by parafia Comment Closed

Czwartek, 9 września 2021 r.

1.czytanie (Kol 3, 12-17)

Miłość jest więzią doskonałości

Czytanie z Listu Świętego Pawła Apostoła do Kolosan

Bracia:

Jako wybrańcy Boży – święci i umiłowani – obleczcie się w serdeczne współczucie, w dobroć, pokorę, cichość, cierpliwość, znosząc jedni drugich i wybaczając sobie nawzajem, jeśliby ktoś miał coś do zarzucenia drugiemu: jak Pan wybaczył wam, tak i wy.

Na to zaś wszystko przywdziejcie miłość, która jest spoiwem doskonałości. A w sercach waszych niech panuje pokój Chrystusowy, do którego też zostaliście wezwani w jednym Ciele. I bądźcie wdzięczni.

Słowo Chrystusa niech w was mieszka w całym swym bogactwie: z całą mądrością nauczajcie i napominajcie siebie, psalmami, hymnami, pieśniami pełnymi ducha, pod wpływem łaski śpiewając Bogu w waszych sercach.

A cokolwiek mówicie lub czynicie, wszystko niech będzie w imię Pana Jezusa, dziękując Bogu Ojcu przez Niego.

Komentarz

O Księdze:

  1. Jednym z czterech pism zaliczanych w tradycji Kościoła do tzw. listów więziennych jest List do Kolosan. Powodem takiej klasyfikacji są wzmianki autora o pobycie w więzieniu (Kol 1,24; 4,3). Za miejsce napisania listu uważa się Rzym, w którym Paweł Apostoł przebywał podczas swojego pierwszego uwięzienia w latach 59 – 61.
  2. Adresatami listu byli chrześcijanie z Kolosów, położonych niedaleko od Laodycei i Hierapolis. Miasta te znajdowały się we Frygii, która wchodziła w skład rzymskiej prowincji Azji. Kościół w Kolosach został założony przez Epafrasa, nazwanego przez autora listu wiernym sługą Chrystusa (Kol 1,7).
  3. Gdy we wspólnotach pojawiły się problemy, Epafras mógł odwołać się do autorytetu Pawła, którego poproszono o napisanie listu. Apostoł skierował więc do chrześcijan w Kolosach pismo przestrzegające przed szerzącymi się wśród nich błędnymi poglądami oraz wyłożył im zdrową naukę i wypływające z niej zasady postępowania.
  4. Błędne poglądy autor listu nazywa filozofią i bezsensownym oszustwem (Kol 2,8). Szerzące się zgubne nauki, które wpływ na ludzi i władzę nad nimi przypisywały potęgom kosmicznym, zaprzeczały pośrednio pozycji Chrystusa jako jedynego Zbawiciela i pośrednika. Dlatego w hymnie ku czci Chrystusa Pana wszechświata (Kol 1,15-20) autor listu w zdecydowany sposób wskazuje na absolutne pierwszeństwo Chrystusa zarówno względem całego stworzenia, jak i wobec wspólnoty Kościoła. Jeśli wierzący spodziewają się jakiejś nadziei i odsłonięcia tajemnic Bożych, to winni nabyć całkowitego przekonania, że wszelka nadzieja i wszystkie tajemnice odsłaniają się i spełniają jedynie w Chrystusie (Kol 1,25-28).
  5. Część pierwsza Listu koncentruje się wokół prawdy o bezwzględnym pierwszeństwie Chrystusa we wszechświecie. Ukazuje również, że w skutkach Jego zbawczego dzieła ma udział Jego Ciało – Kościół, który według Pawła obejmuje swym zasięgiem wszechświat. Z tej treści wywodzi się druga część listu – jak zwykle odnosząca się do życia moralnego – zawiera szereg wskazań dotyczących wzajemnych relacji między wierzącymi, zwłaszcza w rodzinach, oraz zachęty do modlitwy i czujności wobec zagrożeń, jakie niosą błędne nauki.
  6. Chrześcijanie, którzy przez chrzest rozpoczynają nowe życie, tworzą jedną społeczność, pozbawioną wewnętrznych podziałów na Żydów i pogan. Wiara w Chrystusa wyzwala ludzi od zabobonnych kultów i błędnych praktyk ascetyczno-moralnych, które nie mają nic wspólnego z prawdziwą doskonałością (Kol 2,20-23).

O czytaniu:

  1. Po wykazaniu błędów Kolosan i przedstawieniu właściwej nauki Ewangelii, Paweł wezwał do podrzucenia niewłaściwego sposobu postępowania. Druga cześć Listu to część parenetyczna (parenetyczny to znaczy ukazujący, upowszechniający wzorce osobowe. Tu chodzi o krzewienie wzorców naśladowania Chrystusa). Te wzorce życiowe pokazane są z perspektywy życia liturgicznego we wspólnocie Kościoła. Podstawowym tematem przesłania Pawła jest wyzwanie każdego z chrześcijan do podjęcia radykalnego nawrócenia, którego zewnętrznym znakiem powinna być zmiana charakteru relacji panujących w chrześcijańskiej wspólnocie.
  2. Wezwanie do radykalnego, całkowitego nawrócenia sformułowane zostało przy użyciu dwóch nakładających na siebie, przemawiających do wyobraźni motywów: zdjęcia jednego ubrania i założenia drugiego oraz stworzenia nowego człowieka w miejsce starego. Paweł rozwija te wątki w trzech etapach: 1. Odrzucenie zła, 2. Radykalna przemiana i 3. Nowe życie w Ciele Chrystusa.
  3. Paweł kieruje do Kolosan wezwanie do radykalnego odrzucenia resztek grzeszności i całkowitego wyjścia w misterium Chrystusa. Dla zobrazowania tego ogólnego apelu przykładowo zaprezentował Apostoł dwa katalogi zła (Kol 3,5-7: 5Zadajcie więc śmierć temu, co ziemskie w ciele: nierządowi, nieczystości, namiętności, złym pragnieniom i chciwości, która jest bałwochwalstwem. 6Przez nie nadchodzi Boży gniew na synów buntu.7Gdy żyliście wśród nich, wy także postępowaliście podobnie. 8Teraz zaś odrzućcie od siebie to wszystko: gniew, rozdrażnienie, złość, bluźnierstwa, obmowy.) Zwłaszcza drugi akcentuje wady społeczne, szczególnie boleśnie niszczące życie wspólnotowe.
  4. Wezwanie do nawrócenia zawiera nakaz całkowitej, radykalnej, dogłębnej przemiany wszystkich aspektów życia w perspektywie Ewangelii. Pierwszym konkretnym owocem dokonania się tej przemiany jest uzyskanie przez każdego z wierzących niezbywalnej godności nowego człowieczeństwa w Chrystusie, czyniący bezpodstawnym wszelkie możliwości poniżenia ludzi.
  5. Paweł zawarł też apel o poddanie Chrystusowi wszystkich wymiarów życia chrześcijan, w tym zwłaszcza życia społecznego w lokalnej wspólnocie. Katalog cnót wyeksponowany w dzisiejszym czytaniu uwypukla konieczność wzajemnego darowania sobie we wspólnocie wszelkich przewinień ze względu na taki właśnie sposób postępowania Chrystusa. Nałożenie na wszystkie cnoty miłości i spięcie ich miłości, a także napełnienie wierzących pokojem – harmonią nie tylko z Bogiem, ale i z ludźmi, i całym światem. Tylko taka postawa uzdalnia wspólnotę do właściwego sprawowania kultu. Na ten kult składa się: intensywne wsłuchiwanie się w Słowo Chrystusa, umacnianie się kościelną katechezę oraz wspólnotowe uwielbienie Boga płynące z głębi uformowanych przez Ewangelię serc.

 

Psalm (Ps 150, 1b-2. 3-4. 5-6a (R.: 6a))

Wszystko, co żyje, niechaj chwali Pana
Albo: Alleluja

Chwalcie Boga w Jego świątyni, *
chwalcie na ogromnym Jego nieboskłonie.
Chwalcie Go za potężne Jego dzieła, *
chwalcie za niezmierzoną wielkość Jego.

Wszystko, co żyje, niechaj chwali Pana 
Albo: Alleluja

Chwalcie Go dźwiękiem rogu, *
chwalcie na harfie i cytrze.
Chwalcie Go bębnem i tańcem, *
chwalcie na strunach i flecie.

Wszystko, co żyje, niechaj chwali Pana 
Albo: Alleluja

Chwalcie Go na dźwięcznych cymbałach, *
chwalcie na cymbałach brzęczących.
Wszystko, co żyje, *
niechaj chwali Pana.

Wszystko, co żyje, niechaj chwali Pana 
Albo: Alleluja

Komentarz

Pieśń uwielbienia, zamykająca piątą część Psałterza (Ps 107 – 150) oraz całą księgę. Symbolika psalmu wprowadza w tajemnicę Boga świętego, czyli zupełnie innego niż ludzie, wszechmocnego i nieskończonego. Zapowiadana liturgia ma wymiar uniwersalny, kosmiczny. Całe stworzenie, z człowiekiem na czele, wezwane jest do oddawania Bogu chwały. Powodem uwielbienia są potężne dzieła Boga, które wysławiane są w całym Psałterzu. Można je ująć w dwa akty: Stworzenie i Odkupienie. W osobie Jezusa Chrystusa chrześcijanie otrzymują najpełniejszy udział w tych aktach: w Nim są stwarzani na nowo i doświadczają łaski zbawienia. W Chrystusie zyskują także możliwość najpełniejszego uwielbienia Boga, wypowiadając swoje Amen ku chwale Boga (2 Kor 1,20: 20Wszystkie obietnice Boga w Nim stały się „tak”. Dlatego przez Niego wypowiadamy na chwałę Boga nasze „Amen”.).

 

Aklamacja (Por. 1 J 4, 12bcd)

Alleluja, alleluja, alleluja

Jeżeli miłujemy się wzajemnie, Bóg w nas mieszka
i miłość ku Niemu jest w nas doskonała.

Alleluja, alleluja, alleluja

 

 

Ewangelia (Łk 6, 27-38)

Przykazanie miłości nieprzyjaciół

Słowa Ewangelii według Świętego Łukasza

Jezus powiedział do swoich uczniów:

«Powiadam wam, którzy słuchacie: Miłujcie waszych nieprzyjaciół; dobrze czyńcie tym, którzy was nienawidzą; błogosławcie tym, którzy was przeklinają, i módlcie się za tych, którzy was oczerniają. Jeśli cię kto uderzy w policzek, nadstaw mu i drugi. Jeśli zabiera ci płaszcz, nie broń mu i szaty. Dawaj każdemu, kto cię prosi, a nie dopominaj się zwrotu od tego, który bierze twoje. Jak chcecie, żeby ludzie wam czynili, podobnie wy im czyńcie.

Jeśli bowiem miłujecie tych tylko, którzy was miłują, jakaż za to należy się wam wdzięczność? Przecież i grzesznicy okazują miłość tym, którzy ich miłują. I jeśli dobrze czynicie tym tylko, którzy wam dobrze czynią, jaka za to należy się wam wdzięczność? I grzesznicy to samo czynią. Jeśli pożyczek udzielacie tym, od których spodziewacie się zwrotu, jakaż za to należy się wam wdzięczność? I grzesznicy pożyczają grzesznikom, żeby tyleż samo otrzymać.

Wy natomiast miłujcie waszych nieprzyjaciół, czyńcie dobrze i pożyczajcie, niczego się za to nie spodziewając. A wasza nagroda będzie wielka i będziecie synami Najwyższego; ponieważ On jest dobry dla niewdzięcznych i złych. Bądźcie miłosierni, jak Ojciec wasz jest miłosierny. Nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni; nie potępiajcie, a nie będziecie potępieni; odpuszczajcie, a będzie wam odpuszczone. Dawajcie, a będzie wam dane; miarę dobrą, ubitą, utrzęsioną i wypełnioną ponad brzegi wsypią w zanadrza wasze. Odmierzą wam bowiem taką miarą, jaką wy mierzycie».

Komentarz

O księdze:

  1. Najstarsze świadectwa chrześcijańskie stwierdzają, że autorem trzeciej Ewangelii oraz Dziejów Apostolskich jest Łukasz, lekarz i towarzysz Pawła, pochodzący z Antiochii Syryjskiej. O Łukaszu można też powiedzieć, że był historykiem i teologiem.
  2. Ewangelia według św. Łukasza jest dedykowana Teofilowi (Łk 1,3). Wymienienie go w tytule nie oznacza, że jest on jedynym, do którego skierowane jest to dzieło. Łukasz w osobie Teofila adresuje swoje dzieło do ludzi wywodzących się z kręgu kultury greckiej, którzy przyjęli chrześcijaństwo.
  3. Istotnym celem dzieła Łukasza (Ewangelii i Dziejów Apostolskich) było przygotowanie chrześcijan do podjęcia misji ewangelizacyjnej wśród narodów. Stwierdza się wręcz, że Łukasz napisał tzw. Ewangelię ewangelizatora. Kościół przestawał być małą grupą ludzi, którzy wzajemnie się znają, i przeradzał się w społeczność bardzo zróżnicowaną, wymagającą od jej członków uniwersalizmu i wielkiej otwartości na wszystkie ludy.
  4. Ewangelia według św. Łukasza powstała ona po roku 70 po Chr., czyli po zburzeniu Jerozolimy przez Rzymian.
  5. Wszyscy zgodnie przyjmują, że Ewangelia według św. Łukasza i Dzieje Apostolskie stanowią dwie części jednego dzieła, którego prologiem jest Łk 1,1-4. Łukasz, pisząc Ewangelię, musiał myśleć już o drugiej części. Potwierdzają to zabiegi literackie i ciągłość głównych tematów teologicznych, obecnych w obu tych księgach. Redagując Ewangelię, korzystał z kilku źródeł. Wiele tekstów przejął z materiału zgromadzonego w starszej Ewangelii według św. Marka. Łukasz w swojej Ewangelii zamieścił prolog (Łk 1,1-4), tradycję dotyczącą dzieciństwa Jezusa (Łk 1,5 – 2,52), opisy ukazujące Bóstwo Jezusa (Łk 24,13-53). Szerzej niż Marek opisał działalność Jezusa w Galilei (Łk 6,20 – 8,3) oraz Jego podróż do Jerozolimy (Łk 9,51 – 18,14). Szczególną rolę w kompozycji Ewangelii odgrywa Jerozolima. W tym mieście dokonują się najważniejsze wydarzenia z ziemskiego życia Jezusa. Przygotowanie uczniów dokonuje się w drodze do Jerozolimy. W Jerozolimie – a nie jak u pozostałych ewangelistów w Galilei – zmartwychwstały Chrystus spotyka się ze swoimi uczniami. Ewangelia ma być głoszona, począwszy od Jerozolimy (Łk 24,47), i z tego miejsca Kościół będzie się rozszerzał, aż obejmie swoim zasięgiem cały świat.
  6. Charakterystyczną część Ewangelii według św. Łukasza stanowią przypowieści: o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10,30-37); o bogatym rolniku (Łk 12,16-21); o miłosiernym Ojcu (Łk 15,11-32); o nieuczciwym zarządcy (Łk 16,1-8); o bogaczu i Łazarzu (Łk 16,19-31); o faryzeuszu i celniku (Łk 18,10-14). Tylko Łukasz opisuje sceny przedstawiające miłość Jezusa do grzeszników, np. nawrócona grzesznica (Łk 7,36-50); Zacheusz (Łk 19,2-10). Odnotowuje też cuda, których nie ma w pozostałych Ewangeliach: wskrzeszenie młodzieńca z Nain (Łk 7,11-17); uzdrowienie kobiety chorej na artretyzm (Łk 13,10-17); uzdrowienie chorego na puchlinę wodną (Łk 14,1-6) oraz oczyszczenie dziesięciu trędowatych (Łk 17,11-19).
  7. Ewangelię według św. Łukasza cechuje atmosfera modlitwy, radości, pokoju, chwały Bożej, łagodności i dobroci. Autor posiada głębokie wyczucie psychiki i wspaniale kreśli portrety swoich bohaterów, zwłaszcza Jezusa. Jest również, bardziej niż inni ewangeliści, wrażliwy na rolę i misję kobiet. Wskazuje, że kobiety na równi z mężczyznami są zobowiązane do przyjęcia Ewangelii i odpowiedzialne za jej głoszenie. Łukasz stara się także dać odpowiedź na pytanie: Jaki jest cel i sens istnienia chrześcijaństwa w świecie? W swoim dziele ukazuje on, że historia Jezusa i dzieje Kościoła, który założył, są wypełnieniem starotestamentowych obietnic danych przez Boga. Historia Jezusa i w konsekwencji historia Kościoła stanowią ostatni etap historii zbawienia. Epoka ta zakończy się powtórnym przyjściem Chrystusa i dokonaniem sądu nad światem. Czas Kościoła zawarty pomiędzy pierwszym i drugim przyjściem Jezusa na ziemię jest czasem ostatecznym. Nie jest to tylko epoka, w której pielęgnuje się pamięć o Jezusie. Zmartwychwstały Chrystus cały czas działa w swoim Kościele i poprzez swój Kościół. Jezus przemierza wraz z Kościołem drogę, która prowadzi do ostatecznego spotkania z Bogiem.
  8. Świadectwa zawarte w Ewangelii jednoznacznie wskazują, że Jezus jest jedynym Zbawicielem świata. W Starym Testamencie tytuł „Zbawca” odnoszony był do Boga i wyrażał dwa aspekty: wybawienie od zła oraz obdarowywanie dobrodziejstwami. W świetle Ewangelii według św. Łukasza Jezus w całej swojej działalności zmierza do uwolnienia człowieka od zła, od grzechów i nieszczęść oraz obdarza go darami Bożymi. Czas działalności Jezusa jest więc czasem zbawienia. Jego Ewangelia jest słowem, które zbawia. Dlatego orędzie o zbawieniu i odpuszczaniu grzechów w imię Jezusa ma być głoszone wszystkim narodom (Łk 24,47).
  9. Szczególną uwagę Łukasz przywiązuje do ukazania roli modlitwy w życiu Jezusa, a także rodzącego się Kościoła. Wszystkie istotne wydarzenia z życia Jezusa poprzedzone są modlitwą. Jezus, modląc się, daje ludziom przykład, w jaki sposób mogą trwać w nieustannej łączności z Bogiem Ojcem. Modlitwa jest też ukazana jako niezawodny środek przeciwko pokusom, przeciwnościom, zniechęceniu, zagubieniu.
  10. Ewangelia według św. Łukasza jest swego rodzaju podręcznikiem, który ma przygotować chrześcijan do dzieła ewangelizacji. Przekazuje słowa i czyny Jezusa w taki sposób, by ewangelizujący mógł być skutecznym świadkiem Chrystusa. Wzorem jest Jezus, który jako „pierwszy ewangelizator” nie tylko sam głosił Ewangelię (Łk 4,16-21), ale stopniowo przygotowywał do tego dzieła swoich uczniów.

O czytaniu:

  1. Uczeń Jezusa wyróżnia się miłością do nieprzyjaciół, łagodnością i nieodpłacaniem złem za zło, nieoczekiwaniem na wdzięczność i podziękowania od ludzi, ale skoncentrowaniem się na nagrodzie, którą Bóg przygotował swoim wiernym. Jezus swoim ziemskim życiem udowodnił, że to, do czego wzywa uczniów, jest możliwe do wykonania. Pomocą w przyjęciu słów Jezusa mają być dwie zasady: pierwsza odwołuje się do ludzkiego rozumu, druga opiera się na wierze w Boga. Gdy trudno jest znaleźć argument przemawiający za tym, aby okazać miłość bliźniemu, wówczas koronnym argumentem staje się to, że Bóg okazuje miłosierdzie wszystkim, bez wyjątku. Każdy, kto doświadczył miłości Boga i ludzi, będzie zdolny okazać miłość, nawet nieprzyjaciołom. Jezus chce, aby w postawach uczniów można było ujrzeć miłość Boga do całego stworzenia i doświadczyć jej.
  2. Miłość nieprzyjaciół jest z pewnością najbardziej wzniosłym a zarazem najtrudniejszym nakazem Jezusa. Nie chodzi tu bowiem o jakichś nieprzyjaciół anonimowych lub o tych, z którymi nie mamy do czynienia i którzy potencjalnie mogą być naszymi wrogami z powodu naszych przekonań religijnych, pochodzenia społecznego i tym podobnych. Wprost przeciwnie. Jest tu mowa zarówno o konkretnych nieprzyjaciołach osobistych, którzy kierowani własnym egoizmem lub nawet bez żadnego racjonalnego uzasadnienia okazują wrogość, oczerniają, przeklinają albo wyrządzają jakąkolwiek inną krzywdę, jak też o tych, którzy prześladują wspólnotę Kościoła, której członkami są adresaci Ewangelii. Jezus nakazuje miłować ich wszystkich bez wyjątku, nie czyniąc żadnych podziałów między ludźmi. Tym sposobem miłość zyskuje zasięg największy z możliwych, gdyż nie wyklucza z kręgu swojego oddziaływania nawet tych, którzy odnoszą się wrogo do Boga i jego dzieła. Jej przedmiot jest szerszy niż przepisów Starego Testamentu, zgodnie z którymi miłość miała obejmować najpierw najbliższych i rodaków, ale później też cudzoziemców (Wj 23,9: 9Nie będziesz dręczył cudzoziemca, gdyż sami poznaliście los przybyszów, gdy byliście cudzoziemcami w ziemi egipskiej.). Nakaz miłości nieprzyjaciół jest zatem punktem kulminacyjnym procesu stopniowej radykalizację etyki biblijnej.
  3. Nauka Jezusa ma również na celu udoskonalenie rozpowszechnionej w całym świecie „Złotej reguły” O ile bowiem zasada ta mające za punkt wyjścia ludzką roztropność, zalecała nie czynić tego, czego człowiek nie chciałby doświadczyć od innych, o tyle Chrystus nakazuje czynić to, czego człowiek pragnąłby, aby doznawać od innych. Nie jest to jedynie czysto literacki zabieg polegający na zmianie negatywnego sposoby wyrażania na pozytywny. W regule podanej przez Jezusa chodzi bowiem nie tylko o zaniechanie zła, ale o rozpowszechnianie dobra na miejsce zła. Równie radykalnie wypowiada się św. Paweł w Rz 12,21: Nie daj się zwyciężyć złu, a zło dobrem zwyciężaj.” W gruncie rzeczy wielkoduszna miłość polega na odpowiadaniu dobrem za zło, życzliwością za krzywdę, błogosławieństwem na przekleństwo, modlitwą na oczernianie i wszelkiego rodzaju prześladowanie. W tak sformowanej „Złotej regule” kryje się ponadto nadzieja, że także nieprzyjaciel na koniec odpowie pozytywnie na wyświadczone mu dobro. Postępowanie chrześcijanina, który wciela w życie wymogi Jezusa może wzbudzić w nim refleksję nad jego czynami oraz wywołać wyrzuty sumienia, które są w stanie doprowadzić go do nawrócenia i zmiany złej postawy. Dzieje Kościoła świadczą o tym, że rzeczywiście autentyczna miłość niejednokrotnie zdołała przełamać nienawiść i doprowadzała wrogów Kościoła do przyjęcia radykalnej nauki Chrystusa.
  4. Zgodnie ze słowami Jezusa najdoskonalszym wzorem takiej bezgranicznej miłości jest przede wszystkim miłość samego Boga, który kocha człowieka – swoje stworzenie – niezależnie od tego, jaki on jest w swoich decyzjach i czynach.
  5. Jezus objawia Boga miłosiernego. Kontynuuje i rozwija myśl starotestamentowych proroków podkreślających godność Boga jako bezkompromisowego sędziego (zgodnie z duchem czasu), ale w dalekiej perspektywie Wj 34,5-11: 5PAN zstąpił w obłoku, stanął przy Mojżeszu i wypowiedział imię, które brzmi PAN.6PANprzeszedł przed Mojżeszem, wołając: „PAN, PAN, Bóg miłujący i łaskawy, nieskory do gniewu, bogaty w miłosierdzie i prawdę,7wierny w miłości wobec rzesz niezliczonych, gotowy przebaczyć winy, przestępstwa i grzechy, lecz nie pobłażliwy, gdyż z win ojców rozlicza synów, wnuków, a nawet trzecie i czwarte pokolenie”.8Mojżesz pospiesznie oddał ukłon aż do ziemi, upadł na twarz i 9powiedział: „Panie, jeśli znalazłem łaskę w Twoich oczach, to zechciej jednak wyruszyć pośród Twojego ludu, mimo że jest to lud o twardym karku. Przebacz nam naszą winę i nasz grzech, byśmy nadal należeli do Ciebie”.10Bóg odpowiedział: „Oto Ja zawieram przymierze: wobec twojego ludu dokonam takich cudów, jakie nie wydarzyły się w żadnym kraju i w żadnym narodzie. Cały lud, który cię otacza, zobaczy dzieła PANA, a to, czego dokonam za twoim pośrednictwem, będzie napawać grozą.11Przestrzegaj tego, co ci dziś nakazuję, gdyż to właśnie Ja wypędzam przed tobą Amorytów, Kananejczyków, Chetytów, Peryzzytów, Chiwwitów i Jebusytów.