25 grudnia 2021 r.

BOŻE NARODZENIE – Msza w dzień

Trzy czytania, słyszane przez wiernych zazwyczaj podczas sumy w uroczystość Bożego Narodzenia, ukazują odpowiednio coś w rodzaju jej sumy doktrynalnej. Po czytaniach dwóch Mszy poprzednich horyzont się poszerzył z Ziemi Świętej aż do krańców ziemi. Odpowiednio do pory dnia, już bez nastrojowego jak poprzednio tła mroków nocy, błyszczy niby pełne światło słoneczne tajemnica Wcielenia Syna Boże-go jako Słowa Ojca i Współtwórcy z Nim wszechświata. Zostaje ona umiejscowiona w całokształcie dziejów zbawienia. Znamienne jest przy tym również miejsce właściwe tej uroczystości w roku liturgicznym. Nastąpiła dziejowa zamiana: Sol Invictus („Słońce niezwyciężone”) starożytnych Rzymian – to już odtąd Chrystus, Bóg Wcielony, a tym samym Dawca wszelkiego światła. On to jako Emmanuel („Bóg-z-nami”) rozpoczyna wspólną ze swoimi młodszymi braćmi drogę przez czas nam dany w bliskim już Nowym Roku (niegdyś dzień 25 grudnia rozpoczynał rok kalendarzowy).

1.czytanie (Iz 52, 7-10)

Cała ziemia zobaczy zbawienie Boże

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

O jak są pełne wdzięku na górach nogi zwiastuna radosnej nowiny, który ogłasza pokój, zwiastuje szczęście, który obwieszcza zbawienie, który mówi do Syjonu: «Twój Bóg zaczął królować».

Głos! Twoi strażnicy podnoszą głos, razem wznoszą okrzyki radosne, bo oglądają na własne oczy powrót Pana na Syjon. Zabrzmijcie radosnym śpiewem, wszystkie ruiny Jeruzalem! Bo Pan pocieszył swój lud, odkupił Jeruzalem. Pan obnażył już swe ramię święte na oczach wszystkich narodów; i wszystkie krańce ziemi zobaczą zbawienie naszego Boga.

Komentarz

O Księdze:

Imię „Izajasz” znaczy „Zbawieniem jest Jahwe [Pan]” i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji nawiązuje List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).
Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość.
Księga Izajasza składa się z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, napisano po powrocie z niewoli babilońskiej. Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.
Księgę odczytujemy jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.
Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z greckiego „pierwszego Izajasza”), zawiera przede wszystkim wypowiedzi proroka, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie. W tej części na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.
Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z greckiego „drugim Izajaszem”). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10). W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13–53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy Nowego Testamentu często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.
Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z greckiego „trzeciego Izajasza). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).
Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w Nowym Testamencie, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w Nowym Testamencie, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.

O czytaniu:

Na wygnaniu Izraelici zadawali sobie pytanie: Gdzie jest Bóg? Bóg odpowiedział przez proroka” Oto jestem! Prorok, niemający cienia wątpliwości co do otrzymanego objawienia, przedstawia koniec wygnania jako już zrealizowany. Oczywiście, uwolnienie faktycznie jeszcze nie nastąpiło, karawana repatriantów jeszcze nie wyruszyła do Jerozolimy. Prorok przedstawia tutaj swoją prorocką wizję. Do Jerozolimy dociera zaś herold, by zakomunikować miastu radosną wieść o uwolnieniu. Prorok ukazuje tego zwiastuna jako już przybyłego na jedno ze wzgórz na północ od miasta (Ps 125, 2; Jr 32, 44; 33, 13). Jak piękne są stopy! Rzadkie słowo użyte o stopach. Wiadomo, że dla wysłańca z pola walki szybkie nogi są bardzo ważne (por. 1 Sm 18, 19-32).
A jaka jest treść jego przesłania? Pokój i zbawienie. Hebrajski zwrot „pokój” jest wiele bardziej bogaty w treść niż nasz „pokój”. Słowo to stanowiło powszechną formułę pozdrowienia, a tu oznacza dobrobyt w najszerszym tego słowa znaczeniu, zawierając oczywiście uwolnienie z niewoli. Zbawienie zaś oznacza uwolnienie z niewoli, ale z jakąś pełnością sensu, która już od początku chrześcijaństwa podsunęła odniesienie do zbawienia nadprzyrodzonego. Mamy tu ogłoszoną nową erę charakteryzującą się wolnością, pokojem i dobrobytem, która uczyni miasto święte chwalebnym jak nigdy dotąd. Jest to całkowity powrót do zjednoczenia z Bogiem, który pojednany na nowo z Izraelem (51, 1; 54, 6) obejmie nad nim królowanie (6, 5; 24, 23; 33, 22; 43, 15; 44, 6). Nacisk kładzie się na zupełnie wyjątkowe relacje Jahwe z Syjonem czy Izraelem. Tym, co zwiastun widzi i co ogłasza, jest powrót Jahwe po odniesionym zwycięstwie do swojego miasta, aby tu na nowo zająć swój tron, co szerzej rozwija Ezechiel także w wizjonerskim obrazie (Ez 43, 15).
Znamienne jest pojawienie się tutaj uroczystej formuły: „twój Bóg króluje”. Formuła ta służyła w Izraelu do ogłoszenia triumfu Jahwe nad nieprzyjaciółmi w świętej wojnie. Zwycięska intronizacja musiała pierwotnie mieć miejsce w Szilo, dokąd arka powracała po zakończeniu wypraw wojennych. Przeniesienie arki do Jerozolimy podniosło miasto do rangi miejsca świętego i tronu Jahwe, gdzie odtąd celebrowano Jego intronizację. Formuła „twój Bóg króluje” przypomina najwyraźniej główny temat przepowiadania Drugiego Izajasza, który konsekwentnie wykłada fakt suwerenności Jahwe wbrew pozornej wyższości innych bogów, czyli idoli. Na pierwsze wejrzenie upadek Jerozolimy i wygnanie ludu judzkiego wydawały się dowodem, że Marduk pokonał Jahwe. Prorok jednak ogłasza całą serię obietnic Bożych na korzyść Izraela, przez co Jahwe pokazuje swoją absolutną suwerenność. Te obietnice osiągną punkt kulminacyjny, kiedy przyprowadzi On z powrotem swój lud na Syjon, gdzie odbudowana zostanie świątynia. W tej sytuacji zostaje przez usta herolda ogłoszona proklamacja, która zapowiada oczekującemu Syjonowi bliskie przybycie Jahwe na czele wracających wygnańców. Jahwe w ten sposób rzeczywiście okaże swoją suwerenność.
Pan wraca do swojej własności. Jerozolima, miasto święte, była szczególną własnością, wręcz miejscem wybranym przez Jahwe na swe mieszkanie. Tutaj zasiadał On na swoim tronie w miejscu najświętszym Świątyni Jerozolimskiej. Jednak naród wybrany przez swoje występki i bałwochwalstwa obraził Pana i Ten postanowił opuścić swoją winnicę, wydać ją na łup nieprzyjaciół i wtrącić w niewolę. Nadszedł wszakże czas, kiedy Pan ulitował się nad Jerozolimą, i śle do niej posłańców z radosną nowiną, że oto przychodzi do opuszczonej. Ci posłańcy wzywają do zainicjowania radosnej pieśni pochwalnej i dziękczynnej na cześć Pana. To nic, że miasto jest na razie tylko kupą gruzów deptanych przez nieprzyjaciół. Już wkrótce zatętni życiem, napełni się dziećmi Izraela, a nawet stanie się tak piękne i bogate jak Eden, Ogród Pański. Syjon będzie jak raj, w którym ludzie znowu będą mieszkać z Bogiem. Jahwe stworzy nowe miasto i nowy naród.
Powrót Jahwe do Jerozolimy i ustanowienie Jego panowania pokazano jako wydarzenie historyczne. Jednak ten triumfalny powrót Jahwe na Syjon staje się inauguracją Jego królowania, które będzie trwać w nieskończoność. Ta realność królestwa Jahwe wykracza poza ramy czysto historyczne i geograficzne, bo oto wszystkie narody staną się uczestnikami tego królowania i przyłączą się do oddawania czci Bogu prawdziwemu na nowym Syjonie. Nie ma najmniejszej wątpliwości, że królowanie Jahwe nabiera wymiarów eschatologicznych. Dalsze teksty powiedzą o nowym niebie i nowej ziemi, i o takim świecie, w którym nie będzie już płaczu, wojny, głodu ani przedwczesnej śmierci. To jest zapowiedź nowego stanu rzeczy, rzeczywistości bardziej religijnej aniżeli historycznej i geograficznej. Język obietnicy ma znaczenie również dla nas, gdyż dobrze wyraża i kształtuje nasze oczekiwanie Bożego królowania. Nie możemy dokładnie sprecyzować momentu, kiedy i jak te obietnice się spełniły dla judejskich wygnańców – i podobnie jest za nami. Pamiętamy o upomnieniu, że nie znamy „ani dnia, ani godziny” oraz że królestwo Boże jest raczej niewidzialne i jest w nas samych.
Radość odkupionych. Wyrażenie o zwiastunie dobrej nowiny (52, 7) stało się bardzo sławne dzięki jego zacytowaniu i zastosowaniu do głosicieli Ewangelii przez Pawła w Rz 10, 15. Jest całkiem prawdopodobne, że nasz werset, w którego przekładzie greckim dwukrotnie pojawia się słowo „zwiastować dobrą nowinę”, stał się zasadniczym powodem, dla którego nauczanie Jezusa otrzymało nazwę „Ewangelii” (Dz 15, 7; Rz 1, 16; 10, 16; 1 Kor 4, 15; 9, 14 i in.).
Ta radość usuwa smutek i beznadzieję. Nie pozostaje czymś tylko wewnętrznym, ale przeradza się w żywiołową pieśń pochwalną. Hymn (51, 9-10) wzywa do wychwalania Boga, który przychodzi na pomoc swojemu ludowi. Ten krótki hymn jest szczytem całego poematu. On też wyznacza jego główny cel. Wypełniająca hymn radość nie pozwala trwać w apatii i bezruchu. Prorok raz po raz i przez cały poemat wzywa do przebudzenia się, słuchania, skupienia uwagi, powstania, działania i wreszcie wyruszenia w drogę do ojczyzny. I tu się znajduje pouczenie dla dzisiejszych głosicieli Ewangelii, Dobrej Nowiny o zbawieniu. Nie mogą oni poprzestawać na „opowiadaniu” wydarzeń z historii zbawienia, ale muszą słuchaczy zachęcać, wzywać, zagrzewać do powstania, do działania, do niesienia Ewangelii i pomagania innym, którym jeszcze nikt Ewangelii nie głosił.
Spójrzcie na Abrahama. Naród izraelski znalazł się w sytuacji sądu i cierpienia. Pan włożył w jego rękę kielich gniewu Bożego. Lecz oto na tym ciemnym tle sądu zaczyna płonąć lampka zbawienia, zapalona przez miłosierdzie Boga. Ale jak przekonać słuchaczy, że to zbawienie jest rzeczywistością? Prorok każe spojrzeć w przeszłość, na same początki, na postacie protoplastów, Abrahama i Sarę. Izraelici powinni spoglądać na swoje początki jako ludu Bożego, aby lepiej siebie zrozumieć. Oni nie wzięli się znikąd i nie zostali rzuceni w wartki nurt historii jako igraszka losu. Są dziełem Boga i to im zostały złożone wspaniałe obietnice. Złożył je Bóg będący wieczystą Skałą, która się nie zmienia i nie zawodzi. Abraham był sam i jako jedyny powołany przez Jahwe wyruszył ze swojej ojczyzny. Bóg go pobłogosławił i dlatego rozrósł się on w wielki naród. To wspomnienie Abrahama ma dać nadzieję tym nielicznym z narodu Izraela, którzy jeszcze pozostali: Bóg znów ich rozmnoży w wielki naród. Każdy naród ma swoje ciemne momenty w historii. Naród polski też doświadczył lat niewoli i ciemności. Trudności nie brakuje i dzisiaj. W takiej sytuacji zadaniem proroka jest skierować wzrok ku przeszłości. Nie jesteśmy znikąd, za nami stoi tysiąc lat historii, u której początków jest chrzest narodu w 966 roku po narodzeniu Chrystusa. U naszych początków są postacie monarchów Mieszka i Chrobrego, świętych biskupów Wojciecha i Stanisława. A po nich jest cała rzesza rycerzy, nauczycieli, wychowawców, odkrywców. Spójrzcie na nich! To jest dziedzictwo, które nie może zginąć, spuścizna, którą należy zachować, pomnożyć i przekazać nowym pokoleniom.
Wy którzy szukacie sprawiedliwości. Słowo proroka skierowane jest do tych, którzy szukają Boga i podążają za sprawiedliwością. Obydwie rzeczy według wiary izraelskiej należą do siebie najściślej: nikt nie może prawdziwie szukać Pana i nie dążyć za sprawiedliwością, i odwrotnie. Posłannictwo proroka stawia nas wobec rozstrzygnięcia, od którego nie możemy się uchylić. Przy tym nie chodzi tylko o jakieś wyostrzenie świadomości, o społeczną sprawiedliwość: chodzi tu o wiarę. Pójście za Bożym powołaniem nie jest łatwe, choćby ze względu na przykrości ze strony innych ludzi. Wielu jest uzależnionych od ludzkich słów i czynów. Szydercze uśmiechy mogą ich zbić z tropu i obezwładnić. Kto nosi w sercu naukę Bożą, jest wolny. Zna miarę, według której Bóg będzie sądził świat, i dlatego nie musi się bać ludzi. Człowiek Boży musi stać ponad szyderstwami, bo szydercy przeminą i zostaną zjedzeni przez mole jak wełniana szata. Dla wszystkich, których spotykają szykany czy zniewagi, prorok ma prostą radę: nie bójcie się ludzkich zniewag. Augustyn z Hippony, mówiąc o powołaniu do świętości, przestrzega i zachęca takimi słowami: „Kiedy bowiem [ktoś] zechce iść za Mną, kierując się w postępowaniu moimi przykazaniami, będzie miał wielu przeciwników, wielu zakazujących, wielu odradzających, nawet spośród tych, którzy rzekomo idą za Chrystusem. (…) Jeśli chcesz iść za mną, groźby, pochlebstwa czy jakiekolwiek przeciwności przemieniaj w krzyż, cierp, znoś, nie poddawaj się.