Środa, 22 września 2021 r.

1.czytanie (Ezd 9, 5-9)

Modlitwa Ezdrasza za naród

Czytanie z Księgi Ezdrasza

Ja, Ezdrasz, w czasie ofiary wieczornej wstałem z upokorzenia swego, w rozdartej szacie i płaszczu padłem na kolana, wyciągnąłem dłonie do Pana, Boga mojego, i rzekłem:

«Boże mój! Bardzo się wstydzę, Boże mój, podnieść twarz do Ciebie, albowiem przestępstwa nasze urosły powyżej głowy, a wina nasza wzbiła się do nieba. Od dni ojców naszych aż po dziś dzień ciąży na nas wielka wina. My, królowie nasi, kapłani nasi zostaliśmy wydani za nasze przestępstwa pod władzę królów tych krain, pod miecz, w niewolę, na złupienie i na publiczne pośmiewisko, jak to jest dziś.

A teraz zaledwie na chwilę przyszło zmiłowanie od Pana, Boga naszego, przez to, że pozostawił nam garstkę ocalonych, że w swoim miejscu świętym dał nam schronienie, że Bóg nasz rozjaśnił oczy nasze i że pozwolił nam w niewoli naszej trochę odetchnąć, bo przecież jesteśmy niewolnikami. Ale w niewoli naszej nie opuścił nas Bóg nasz, lecz dał nam znaleźć względy u królów perskich, pozwalając nam odżyć, byśmy mogli wznieść dom Boga naszego i odbudować jego ruiny – dając nam ostoję w Judzie i Jerozolimie».

Komentarz

O Księdze:

Księga Ezdrasza i Nehemiasza stanowiły początkowo jedno dzieło. Ich treścią jest ponad stuletni okres dziejów Żydów po powrocie z wygnania babilońskiego. Działalność obydwu tytułowych postaci nie jest wspomniana nigdzie więcej w Starym Testamencie. Bez tych dwu ksiąg byłoby wręcz niemożliwe poznanie początków judaizmu.
Przyjmuje się, że jeden autor natchniony, nieznany nam z imienia, zredagował obszerną syntezę historyczną, zawartą w Księgach Kronik, Ezdrasza i Nehemiasza. Księga Ezdrasza i Nehemiasza powstały w okresie od konieca IV w. do połowy III w. przed Chr.
Poszczególne części obu ksiąg można łatwo wyodrębnić. Rozdziały Ezd 1 – 6 mówią o powrocie z przesiedlenia do Babilonii pierwszej fali repatriantów, co mogło nastąpić dzięki edyktowi króla Cyrusa (538 r. przed. Chr.). Odbudowali oni ołtarz w świątyni jerozolimskiej, aby na nim składać ofiary dla Boga. Jednak z powodu poważnych przeszkód ze strony władz lokalnych, świątynia została poświęcona dopiero za rządów Dariusza w 515 r. przed Chr. W rozdziałach Ezd 7 – 10 opisano misję kapłana i pisarza Ezdrasza, który na polecenie Artakserksesa podjął radykalną reformę życia religijnego w Judzie. Księga Nehemiasza dzieli się na trzy części. Początkowe rozdziały (Ne 1 – 7) opowiadają szczegółowo, w jaki sposób Nehemiasz, wysoki urzędnik na dworze perskim, otrzymał pozwolenie na odbudowę Jerozolimy. Prace te miały rozpocząć się od rekonstrukcji murów obronnych. Rozdziały Ne 8 – 9 ukazują ponownie Ezdrasza w świątecznej celebracji zgodnej z Prawem Mojżesza. Trzecia część księgi (Ne 10 – 13) zawiera przekaz o uroczystym odnowieniu przymierza i poświęceniu murów Jerozolimy, co było wspólnym dziełem obu reformatorów. Historia literacka Ezd-Ne jest dość złożona, a jej śladem są greckie wersje trzech ksiąg Ezdrasza (1-3 Ezd), które jednak nie weszły do kanonu ST.
Kanoniczne księgi Ezd-Ne akcentują trzy tematy, istotne dla teologii wczesnego judaizmu: świątynia, miasto Jeruzalem i wspólnota ludu Bożego. Odbudowa świątyni jest głównym zadaniem ludu wracającego z niewoli. Dom Boży jest widzialnym znakiem obecności Boga pośród swego ludu, miejscem sprawowania kultu; stąd wielkie znaczenie kapłanów i lewitów. Stąd też troska Nehemiasza o Jeruzalem jako o miasto święte i stolicę judaizmu. Odbudowa murów miasta przy współpracy całej ludności (Ne 2 – 6) to misja religijna, którą Bóg powierzył Nehemiaszowi wraz z troską o ponowne zaludnienie spustoszonego miasta. Społeczność ludu Bożego, ocalona z niewoli, winna opierać się na posłuszeństwie Prawu Bożemu. Na tym polega znaczenie dzieła Ezdrasza i Nehemiasza. Mimo utraty niepodległości narodowej, Żydzi stanowią nadal wspólnotę religijną, gdyż łączą dawną tradycję z wymogami obecnej sytuacji. Dzieło odnowy religijnej przejawia się głównie w dziedzinie kultu. Uroczysta lektura Prawa i jego wyjaśnienie ludowi przed Świętem Namiotów (Ne 8 – 9) stanie się podstawą późniejszej liturgii synagogalnej. Posłuszni Prawu Bożemu obaj reformatorzy wprowadzili surowe przepisy kultowe, a zwłaszcza surowy zakaz zawierania małżeństw mieszanych (Ezd 10; Ne 13,23-29). Pomimo tych wymagań nie ma jeszcze w tekście Ezd‑Ne śladu ciasnego legalizmu, który zaważy na judaizmie epoki Nowego Testamentu. Prawo jest tu nadal wartością żywą i świętą, z której lud może czerpać w spontanicznej modlitwie i żarliwym kulcie. Obie wielkie modlitwy (Ezd 9 i Ne 9) zawierają już istotne elementy późniejszej liturgii żydowskiej: pokuta, wyznanie win, prośba o przebaczenie win obecnych i dawnych, zawierzenie Bogu Izraela. Teksty te świadczą o tym, że nauczanie dawnych proroków przyniosło owoce w życiu wierzących Żydów. Innym aspektem życia religijnego Żydów tej epoki jest polemika z religijnością „otwartą”, prowadzącą do kompromisu z pogaństwem. Mamy tu już zapowiedź konfliktu między Żydami a Samarytanami, co doprowadzi wkrótce (ok. 328 r. przed Chr.) do schizmy religijnej.
Księgi Ezd-Ne akcentują zwłaszcza osobowość obydwu przywódców, tak różnych, a jednak ożywianych tym samym pragnieniem odnowy życia religijnego w narodzie. Ezdrasz, kapłan i nauczyciel Pisma, zainspirował odnowę kultu; Nehemiasz, niezłomny i bezkompromisowy reformator świecki, dopełnił tej odnowy w dziedzinie życia wspólnotowego. Obydwu połączyła ta sama moc modlitwy i wiary. Kiedy wypełnili misję powierzoną im przez Boga, cicho zniknęli ze sceny dziejowej. To także charakterystyczna cecha życia religijnego judaizmu tamtej epoki.

O czytaniu:

Pierwsze słowa Księgi Ezdrasza wprowadzają w jej podstawowe przesłanie: spełnia się obietnica Boga zapowiedziana przez proroka Jeremiasza. Mija 50 lat od uprowadzenia mieszkańców Judei do Babilonii. Żydzi przesiedleni do odległej Mezopotamii nie mają świątyni ani możliwości kontaktu ze swoim krajem. Wielu z nich zmarło już na obczyźnie, a pozostali powątpiewają w możliwość powrotu. W takim kontekście dociera do nich edykt króla Cyrusa, pozwalający wszystkim Judejczykom na powrót do ojczyzny. Żydzi bez cienia wątpliwości dostrzegają w tym nieoczekiwanym wydarzeniu działanie samego Boga obecnego w historii swego ludu. Nikt nie pyta o racje takiej decyzji, nie zastanawia się, czy dawne grzechy Izraela upoważniają do interpretacji tego wydarzenia jako aktu łaskawości Boga wobec niewiernego ludu. Proroctwo Jeremiasza upewnia zesłańców, że Bóg dotrzymuje swego słowa. Wypełnienie obietnicy dokonuje się niespodziewanie za pośrednictwem pogańskiego władcy, ale jest ono dziełem samego Boga, który pobudził ducha Cyrusa. Dla Boga ziemscy władcy są narzędziem, którym posługuje się w realizacji swoich planów. Przez Nabuchodonozora zesłał na Izraela karę, a przez Cyrusa daje wybawienie. W ten sposób Bóg ukazuje, że jest władcą całej ziemi i objawia się jako wieczny król, wierny swoim obietnicom i miłosierny wobec swojego ludu. Duch Pański ogarnia swą mocą pogańskiego władcę, poleca mu wybudowanie świątyni w Jerozolimie i napełnia go mądrością niezbędną do wykonania tego dzieła.
W rozdziale 9., autor rozpoczął opis działania Ezdrasza po powrocie ludu z niewoli babilońskiej. Opisuje szczególnie jego działalność nauczycielską polegającą na przywróceniu autorytetu Prawa Bożego zwłaszcza w tych dziedzinach życia, które miały szczególny wpływ na relacje z Bogiem. Dzisiejsze czytanie poprzedzone jest wezwaniem do nawrócenia i wypełnieniem Prawa w dziedzinie małżeństwa: Ezd 9, 1-¹Gdy zakończono to wszystko, przyszli do mnie przywódcy i powiedzieli: „Niestety, ani lud Izraela, ani kapłani i lewici nie odłączyli się od ludów zamieszkujących tę ziemię, to znaczy od obrzydliwości Kananejczyków, Chetytów, Peryzzytów, Jebusytów, Ammonitów, Moabitów, Egipcjan i Amorytów.²Oni bowiem i ich synowie wzięli sobie za żony kobiety z tych narodów i w ten sposób święte potomstwo zmieszało się z obcymi. W tym wiarołomstwie przodowali przywódcy i zwierzchnicy”. ³Gdy to usłyszałem, rozdarłem swój płaszcz i szaty, zacząłem rwać włosy z głowy i brody i usiadłem wstrząśnięty. ⁴Wokół mnie zgromadzili się wszyscy przerażeni słowami groźby Boga Izraela wobec wiarołomstwa repatriantów, a ja siedziałem zdruzgotany aż do wieczornej ofiary pokarmowej.⁵Dopiero wtedy otrząsnąłem się z przygnębienia i mając swój płaszcz i szaty rozdarte, rzuciłem się na kolana z rękami wyciągniętymi ku PANU, mojemu Bogu. O skuteczności pracy Ezdrasza świadczy przyznanie się Judejczyków do rażącego wykroczenia przeciwko Prawu przez zawieranie małżeństw mieszanych – z kobietami pochodzącymi z ludów pogańskich. Prowadziło to do osłabiania i przerywania więzów osobowych z Bogiem Izraela, gdyż strona nieżydowska często wnosiła do takiego związku kult pogański. Ponadto małżeństwa mieszane mogły skomplikować stosunki własnościowe i prawa do dziedziczenia ziemi, które były ściśle związane z przymierzem. Bóg przekazał Izraelitom ziemię na własność; korzystanie z jej owoców było więc prawem Izraelity i świadczyło o pozostawaniu z Bogiem w stosunku przymierza. Lekceważenie zakazu Prawa było dla Ezdrasza wielkim wykroczeniem, gdyż miał on pełną świadomość ogromu łaskawości Boga Izraela, którą okazał repatriantom poprzez przychylność władców perskich i inne znaki swojej opieki (Wj 34,11-16: ¹¹Przestrzegaj tego, co ci dziś nakazuję, gdyż to właśnie Ja wypędzam przed tobą Amorytów, Kananejczyków, Chetytów, Peryzzytów, Chiwwitów i Jebusytów. ¹²Pod żadnym pozorem nie zawieraj przymierza z mieszkańcami krainy, do której przybędziesz. W przeciwnym razie stanie się ono jakby sidłem zastawionym pośród was. ¹³Dlatego też zburzycie ich ołtarze, połamiecie stele i wyrąbiecie ich aszery.¹⁴Nie wolno wam padać na twarz przed obcym bóstwem, gdyż Ten, który nosi imię PAN Zazdrosny, jest naprawdę Bogiem zazdrosnym.¹⁵Oto dlaczego nie wolno wam zawierać przymierza z mieszkańcami Ziemi Obiecanej: oni lubieżnie czczą swoje bóstwa i składają im ofiary. Mogą więc was zapraszać do siebie i będziecie musieli jeść mięso ich ofiar. ¹⁶Moglibyście też wziąć ich córki na żony dla waszych synów, a one – ponieważ czczą obce bóstwa – skłoniłyby waszych synów do oddawania lubieżnej czci innym bogom.; Pwt 7,1-6: ¹Zanim PAN, twój Bóg wprowadzi cię do kraju, do którego już wkrótce wejdziesz, by go posiąść, wcześniej usunie liczne narody: Chetytów, Girgaszytów, Amorytów, Kananejczyków, Peryzzytów, Chiwwitów i Jebusytów – siedem narodów liczniejszych i potężniejszych od ciebie.²PAN, twój Bóg, odda je tobie, a ty masz je wytępić i rzucić na nie klątwę. Nie wolno ci zawierać z nimi przymierza ani okazywać litości.³Nie możesz zawierać związków małżeńskich z ludźmi z tych narodów! Dlatego nie dasz swojej córki ich synowi ani ich córki nie weźmiesz dla swojego syna, ⁴gdyż odwiodłaby go ode Mnie, aby służył innym bogom. Wtedy gniew PANA zapłonąłby przeciwko wam i prędko by was wyniszczył.⁵Dlatego tak macie z nimi postąpić: Zburzycie ich ołtarze, połamiecie stele, porąbiecie aszery, a posągi spalicie.⁶Ty bowiem jesteś ludem poświęconym PANU, twojemu Bogu. Ciebie wybrał PAN, twój Bóg, ze wszystkich narodów, jakie są na ziemi, abyś był dla Niego ludem i szczególną własnością.) Kategoryczna postawa Ezdrasza była uzasadniona także tym, że w sytuacji odradzającego się w Judei życia religijnego i politycznego potrzeba było radykalnego odcięcia się od jakichkolwiek wpływów obcych, pogańskich. Wierność Bogu Izraela była fundamentem narodowej tożsamości Żydów. Dlatego Ezdrasz podejmuje działania mające na celu nawrócenie rodaków, oczyszczenie ich obyczajów i autentyczny powrót do Boga.
Milcząca konsternacja Ezdrasza na grzechy Izraela zostaje przerwana w godzinie składania ofiary wieczornej (Ezd 9,4), która była ofiarą dziękczynienia i uwielbienia Boga Izraela. Jednak zamiast niej kapłan Ezdrasz na kolanach i z wyciągniętymi rękami błaga Boga o zmiłowanie. Cała modlitwa Ezdrasza – tylko jej część znalazła się w ramach dzisiejszego czytania – jest jednym z najbardziej wzruszających przykładów wyznania win w Starym Testamencie. Jego modlitwa biegnie od wyznania win przeszłych i obecnych (⁶I tak się modliłem: „Boże mój, bardzo się wstydzę! I nie śmiem, mój Boże, zwrócić twarzy ku Tobie, gdyż nasze winy wyrastają nam ponad głowę, a nasze przestępstwa sięgają aż do nieba! ⁷Od czasu naszych przodków ciąży nad nami wielka wina aż do dzisiaj. Z powodu naszych przestępstw my, nasi królowie i kapłani zostaliśmy wydani władcom obcych narodów na pastwę miecza, w niewolę, na łup i pośmiewisko, czego dziś doświadczamy.) ku rozpamiętywaniu miłosierdzia Bożego okazanego wspólnocie (⁸Oto jakby na krótką chwilę spotkała nas łaska od PANA, naszego Boga. Ocalił nas garstkę i dał nam oparcie w swoim świętym miejscu. Bóg nasz dał światło naszym oczom i odrobinę wytchnienia w niedoli.⁹Jesteśmy bowiem nadal w niewoli, tyle że w tej niewoli Bóg nas nie opuścił. Okazał nam miłosierdzie wobec królów perskich, tak że wznieśliśmy dom naszego Boga, zdołaliśmy dźwignąć miasto z ruin, uzyskaliśmy odrębność Judy i mur obronny w Jerozolimie.); od przyznania się do wiarołomstwa (¹¹które nadałeś przez sługi swoje, proroków, mówiąc: «Ziemia, do której idziecie, aby ją posiąść, jest ziemią splugawioną obrzydliwościami obcych narodów, które wypełniły ją swoją nieczystością od krańca do krańca. ¹²Dlatego nie będziecie wydawać waszych córek za mąż ich synom ani żenić waszych synów z ich córkami. Nie będziecie też nigdy zabiegać o ich dobrobyt ani szukać z nimi pokoju – jeśli chcecie stać się silni, korzystać z dóbr ziemi i pozostawić waszym dzieciom wieczyste dziedzictwo».) ku deklaracji nawrócenia i ku odwołaniu się do Bożej sprawiedliwości (¹³Po tym wszystkim, co teraz uzyskaliśmy mimo złych czynów i naszej wielkiej winy – bowiem Ty, Boże nasz, wymierzyłeś nam karę łagodniejszą od naszej winy i tak wielu ocaliłeś –¹⁴czyż mamy na nowo łamać Twoje przykazania i spokrewniać się z narodami, które czynią te obrzydliwości?! Czyż nie zapłonie Twój gniew przeciwko nam aż do całkowitej zagłady, tak że nie pozostanie nawet reszta ocalonych? ¹⁵PANIE, Boże Izraela! Ty jesteś sprawiedliwy i dzięki temu jesteśmy jeszcze tutaj jako reszta ocalałych. Ale stoimy przed Tobą splamieni winą. Z takim jednak grzechem nie sposób ostać się przed Tobą!”.). Ufność pokładana w Bogu znajduje swoje oparcie w uznaniu Prawa Bożego za podstawę porządkowania zaistniałej sytuacji odstępstwa i fundament nowej relacji z Bogiem – więzi trwałej i wyłącznej.