nic nie przygotował i nie postąpił zgodnie z jego wolą, będzie srogo ukarany [dosł. otrzyma wielką chłostę, odbierze liczne baty]” (Łk 12, 47). Wielką tragedią człowieka wierzącego w Chrystusa jest najpierw „poznać Pana i Zbawcę – Jezusa, a potem oddać się ponownie zgniliźnie świata i dać się jej pokonać. Koniec takich [ludzi] jest gorszy od początków. Le-piej by im było nie znać drogi sprawiedliwości, niż poznawszy ją, odwrócić się od podanego im świętego przykazania” – pisze Piotr Apostoł (2 P 2, 20n).
Pogoń za dobrami tego świata, jest bardzo niebezpieczna, bo łatwo prowadzi do grzechu. Już mędrzec Syrach przestrzegał „Ten, kto miłuje złoto, nie ustrzeże się winy, a ten, kto goni za zyskami, przez nie zostanie oszukany. Wielu złoto doprowadziło do upadku, a zguba ich stała się jawna. Jest ono zasiekami z drzewa na drodze tych, co za nim szaleją, a kto jest głupi, w nich uwięźnie” (Syr 31, 5-7). Gorzko też brzmi refleksja mędrca starotestamentalnego: „Nasyciliśmy się na drogach bezprawia i zguby, błądziliśmy po bezdrożnych pustyniach, a drogi Pańskiej żeśmy nie poznali. Cóż nam pomogło nasze zuchwalstwo, co dało chełpliwe bogactwo? To wszystko przeminęło jak cień. (…) Zniszczeliśmy w naszej nieprawości” (Mdr 5, 7-9. 13). Podobnie także uczy autor Listu Jakuba, wykazując znikomość planów ludzkich oraz ich zależność od Boga. Posłużył się przykładem ludzi zadufanych w sobie, pysznych i zarozumiałych, którzy zdążają jedynie do osiągnięcia zysku za wszelką cenę. Polegają oni wyłącznie na swoich planach, ufają całkowicie swojej przedsiębiorczości (por. Jk 4, 13). Nie podporządkowują też swoich zamierzeń woli i planom Bożym. Układanie jednak takich planów jest zwodnicze, bo nie towarzyszy im Boża aprobata. Człowiek taki nie liczy się ze zmiennością losów życia i jego przemijalnością. Poleganie jedynie na sobie jest wyrazem pychy, a chełpienie się swoją przemyślnością w zdobywaniu dóbr ziemskich jest zuchwałą arogancją wobec Boga, od którego przecież wszystko zależy (por. Jk 4, 15-16). Całe życie i wszystkie działania ludzkie oraz wszystkie sprawy zależne są w rzeczywistości od Pana Boga, od Jego Opatrzności. Od Niego zależne jest dziś i jutro, a także ludzkie plany i starania o zabezpieczenie przyszłości życia. Tę prawdę przypominał już mędrzec starotestamentalny: „Dobro i zło, życie i śmierć, ubóstwo i bogactwo pochodzi od Pana” (Syr 11, 14). To samo głosił Ateńczykom Paweł: „On [Bóg] sam daje wszystkim życie, i oddech, i wszystko. (…) W Nim (w Bogu) żyjemy, poruszamy się i jesteśmy” (Dz 17, 25. 28). A do Koryntian napisał: „Cóż masz, czego byś nie otrzymał. A jeśliś otrzymał, to czemu się chełpisz, jakbyś nie otrzymał?” (1 Kor 4, 7). Jakub zachęca do realnego spojrzenia na swoją znikomość i do podporządkowania całej swojej działalności Bogu, do uległości i pokory wobec Niego. Porównując doczesne życie ludzkie do pary, mgły, wyziewu, dymu, charakteryzuje jego znikomość i przemijalność. Nawiązuje przez to do znanej w Biblii nauki o krótkości i słabości życia. Już Psalmista twierdził: „Człowiek jest podobny do tchnienia wiatru, dni jego mijają jak cień” (Ps 144[ 143], 4). A Hiob uskarżał się: „Dni moje [są] jak powiew. (…) Jak obłok przelecę i zniknę. (…) Nie będę żył wiecznie; dni moje [są] jak tchnienie” (Hi 7, 6. 9. 16). Mędrzec zaś wyjaśniał: „Dech w naszych nozdrzach jest jak dym. (…) Przeminie życie nasze jakby ślad obłoku i rozwieje się jak mgła. (…) Czas nasz jak cień przemija” (Mdr 2, 2. 4n). Jakub zachęca też do wykorzystywania wszelkich okazji do czynienia dobra. Kto bowiem urnie czynić dobrze, a nie czyni, ten grzeszy (Jk 4, 17). Chrześcijaninowi nie wolno poprzestawać jedynie na znajomości przykazań Bożych i nauki Ewangelii, bez wprowadzania jej w życie. Sama wiedza religijna nie wystarcza. Trzeba nią żyć. Należy wypełniać przykazania, nie wystarczy jedynie je znać. Wiara to nie teoria, ale życie. Kto zna, a nie czyni – grzeszy. Przypomina się tu głoszona wcześniej przez autora Listu zasada: Wiara bez uczynków jest martwa (Jk 2, 17. 26).