by parafia Comment Closed

Piątek, 17 marca 2023 r.

1.czytanie (Oz 14, 2-10)

Wróć do Pana, Boga twojego

Czytanie z Księgi proroka Ozeasza

Tak mówi Pan:

«Wróć, Izraelu, do Pana, Boga twojego, upadłeś bowiem przez własną swą winę. Zabierzcie z sobą słowa i nawróćcie się do Pana! Mówcie do Niego: „Usuń cały grzech, a przyjmij to, co dobre, zamiast cielców dajemy Ci nasze wargi. Asyria nie może nas zbawić; nie chcemy już wsiadać na konie ani też mówić: nasz boże do dzieła rąk naszych. U Ciebie bowiem znajdzie litość sierota”.

Uleczę ich niewierność, szczodrze obdarzę ich miłością, bo gniew mój odwrócił się od nich. Stanę się jakby rosą dla Izraela, tak że rozkwitnie jak lilia i jak topola zapuści korzenie. Rozwiną się jego latorośle, będzie wspaniały jak drzewo oliwne, woń jego będzie jak woń Libanu.

I wrócą znowu, by usiąść w mym cieniu, i zboża uprawiać będą, winnice sadzić, których sława będzie tak wielka, jak wina libańskiego. Co ma jeszcze Efraim wspólnego z bożkami? Ja go wysłuchuję i Ja na niego spoglądam, Ja jestem jak cyprys zielony i Mnie zawdzięcza swój owoc. Któż jest tak mądry, aby to pojął, i tak rozumny, aby to rozważył? Bo drogi Pańskie są proste; kroczą nimi sprawiedliwi, lecz potykają się na nich grzesznicy».

Komentarz

O Księdze:

  1. Imię Ozeasz znaczy: Pan ocala/zbawia. Działał po 750 r. przed Chr. W Królestwie Północnym (Izrael). W jego nauczaniu, silnie osadzonym w realiach narodu, przewija się mnóstwo nawiązań do życia rolniczego i pasterskiego, a także do jego tradycji i kultury. Doskonale znał pełną dramatycznych wydarzeń sytuację polityczną oraz najważniejsze epizody wcześniejszych dziejów Izraela. Zasadniczym tematem księgi są żarliwe nawoływania do wierności przymierzu Izraela z Bogiem. Termin „przymierze” wyraża szczególną więź między Bogiem a wybranym przez Niego ludem, a także więź między małżonkami. Dlatego symbolika małżeńska idealnie pasuje do przedstawiania zobowiązań przymierza zawartego na Synaju. Rozmaite kulty pogańskie oraz sojusze polityczne z ziemskimi potęgami prorok nazywa cudzołóstwem i nierządem.
  2. Działalność Ozeasza, to czasy narastającej presji Asyrii. Asyryjczycy wyprawiali się przeciwko Izraelowi, niszcząc miasta, ograbiając ludność i deportując ją do Mezopotamii. Królowie Izraela często się zmieniali. Liczne zamachy stanu i zbrodnie królobójstwa powodowały ogólny zamęt i brak szacunku dla władzy. Również kapłani sprzeniewierzali się swojemu posłannictwu i ulegali obcym wpływom, wskutek czego w kraju panoszyły się kulty pogańskie, zwłaszcza Baala i Asztarty, a wraz z nimi bałwochwalstwo i nadużycia seksualne. Nieudolna polityka oraz pogłębiający się kryzys wewnętrzny sprawiły, że w 722 r. przed Chr. Królestwo Północne ze stolicą w Samarii zostało zdobyte i splądrowane przez Asyryjczyków, a tysiące mieszkańców, którzy nie zbiegli do Królestwa Południowego bądź do Egiptu, skazano na wygnanie. Ozeasz traktuje uprowadzenie do Asyrii jako zasłużoną karę za wiarołomstwo. Podobnie jak w małżeństwie izraelskim mąż ma prawo oddalić wiarołomną żonę, tak Bóg zrywa więź z narodem, który Mu się sprzeniewierzał, wskutek czego władzę nad nim zdobywają wrogowie. Mimo to prorok naucza, że wygnanie nie jest sytuacją ostateczną, ponieważ Bóg pozostaje wierny obietnicom, które dał, oraz przymierzu, którym się związał.
  3. Księga Ozeasza składa się z trzech części. Głównym tematem pierwszej części (Oz 1 –3) są osobiste przeżycia proroka, związane z dramatycznymi losami jego małżeństwa z nierządnicą Gomer. Małżeństwo to miało znaczenie symboliczne, tak samo jak imiona trojga dzieci, które się narodziły z tego związku. Były to przejmujące symbole upadku życia religijnego Izraelitów oraz ich losu w niedalekiej przyszłości. Część druga (Oz 4,1 – 9,9) zawiera surowe potępienie niewierności oraz występków religijnych i politycznych Izraela. Prorok piętnuje złych kapłanów i lud, a także skorumpowanych przywódców cywilnych. Ogólne zepsucie było rezultatem rosnącego w potęgę kultu obcych bożków i zawierania zgubnych sojuszy politycznych. Ich efektem były zmiany kulturowe (pod wpływem obcych idei), duchowe i obyczajowe (rozwiązłość). W części trzeciej (Oz 9,10 – 14,10) Ozeasz piętnuje dawne i obecne wiarołomstwa Izraela. Czyni to, odwołując się do historii narodu: wyprowadzenia z Egiptu, a nawet czasów patriarchy Jakuba. Potępia liczne grzechy narodu wybranego, podkreślając rozdźwięk między wierną miłością i łaskawością Boga a niewiernością ludzi, z którymi związał się On przymierzem. Poważne odstępstwa, niewdzięczność, pycha i brak zaufania wymagają surowej kary, która właśnie się dokonuje. Narzędziami kary Bożej są wrogowie Izraela, przede wszystkim Asyria. Pod koniec Księgi Ozeasza pojawiają się żarliwe nawoływania do szczerego nawrócenia, dzięki któremu sprawiedliwość Boga ustąpi miejsca Jego miłości i miłosierdziu. Prorok ukazuje perspektywę sądu i kary, ale nieustannie zapowiada, że ocalenie i uzdrowienia Izraela przez Boga. Dzieje się tak, ponieważ w postępowaniu Boga wobec ludzi miłość ciągle przeważa nad sprawiedliwością oraz miłosierdzie nad surowością. Izraelici byli wielokrotnie niewierni Bogu, ale Bóg jest zawsze wierny sobie. Ta prawda będzie dominowała w Liście do Rzymian(rozdziały 9 – 11), w którym pojawia się nowotestamentowa ocena niewierności Izraela wobec Boga.
  4. Ozeasz był pierwszym prorokiem, który opisując relację między Bogiem i narodem przez Niego wybranym, posłużył się symboliką małżeńską. Później pojawiała się ona w nauczaniu Jeremiasza i Ezechiela oraz w drugiej części Księgi Izajasza, a także w Pieśni nad Pieśniami, natomiast w Nowym Testamencie – w pismach apostołów Pawła i Jana. Ozeasz w orędziu przypomina, że Bóg nakłada na swój niewierny lud surowe kary, jednocześnie podkreślając, że jest On pełen łaskawości i miłosierdzia. Wbrew ustawicznej niewierności właśnie miłość skłania Boga do niewyczerpanej cierpliwości oraz do nieustającego przebaczania. Dlatego trwale odnowi On swoje przymierze: Poślubię cię sobie na wieki (Oz 2,21). Zapowiedź Nowego Przymierza stanie się odtąd jednym z wiodących tematów Starego Testamentu. Bóg darzy Izraela głęboką miłością, wierną i nieodwołalną. Ma On więc prawo oczekiwać wzajemności, czyli całkowitego zaufania, wierności i posłuszeństwa. Prorok często nazywa Boga Panem, nawiązując w ten sposób do tradycji Mojżeszowej: Ja Jestem Panem, twoim Bogiem, począwszy od wyjścia z ziemi egipskiej (Oz 12,10; 13,4). Bóg jest ponad wszelkimi ludzkimi ocenami i kategoriami: Bo jestem Bogiem, nie człowiekiem! Pośrodku ciebie jestem Ja – Święty (Oz 11,9).
  5. Ozeasz rozpoczyna serię tzw. „proroków mniejszych”. Jego świadectwo utrzymane jest na wysokim poziomie i opiera się na doświadczeniach osobistych, które stają się symbolem religijnym dla całego narodu żydowskiego.
  6. Pierwsze trzy rozdziały Ozeasza w bardzo głęboki sposób opisują tę osobistą historię. Ozeasz jednak przekształcił ją w przypowieść o całym przebiegu dziejów Izraela. Na wierną miłość z Bożej strony „oblubienica”, czyli Izrael odpowiedziała niewiernością, uprawiając kananejską idolatrię, określoną właśnie jako cudzołóstwo i nierząd. W ten sposób prorok dokonał pewnego przełomu, bo przedstawienie przymierza między Bogiem a Izraelem nie było już więcej wzorowane – jak na Synaju – na relacji między królem i jego wasalem, tzn. na relacji „politycznej” między dwiema osobami. Przedstawiono je natomiast jako miłość dwojga małżonków – związek bliski, zażyły i spontaniczny. Następcy Ozeasza podejmą ten sam temat w różnych formach, a będzie on również wymownym symbolem dla Nowego Testamentu. W rozdziale 11 sam prorok zastosuje inną symbolikę, tym razem ojcowską (lub matczyną) na opisanie związków Boga z człowiekiem.
  7. Pozostała część dzieła (w rozdziałach 4-14) to zbiór wyroczni, w którym dominuje Boży sąd nad bałwochwalczym i niewiernym ludem. Ozeasz powtarza tutaj typowe orędzie na temat kultu, który powinien się łączyć z uczciwym życiem i sprawiedliwością. Mówi w imieniu Boga: „Miłości pragnę, nie krwawej ofiary” (6,6), a Jezus podejmie tę myśl (Mt 9,13; 12,7). Abstrahując od surowości tego sądu, jest w nim również margines na nadzieję: jeśli Izrael okaże żal i zechce się nawrócić, Bóg odpowie mu swoją laską i miłością, a radość ogarnie cały świat (rozdział 14). W Księdze Ozeasza nie brak też odniesień dożycia politycznego w królestwie północnym w VIII wieku przed Chr.

O czytaniu:

Oz 14,

1Samaria poniesie karę, bo powstała przeciwko Bogu.

Padną od miecza, ich dzieci będą roztrzaskane o skałę,

a kobietom brzemiennym rozprują łona”.

2Nawróć się, Izraelu, do Pana, twojego Boga,

bo upadłeś przez twoją własną winę.

3Zabierzcie ze sobą słowa

i nawróćcie się do Pana.

Mówcie do Niego: „Odpuść nam wszelką winę

i przyjmij to, co dobre, owoc naszych warg.

4Asyria nie może nas zbawić.

Nie chcemy już wsiadać na konie

ani też mówić: «Boże nasz»

do dzieła naszych rąk.

Ponieważ u Ciebie sierota znajdzie miłosierdzie”.

5„Uleczę ich niewierność

i całym sercem umiłuję,

bo powstrzymałem mój gniew na nich.

6Będę jak rosa dla Izraela,

zakwitnie on jak lilia

i zapuści korzenie jak cedry Libanu.

7Rozwiną się jego latorośle,

będzie wspaniały jak drzewo oliwne,

a jego woń jak woń Libanu.

8Powrócą i zamieszkają w moim cieniu,

będą uprawiać zboże

i zakwitną ich winnice,

sławne jak wino Libanu.

9Efraim! Cóż ma jeszcze wspólnego z bożkami?

Ja go wysłuchuję i na niego patrzę.

Jestem jak zielony cyprys

i ode Mnie pochodzi jego owoc”.

10Kto jest tak mądry, aby to pojął,

tak rozumny, aby to poznał?

Bo drogi Pana są proste,

chodzą po nich sprawiedliwi,

a upadają na nich grzesznicy.

  1. Samarię depcze nieprzyjaciel, nie oszczędzając dzieci i ciężarnych kobiet, aby życie tego ludu niszczyć już u samego zarania. Wówczas prorok zwraca się z dramatycznym apelem do współziomków, żeby się skierowali do Boga ze swoja poprawą i skruchą. Chodzi o prawdziwe odwrócenie się od bałwanów na rzecz jedynego Boga i Zbawcy. Ma to być odnowiona wiara w Jahwe i rezygnacja ze złudnych przymierzy z cudzoziemskimi potęgami. Bóg odpowie na to żarliwe wezwanie w końcowym wystąpieniu, które odznacza się wyjątkowym pięknem i czułością.
  2. Obserwujemy powrót Bożej miłości, która jest u podstaw błogosławieństwa i szczęścia. Jest niemal tak, jak z powstaniem rajskiego ogrodu, jaki odmalowany zostanie poezją Pieśni nad Pieśniami, późniejszej od Ozeasza. W Bożej opiece lud znajdzie ożywczą rosę, natomiast powrót do prac rolniczych wiąże się z trwałym pokojem w życiu Izraela. Za pomocą nader oryginalnej przenośni Bóg przedstawia się jako wiecznie zielone drzewo cyprysu. Jest to swoiste drzewo życia, z owoców którego lud będzie mógł czerpać bez ograniczeń.
  3. Prorok wzywa do nawrócenia. Wezwania te (Oz 14, 2-4: 2Nawróć się, Izraelu, do Pana, twojego Boga, bo upadłeś przez twoją własną winę. 3Zabierzcie ze sobą słowa i nawróćcie się do Pana. Mówcie do Niego: „Odpuść nam wszelką winę i przyjmij to, co dobre, owoc naszych warg. 4Asyria nie może nas zbawić. Nie chcemy już wsiadać na konie ani też mówić: «Boże nasz» do dzieła naszych rąk.) brzmią jak uroczyste, wspólnotowe wyznania win. Towarzyszy im deklaracja o całkowitym odwróceniu się od Asyrii i innych potęg ludzkich, a także o zaniechaniu kultu bóstw pogańskich.
  4. Zapowiedzi odrodzenia (Oz 14, 5-9: 5„Uleczę ich niewierność i całym sercem umiłuję, bo powstrzymałem mój gniew na nich. 6Będę jak rosa dla Izraela, zakwitnie on jak lilia i zapuści korzenie jak cedry Libanu. 7Rozwiną się jego latorośle, będzie wspaniały jak drzewo oliwne, a jego woń jak woń Libanu. 8Powrócą i zamieszkają w moim cieniu, będą uprawiać zboże i zakwitną ich winnice, sławne jak wino Libanu. 9Efraim! Cóż ma jeszcze wspólnego z bożkami? Ja go wysłuchuję i na niego patrzę. Jestem jak zielony cyprys i ode Mnie pochodzi jego owoc”.) stanowią Bożą odpowiedź na dobrą wolę narodu wybranego. Dowodem odzyskanej przychylności Boga będzie tak wielka pomyślność, że przysłoni ona wszystkie dobra, które w przeszłości były udziałem Izraela. Autor wyraził tę myśl w kilku wspaniałych obrazach, nawiązujących do naturalnych bogactw Ziemi Świętej.
  5. W ostatnim wersecie psalmista staje w zadziwieniu nad wielką nieprawością ludzi i ogromem miłosierdzia Boga, który karci słusznie, lecz nie przestaje wychodzić naprzeciw słabemu człowiekowi.

 

 

Psalm (Ps 81 (80), 6c-8a. 8b-9. 10-11b. 14 i 17 (R.: por. 11a i 9a))

Ja jestem Bogiem, słuchaj mego głosu

Słyszę słowa nieznane: *
«Uwolniłem od brzemienia jego barki,
jego ręce porzuciły kosze. *
Wołałeś w ucisku, a Ja cię ocaliłem.

Ja jestem Bogiem, słuchaj mego głosu

Odpowiedziałem ci z grzmiącej chmury, *
doświadczyłem cię przy wodach Meriba.
Słuchaj, mój ludu, chcę cię napomnieć, *
obyś Mnie posłuchał, Izraelu!

Ja jestem Bogiem, słuchaj mego głosu

Nie będziesz miał obcego boga, *
cudzemu bogu nie będziesz się kłaniał.
Ja jestem Panem, Bogiem twoim, *
który cię wywiódł z ziemi egipskiej.

Ja jestem Bogiem, słuchaj mego głosu

Gdyby mój lud Mnie posłuchał, *
a Izrael kroczył moimi drogami,
jego bym karmił wyborną pszenicą *
i sycił miodem z opoki».

Ja jestem Bogiem, słuchaj mego głosu

Komentarz

O dzisiejszym psalmie:

Ps 81,

Odnowienie przymierza

1Dyrygentowi: na melodię „Haggittit”. Asafa.

2Wykrzykujcie radośnie Bogu, naszej mocy, cieszcie się Bogiem Jakuba.

3Zacznijcie śpiewać i uderzcie w bęben, w lirę słodko dźwięczącą i cytrę.

4Dmijcie w trąbę w czas nowiu i w czas pełni, w nasze święta.

5Bo taki jest zwyczaj w Izraelu, nakaz Boga Jakuba.

6On ustanowił przykazanie dla Józefa, który wychodząc z ziemi egipskiej, usłyszał język nieznany:

7„Uwolniłem jego grzbiet od ciężarów, jego ręce porzuciły kosze.

8Wzywałeś mnie w ucisku, a Ja cię ocaliłem, odpowiedziałem ci z grzmiącej chmury, wypróbowałem cię przy Wodach Sprzeciwu.

Sela

9Słuchaj, mój ludu, bo cię chcę napomnieć, Izraelu, obyś Mnie posłuchał!

10Niech nie będzie u ciebie obcego boga, nie będziesz się kłaniał cudzemu bogu.

11Ja jestem Panem, Bogiem twoim. Ja wyprowadziłem cię z ziemi niewoli! Otwórz swe usta, a Ja je napełnię!”.

12Ale mój lud nie usłuchał głosu mego, Izrael nie był Mi uległy.

13Dlatego zostawiłem ich serca w zaślepieniu: niech idą za swymi pragnieniami!

14O, gdyby mój lud Mnie posłuchał, gdyby Izrael kroczył drogami, które wskazałem,

15wnet poniżyłbym jego nieprzyjaciół, na jego prześladowców położyłbym swą rękę.

16Schlebialiby Panu ci, którzy Go nienawidzą, a pomyślność mego ludu trwałaby na wieki!

17Karmiłbym go obfitością zboża i sycił miodem ze skały.

 

  1. Psalm 81 jest hymnem składającym się z dwóch części. W pierwszej psalmista wzywa do świętowania, zapewne z okazji dożynkowego Święto Namiotów.
  2. Święto Szałasów (Namiotów) – Sukkot, zwane też Kuczki, należy do świąt radosnych i upamiętnia mieszkanie w szałasach i namiotach Izraelitów podczas ucieczki z Egiptu i wędrówki na pustyni. W starożytności święto było związane ze zbiorami. Przez siedem dni święta ortodoksyjni Żydzi mieszkali poza domem w budach pod gołym niebem. Podczas święta recytowano psalmy i wykonywano obrzęd kołysania bukietami splecionymi z gałązek palmy mirtu, i wierzby. Kołysanie wykonywano na cztery strony świata oraz w górę i w dół na znak czci dla Stwórcy tych darów. Następnie ludzie udawali na codzienną procesję, której towarzyszyły modły o dobre plony. Procesja dnia siódmego była najdłuższa, a tłum uroczyście obchodził synagogę siedem razy. Święto zamykał uroczystości w dzień ósmy, w którym w radosnej procesji obnoszone były zwoje Tory. Ten dzień był tak radosnym dniem, że wtedy jeden raz w roku nawet dzieci miały możliwość dotknięcia świętych zwojów Tory, które mogli dotykać tylko kapłani.
  3. W drugiej części Psalmu pojawiają się napomnienia skierowane do ludu Przymierza, o tym, że liturgia Święta Namiotów nie jest beztroską zabawą. Zadaniem kapłanów w tych dniach jest prorokować imieniu Boga, przypomnieć jego dzieło zbawcze i wzywać wspólnotę do odnowy moralnej, która będzie najpiękniejszym owocem świętowania. Wspominano, że Pan wyzwolił swój Lud w czasie wyjścia z Egiptu i objawił swoje prawo na górze Synaj. Lud jednak wielokrotnie je porzucał, lekceważąc wolą Boga, ale wierny Bóg przebaczał i ocalał go. Jednak pozwolił doświadczyć Izraelitom skutków ich grzechów. Teraz znowu zachęcał do powrotu. Owoce błogosławieństwa Bożego zależą bowiem od nawrócenia Ludu. Również dla wspólnoty Kościoła wielkie doroczne święta są okazją do rachunku sumienia i odnowy relacji z wiernymi i miłosiernym Bogiem.

O księdze:

  1. Psałterz charakteryzuje się bogactwem gatunków literackich. Przyjmując je za kryterium podziału, można wyróżnić kilka grup utworów: 1) hymny – uroczyste pieśni pochwalne ku czci Boga (np. Ps 8; 19; 29; 100; 111; 148 – 150), które mogą wyrażać podziw nad dziełem stwórczym Boga (np. Ps 104) i nad Jego działaniem w historii (np. Ps 105). 2) lamentacje – liczne skargi i prośby o pomoc udręczonemu psalmiście, mogą być zbiorowe i indywidualne (np. Ps 3; 5; 13; 22; 44). Wśród lamentacji występują psalmy ufności (np. Ps 4; 11; 16; 62; 121), psalmy dziękczynne jednostki (np. Ps 30; 34; 92, 103) i wspólnoty (np. Ps 66; 117; 124) oraz kolekcja siedmiu psalmów pokutnych (Ps 6; 32; 38; 51; 102; 130; 143). 3) psalmy królewskie, które sławią królowanie Boga (np. Ps 47; 93 – 99), przejawiające się także w rządach dynastii Dawida (np. Ps 2; 18; 21; 45; 89; 110; 132). 4) pieśni Syjonu – modlitwy, które odgrywały szczególną rolę w liturgii świątynnej (Ps 15; 24; 46; 48; 76; 84; 87; 122; 134). Do nich należą też psalmy pielgrzymkowe (np. Ps 122; 126), sławiące świętą Jerozolimę i wyrażające radość ze spotkania z Bogiem w Jego ziemskiej świątyni. 5) pieśni liturgiczne, śpiewane podczas wieczerzy paschalnej i wielkich świąt Izraela. Szczególnie ważny jest tu zbiór hymnów: Hallelu (Ps 113 – 118) i Wielkiego Hallelu (Ps 136). Na ich prorocki charakter wskazał Chrystus, modląc się nimi w ostatnich godzinach ziemskiego życia (np. Mt 26,30). 6) psalmy dydaktyczne, które zawierają pouczenia o wartości prawa Bożego (Ps 25; 34; 111; 119), o sprawiedliwości i dobroci Boga (np. Ps 78; 145), rozważają problem odpłaty za dobre i złe uczynki (np. Ps 37; 49; 73; 112). 7) psalmy mesjańskie, które wprost wyrażają oczekiwanie na Pomazańca Pańskiego (np. Ps 2; 110). Tęsknota za Chrystusem, tj. Mesjaszem, obecna jest także w psalmach królewskich i pieśniach Syjonu. W każdym niemal psalmie można wyróżnić różne gatunki literackie, które nie pozwalają zaklasyfikować ich wyłącznie do jednej grupy.
  2. Psalmy są utworami poetyckimi. Autorzy zastosowali w nich liczne środki stylistyczne. Najbardziej charakterystycznym elementem poetyki hebrajskiej był paralelizm członów, czyli stychów wersetu. Polegał on na tym, że najczęściej daną myśl poeta zawarł w dwóch następujących po sobie stychach, które tworzyły najmniejszą jednostkę literacką utworu. Z innych środków należy wymienić rym i rytm. Niekiedy psalmiści komponowali swoje dzieła w formie akrostychów, czyli utworów alfabetycznych (Ps 25; 34; 37; 111; 112; 119; 145). Wersety czy strofy psalmu rozpoczynały się wtedy od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego.
  3. Pomimo tak wielkiej różnorodności, będącej wyrazem rozwoju duchowego Izraela, „Psałterz” stanowi jedną zwartą księgę. Myśl przewodnia całego zbioru została zawarta we wprowadzeniu (Ps 1 – 2). Człowiek ma do wyboru dwie drogi życiowe: drogę posłuszeństwa Bożemu Prawu, która prowadzi do szczęścia, oraz drogę buntu, wiodącą do zagłady. Cała historia świata jest wypadkową tego podstawowego wyboru. Psalmista często posługuje się pojęciem „bezbożny” (Ps 1,3-4), które może oznaczać wrogie narody albo człowieka, który sprowadza sprawiedliwych z właściwej drogi. Może nim być nawet nieprzyjaciel wewnętrzny – zło ukryte w sercu ludzkim. Obrazy wojenne, tak często pojawiające się w psalmach, można więc tłumaczyć jako ilustracje walki duchowej.
  4. Łatwo dostrzec w psalmach rozwój idei szczęścia. Z początku pojmuje się je materialnie jako spokojne życie, posiadanie ziemi, bogactwo, rodzinę, która zapewnia przyszłość. Stopniowo jednak człowiek odkrywa, że prawdziwe szczęście kryje się głębiej. Wypełnianie Prawa prowadzi go do odkrycia wartości nieprzemijalnych. Pociąga to za sobą przemianę relacji z bliźnimi. Pragnienie zemsty na wrogach ustępuje miejsca oczekiwaniu na ich nawrócenie. Podobnie ewoluuje rozumienie nagrody za sprawiedliwe życie i kary za popełnione zło. Początkowo psalmista, który widzi ziemskie powodzenie grzeszników, głośno krzyczy o swej niewinności i domaga się za nią odpłaty. Z czasem jednak uświadamia sobie własną grzeszność i przynależność do grzesznego ludu i pozostawia Bogu wymierzenie wszystkim sprawiedliwości.
  5. Grecki przekład Biblii, „Septuaginta” (LXX), powstały w egipskiej Aleksandrii już w II w. przed Chr., pogłębia historyczną lekturę „Psałterza”, interpretując go jako proroctwo. W ślad za tą żydowską tradycją, Kościół dostrzega w psalmach zapowiedź tajemnicy Chrystusa i doskonałej wspólnoty czasów ostatecznych. Stąd nasza lektura odwołuje się nie tylko do sensu wyrazowego (dosłownego, historycznego) psalmów, ale szuka także wypełnienia ich treści w Chrystusie i w Kościele.

 

 

Ewangelia (Mk 12, 28b-34)

Pierwsze ze wszystkich przykazań

Słowa Ewangelii według Świętego Marka

Jeden z uczonych w Piśmie podszedł do Jezusa i zapytał Go: «Które jest pierwsze ze wszystkich przykazań?»

Jezus odpowiedział: «Pierwsze jest: „Słuchaj, Izraelu, Pan Bóg nasz jest jedynym Panem. Będziesz miłował Pana, Boga swego, całym swoim sercem, całą swoją duszą, całym swoim umysłem i całą swoją mocą”. Drugie jest to: „Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego”. Nie ma innego przykazania większego od tych».

Rzekł Mu uczony w Piśmie: «Bardzo dobrze, Nauczycielu, słusznie powiedziałeś, bo Jeden jest i nie ma innego prócz Niego. Miłować Go całym sercem, całym umysłem i całą mocą i miłować bliźniego jak siebie samego znaczy daleko więcej niż wszystkie całopalenia i ofiary».

Jezus, widząc, że rozumnie odpowiedział, rzekł do niego: «Niedaleko jesteś od królestwa Bożego». I nikt już nie odważył się Go więcej pytać.

Komentarz

O księdze:

  1. Już od II w. tradycja jednogłośnie przypisuje drugą w kanonie Ewangelię Markowi, który jest też nazywany imieniem Jan (Dz 12,12.25). Był on z pochodzenia Żydem. Matka jego miała w Jerozolimie dom, w którym pierwsi chrześcijanie zbierali się na modlitwę (Dz 12,12). Gdy Paweł i Barnaba wyruszyli w pierwszą podróż misyjną, Jan Marek dołączył do nich, potem jednak w Perge opuścił ich i wrócił do Jerozolimy (Dz 13,5.13). Na podstawie 2 Tm 4,11 można wnioskować, że w latach sześćdziesiątych był w Rzymie. Tam, zgodnie ze świadectwem tradycji, współpracował przez jakiś czas z apostołem Piotrem (1P 5,13). W swojej Ewangelii znacznie oparł się na osobistych wspomnieniach Piotra. Święty Justyn uważa nawet Ewangelię Marka za „Pamiętniki Piotra”.
  2. Według starożytnej tradycji, Marek napisał swoją Ewangelię „na prośbę braci w Rzymie”, kierując ją szczególnie do chrześcijan nieżydowskiego pochodzenia. Powstała Ona przed zburzeniem przez Rzymian jerozolimskiej świątyni w 70 r.
  3. Zasługą Marka jest stworzenie nowego gatunku literackiego, zwanego ewangelią. Kiedy Marek pisał swoje dzieło, nie istniał jeszcze schemat ciągłego opisu życia i działalności Jezusa. Pierwotna tradycja przekazywała dla potrzeb katechetycznych poszczególne słowa i czyny Jezusa, łączone w tematyczne cykle, pośród których mogły się znajdować: historia Męki, nauczanie w przypowieściach, dyskusje z faryzeuszami i saduceuszami. Nie można wykluczyć, że niektóre  tych zbiorów były już utrwalone na piśmie. Nikt jednak przed Markiem nie podjął się skomponowania z tych elementów ciągłego opisu życia Jezusa.
  4. Marek uporządkował treść Ewangelii w dwojakim spojrzeniu: geograficznym i teologicznym.
  5. Pierwsze spojrzenie ma na względzie miejsca nauczania Jezusa i na ich podstawie ukazuje całą Jego działalność. Można tu wyróżnić następujące etapy: 1) wydarzenia przygotowujące wystąpienie Jezusa (Mk 1,1-13); 2) działalność Jezusa w Galilei (Mk 1,14 – 7,23); 3) działalność Jezusa poza Galileą – na terenie Syrii i Iturei (Mk 7,24 – 9,50); 4) podróż do Jerozolimy (Mk 10); 5) działalność Jezusa w Jerozolimie; mowa o przyszłym ucisku chrześcijan i zburzeniu świątyni (Mk 11 – 13); 6) Ostatnia Wieczerza, proces, Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie (Mk 14,1 – 16,8); 7) zakończenie (Mk 16,9-20). Powyższa struktura jest redaktorskim pomysłem Marka. Uporządkował on świadectwa Piotra według ustalonych ram geograficznych. Inni ewangeliści, piszący później, przejęli od niego ten ogólny schemat, choć cały materiał porządkowali według innych założeń teologicznych.
  6. Obok struktury geograficznej w Ewangelii według św. Marka jest jeszcze struktura teologiczna. W oparciu o nią całość dzieli się na dwie części, które w podobny sposób się zaczynają i kończą. Na początku każdej części jest mowa o głosie z nieba, który objawia Jezusa jako Syna Bożego (Mk 1,11; 9,7), na końcu natomiast jest wyznanie wiary w Jezusa jako Chrystusa (Mk 8,29) i Syna Bożego (Mk 15,39). W takim ujęciu każda z części ma za zadanie doprowadzić do odpowiedzi na pytanie: Kim jest Jezus? Pytanie to pojawia się najpierw w ustach apostołów (Mk 4,41), a potem jest postawione przez samego Jezusa (Mk 8,27). Teologiczny układ Ewangelii jest zgodny z jej pierwszym zdaniem (Mk 1,1), które wskazuje na to, że w czasie swojej działalności Jezus objawił się jako Chrystus i jako Syn Boży. Pierwsza część (Mk 1,9 – 8,30) ukazuje więc Jezusa jako Chrystusa, który naucza o królestwie Bożym i oczekuje od ludzi zrozumienia istoty tego królestwa, choć nawet uczniowie i Jego krewni nie pojmują Jego nauki (Mk 3,5.21; 4,13). Jezus mówi tajemniczo w przypowieściach (Mk 4). Cudami i czynami objawia swoją Boską godność, domaga się jednocześnie zachowania tajemnicy (np. Mk 3,12; 5,43; 7,36; 8,30). W drugiej części (Mk 8,31 – 16,8) Jezus objawia się jako Syn Boży. Nadal czyni cuda, ale już nie żąda, aby zachowywano milczenie na temat Jego czynów i ukrywano, kim jest. Nie kładzie również nacisku na rozumienie królestwa Bożego, lecz koncentruje się na wymaganiach, jakie ono stawia, i warunkach wejścia do niego, wśród których istotne jest uczynienie z własnego życia ofiary i wyzbycie się tego wszystkiego, co blokuje duchową wolność człowieka. Ponadto druga część składa się jakby z trzech etapów, poprzedzonych zapowiedzią Męki i Śmierci Jezusa (Mk 8,31-33; 9,30-32; 10,32-34), w których Jezus wyjaśnia uczniom tajemnicę cierpiącego Syna Człowieczego.
  7. Marek w swojej Ewangelii przekazuje niewiele mów Jezusa, obszernie natomiast opisuje dokonywane przez Niego uzdrowienia. Nadprzyrodzone interwencje nadają nauce Jezusa szczególne znaczenie i ukazują Jego Boskie posłannictwo. Wskazują również na to, że wraz z Jezusem nadeszły nowe czasy. Cuda są dowodem tego, że w Nim działa sam Bóg, który przychodzi do człowieka, aby przynieść mu wyzwolenie od wszelkiego zła: zarówno fizycznego, jak i duchowego.

O czytaniu:

  1. Nauczyciele Pisma obliczyli, że w całym Prawie jest 613 przykazań (248 nakazów i 365 zakazów), i wielokrotnie sami spierali się o hierarchię nakazów i zakazów. Znaczenie odpowiedzi Jezusa polega na tym, że z wielkiej liczby praw wydobył dwa przykazania, z których pierwsze dotyczyło miłości Boga, drugie miłości bliźniego, i uznał je za najważniejsze. Cała moralność chrześcijańska powinna więc opierać się na miłości (Rz 13,8-10).
  2. Słowa „Słuchaj, Izraelu, Pan Bóg nasz jest jedynym Panem. Będziesz miłował Pana, Boga swego, całym swoim sercem, całą swoją duszą, całym swoim umysłem i całą swoją mocą” czyli „Szema Izrael”, to początkowy fragment modlitwy odmawianej przez Żydów, początkowo przy składaniu ofiary w świątyni, obecnie w czasie modlitwy porannej i wieczornej. Jest wypowiadana bez przerw, każde słowo powinno być wypowiadane uważnie i poprawnie, ze zrozumieniem. Należy mówić na tyle głośno, by słyszeć własne słowa, oczy zakrywając prawą dłonią w celu większego skupienia. Wobec braku w judaizmie formalnego wyznania wiary, „Szema Izrael” pełni jego funkcję. Zawiera w sobie trzy podstawowe prawdy religijne judaizmu: wiarę w jednego Boga, w nagrodę i karę oraz w objawienie Boże, wyrażone poprzez Torę. Mieści także trzy podstawowe przykazania religii: miłości Boga, poddania się Jego opatrzności oraz podporządkowania się prawu wyrażonemu w Torze.
  3. Połączenie „Szema” z przykazaniem miłości Boga nie jest przypadkowe. Miłość Boga jest bowiem odpowiedzią Izraela na łaskę wybraństwa.
  4. Ta rozmowa z jednym z uczonych w Piśmie ma odmienny charakter od dysput ją poprzedzających. W odróżnieniu od faryzeuszy i zwolenników Heroda (12,13-14), saduceuszy (12,18-23) oraz innych uczonych w Piśmie (3,22; 7,1), ten mężczyzna zwraca się do Jezusa w szczerości i z dobrą wolą. Jako człowiek zawodowo zajmujący się badaniem Prawa Mojżeszowego, docenił przenikliwość odpowiedzi Jezusa w kwestii zmartwychwstania (12,24-27) i się nią zadziwił. Zatem próbuje poszerzyć swą wiedzę na inny żywotny temat, nad którym debatowali uczeni tamtych czasów. Otóż Tora zawierała bardzo wiele przykazań – nauczyciele Pisma obliczyli, że w całym Prawie jest 613 przykazań tj. 248 nakazów i 365 zakazów, i wielokrotnie sami spierali się o hierarchię nakazów i zakazów, według późniejszej tradycji rabinackiej – i czymś powszechnym w uczonych dysputach było poszukiwanie jakiegoś jednego ogólnego stwierdzenia czy nadrzędnej zasady, która by je wszystkie streszczała i była podstawą ich wszystkich.
  5. Jezus odpowiada cytatem z Pwt 6,4-5, stanowiącym wielkie wyznanie wiary Izraela, znane jako Szema („słuchaj” po hebrajsku): Słuchaj, Izraelu, Pan Bóg nasz jest jedynym Panem. Już w czasach Jezusa uznawano, że stwierdzenie to oznacza, iż Jahwe jest jedynym Bogiem nie tylko dla Żydów, lecz także jednym i jedynym Bogiem całego wszechświata. W politeistycznym świecie Żydzi byli jedynym ludem, któremu dano poznać tę przełomową prawdę: istnieje tylko jeden Bóg, który wszystko stworzył i wszystko podtrzymuje w istnieniu swą dobrocią i mocą. Zatem ma On do nas całkowite prawo, my zaś jesteśmy wezwani do odpowiadania Mu w sposób totalny, w każdym wymiarze naszego jestestwa. Miłować Boga to żywić względem Niego dogłębną cześć i przywiązanie, oddawać Mu siebie samego i ponad wszystko pragnąć Mu się podobać. Jezus wyjaśnia w tym miejscu to, o czym mówił już wcześniej: o oddawaniu Bogu tego, co do Niego należy (12,17). Jezus odwołuje się tu do czterech pojęć, które wzięte razem oznaczają nie tyle odrębne władze czy części człowieka, ile są rozmaitymi sposobami określania osoby jako całości. Serce (kardia) to wewnętrzna głębia danej osoby, źródło, gdzie mają początek wszystkie nasze decyzje i czyny (zob. Mk 7,19). Dusza (psyche) to całe nasze „ja” jako istoty żywej, do oddania którego, zgodnie ze słowami Jezusa, musimy być gotowi ze względu na Niego (Mk 8,35) – tak jak On odda swoje „ja” ze względu na nas (Mk 10,45). Jezus dodaje tu kolejne pojęcie, umysł, by podkreślić, że nawet nasze myśli i sposób rozumowania muszą być ożywiane miłością ku Bogu. Ostatni zwrot, całą swoją mocą, kładzie nacisk na to, że miłość do Boga nie jest spontanicznie rodzącym się uczuciem, lecz zobowiązaniem, którego wypełnienie wymaga całej naszej energii. Jak jest możliwa taka miłość bez granic? Tylko dzięki uprzedniemu poznaniu i doświadczeniu Bożej miłości względem nas (Rz 5,5.8; 1 J 4,11).
  6. Dla Żydów Szema stanowiło i wciąż stanowi główną modlitwę oraz wyznanie wiary. W swej pełnej formie obejmuje trzy fragmenty Pisma: Pwt 6,4-9; 11,13-21 oraz Lb 15,37-41. Pobożni żydzi, wierni zaleceniu z Pwt 6,7, recytują Szema każdego ranka i wieczora. W żydowskich domach przeważnie znajduje się mezuza – niewielki pojemnik zawierający spisany na pergaminie tekst Szema – którą przyczepia się do framugi drzwi (zob. Pwt 6,9). Ortodoksyjni żydzi (a niekiedy i żydówki) podczas modlitwy zakładają na głowę i ręce tefilin (zwane też filakteriami), czyli skórzane, zawierające tekst Szema pudełka. Dobitne podkreślenie przez Jezusa znaczenia Szema świadczy, że nie przyszedł On po to, by odrzucić lub diametralnie przekształcić judaizm, lecz by go wypełnić. Nowy Testament nigdzie nie uznaje faktu ogłoszenia boskości Chrystusa za sprzeczny ze starotestamentowym objawieniem, że istnieje tylko jeden Bóg. To raczej odsłonięcie najgłębszej tajemnicy Boga jako komunii Osób. „Nie wyznajemy trzech bogów, ale jednego Boga w trzech Osobach” (KKK, 253).
  7. W drugiej części swej odpowiedzi Jezus przywołuje cytat z Kpł 19,18: Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego. Z tego, co wiemy, Jezus był pierwszym, który wprost połączył ze sobą te dwa przykazania. Lecz stanowią one fundament kryjący się, odpowiednio, za pierwszymi trzema i ostatnimi siedmioma przykazaniami Dekalogu (Wj 20,2-11.12-17). Ze słów Jezusa wynika, że przykazań tych nie da się od siebie oddzielić: nasza miłość ku Bogu materializuje się i wyraża w naszej miłości ku innym ludziom (zob. 1 J 4,11.20-21). Kochanie innych „jak siebie samego” oznacza uznanie, że ich dobro jest równie istotne jak nasze (zob. Flp 2,3-4) – co stanowi niezwykle wymagającą normę. Choć w swym pierwotnym kontekście słowo „bliźni” oznaczało będącego rodakiem Izraelitę, gdzie indziej Jezus wyraźnie wskazuje, że naszą miłością musimy obejmować każdą osobę, bez żadnych ograniczeń (Mt 5,43-44; Łk 10,29-37), jedyny Bóg bowiem jest Bogiem wszystkich.
  8. Całopalenia i ofiary. Stary Testament zawiera instrukcje dotyczące kilku rozmaitych rodzajów ofiar, w tym ofiar całopalnych, czyli holokaustu, podczas których zwierzę było spalane na ołtarzu w całości (Kpł 1,3-17). W czasach Jezusa, gdy jeszcze stała świątynia, kult żydowski koncentrował się na składaniu ofiar ze zwierząt. Już Stary Testament potwierdzał, że posłuszeństwo i miłość są istotniejsze niż ceremonialne składanie ofiar”. Lecz mimo to ów uczony w Piśmie -rozmawiający z Jezusem w świątyni, pośród członków kapłańskiej hierarchii (Mk 12,18) – wykazał się dużą śmiałością, stwierdzając, że miłowanie Boga jest ważniejsze niż wszystkie ofiary świątynne. Nie mógł on też wiedzieć, że cały system ofiarniczy miał być wkrótce zastąpiony całkowicie wystarczającą ofiarą Jezusa, Baranka Bożego (J 1,29), która wypełnia sobą zarówno przykazanie miłości, jak i starotestamentowe ofiary. Tak jak świątynna ofiara całopalna, Jezus całkowicie „spali” się w ofierze z samego siebie. Lecz wartość Jego ofiary nieskończenie przewyższa świątynny holokaust, ze względu na płomień miłości ku Bogu, w którym jest ona składana. Doskonała ofiara Jezusa stanie się dla chrześcijan źródłem i wzorem ich miłości (Rz 12,1-2; Ef 5,2).
  9. Jezus kończy, stwierdzając: Nie ma innego przykazania większego od tych. Cała reszta Prawa to po prostu wyjaśnienie, jak należy miłować Boga i bliźniego. Doskonałe wypełnienie tego podwójnego przykazania oznaczałoby wypełnienie całego Prawa (zob. Rz 13,8-10; Jk 2,8). Dostrzegając kryjącą się w odpowiedzi Jezusa mądrość, uczony w Piśmie wyraża swą aprobatę, przywołując przy tym częste w Biblii potwierdzenie jedyności Boga (zob. Pwt 4,39; 1 Krl 8,6o; Iz 46,9). Następnie uczony rozwija tę kwestię: miłowanie Boga całym swym jestestwem oraz miłowanie innych znaczy daleko więcej niż wszystkie całopalenia i ofiary. Teraz z kolei Jezus chwali uczonego w Piśmie za jego przenikliwość. Jednak odpowiedź ta jest dwuznaczna. Zrozumienie przez owego uczonego, czego naprawdę pragnie Bóg, pokazuje, że niedaleko jest on od Królestwa Bożego, czyli od obecności i panowania Boga, które są przedmiotem całej misji Jezusa (zob. Mk 1,15). Lecz jeszcze nie jest on w tym królestwie. Jezus zarazem potwierdza słowa uczonego w Piśmie, jak i wzywa go, by poszedł jeszcze dalej. Nic dziwnego, że nikt już nie odważył się Go więcej pytać.