Piątek, 5 sierpnia 2022 r.

Piątek, 5 sierpnia 2022 r.

1.czytanie (Na 2, 1. 3; 3, 1-3. 6-7)

Biada miastu krwawemu!

Czytanie z Księgi proroka Nahuma

Oto na górach kroki dobrego zwiastuna, co ogłasza pokój. Święć, Judo, swe uroczystości, wypełniaj swe śluby, bo nie przejdzie już więcej po tobie nikczemnik, całkowicie został zgładzony.

Bo przywraca Pan świetność Jakuba, jak i świetność Izraela, ponieważ łupieżcy ich splądrowali i wyniszczyli ich latorośle.

Biada miastu krwawemu! Całe kłamliwe i grabieży pełne, a nie ustaje rabunek. Trzask biczów i turkot kół, i konie galopujące, i szybko jadące rydwany. Jeźdźcy szturmujący i połysk mieczy, i lśnienie oszczepów. I mnóstwo poległych, i moc trupów, i martwych ciał bez liku, tak że o zwłoki ich się potykają.

«I rzucę na ciebie obrzydliwości, i zelżę ciebie, i uczynię z ciebie widowisko». I każdy, kto cię ujrzy, oddali się od ciebie, i zawoła: «Spustoszona Niniwa!»

Któż ulituje się nad nią? Gdzie mam szukać pocieszycieli dla ciebie?

Komentarz

O Księdze:

1. Imię Nahum oznacza „Jahwe pociesza” i w pewien sposób jest ono streszczeniem treści Księgi Nahuma, a także wskazuje na cel powstania dzieła, którego głównym przesłaniem jest zapowiedź upadku Niniwy, stolicy Asyrii. Księga Nahuma nie podaje żadnych informacji na temat jej autora. W tytule widnieje jedynie wzmianka o jego rodzinnej miejscowości – Elkosz, która była położona w Judei.
2. Czas powstania dzieła wyznaczają dwie daty: 663 r. przed Chr. – zdobycie przez Asyryjczyków Teb (hebr. No‑Amon), stolicy Egiptu, oraz 612 r. przed Chr. – zdobycie i zburzenie Niniwy. W Judei rządził w tym czasie król Manasses (691-643 przed Chr.), zależny politycznie od Asyrii, propagator pogańskich obyczajów. Po nim krótko rządził Amon, a następnie wielki reformator Jozjasz (641-609 przed Chr.). W tym okresie szybko zaczęła wzrastać polityczna i militarna potęga Babilonu i równie szybko gasła potęga Asyrii.
3. W takich okolicznościach żyje i działa prorok Nahum. Nie piętnuje on, wzorem innych proroków, grzechów własnego narodu, lecz całą mocą ducha zwraca się przeciw znienawidzonej Asyrii. Nie należał on jednak do grona fałszywych proroków, którzy wyznawali zasadę, że naród izraelski ocaleje i będzie się mu się dobrze wiodło niezależnie od jego postawy religijno-moralnej. Nahum kieruje do swoich rodaków mocne słowa religijnej pociechy: Bóg na zasadzie sprawiedliwej odpłaty ukarze ciemięzców za wszelkie okrucieństwa i krzywdy wyrządzone nie tylko Judei, ale również innym ujarzmionym narodom.
4. Ze względu na treść księgi formalnie dzieli się ona na dwie części. Pierwszą stanowi alfabetyczny hymn, wysławiający Boga, który przychodzi na ziemię dla osądzenia i ukarania nieprzyjaciół oraz dla ocalenia swoich czcicieli. Hymn ten ma formę akrostychu alfabetycznego, to znaczy wersy zaczynają się od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego. Alfabet hebrajski zawiera 22 litery (alef, bet, gimel, dalet, hei, waw, zajin, tet, jod, kaf, lamed, mem, nun, samech, ajin, fej, cadi, kof, taw, sin, resz.)¹. Po hymnie, stanowiącym swojego rodzaju wprowadzenie do właściwego proroctwa, następuje seria niezależnych wyroczni, z których niektóre są adresowane do Judy i obiecują jej zbawienie (Na 1,12; 2,1.3), a inne są groźbami przeciwko Niniwie (Na 1,9-11.14). Część zasadnicza księgi to poemat o zburzeniu Niniwy (Na 2,4 – 3,19), który pod względem siły wyrazu i plastyczności opisu przypomina pieśń Debory (Sdz 5). Zawiera on zarówno zapowiedzi kary Bożej, spowodowanej grzechami Asyrii, jak również ironiczne pieśni żałobne nad zagładą Niniwy.
5. Styl Nahuma jest wyrazisty, zwięzły i oryginalny. Opisy są dynamiczne i dramatyczne. Tekst przemawia do słuchacza przez asonanse, pytania retoryczne, wykrzykniki, metafory i symbole.
6. Główną myśl teologiczną księgi stanowi prawda, że Bóg Izraelitów jest Panem nie tylko samego Izraela. Kieruje On zarówno dziejami narodu wybranego, jak i historią całego świata. Dowodem na to będzie całkowity upadek dumnej stolicy niezwyciężonego dotąd asyryjskiego imperium. Nauczanie Nahuma odzwierciedla więc wyznanie wiary we wszechpotęgę Boga Jahwe, jedynego Pana historii. Analiza treści i formy tekstu hebrajskiego księgi – mimo że wykazuje on pewne skażenia – ujawnia jego niezaprzeczalne literackie piękno. Niewielką Księgę Nahuma należy zaliczyć do arcydzieł złotego okresu religijnej literatury hebrajskiej. Nieprzemijającą wartość ma dla nas zawarta w księdze myśl, że wszelkie wydarzenia historii służą zbawczym planom Boga. Księga Nahuma to dzieło niosące pociechę i nadzieję.

¹ Specyfika i znaczenie akrostychu alfabetycznego w Biblii Hebrajskiej Współczesny czytelnik Biblii staje często wobec problemu zetknięcia się z niespotykanymi obecnie formami wyrażania myśli, charakterystycznymi dla świata starożytnego, a obecnie niemal już neistosowanymi. Przykładem takiego gatunku jest akrostych alfabetyczny. Choć ta nazwa brzmi strasznie, nie jest to gatunek owada, ale sposób komponowania poezji hebrajskiej. Oznacza to, że poszczególne wersety poematu rozpoczynają się od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego. Wydawcy Biblii Tysiąclecia wyraźnie odznaczyli ten gatunek zaznaczając kolejne strofy poprzez napisanie na marginesie nazw liter alfabetu hebrajskiego.

Nie jest to jednak gatunek rzadki w Starym Testamencie. W Psałterzu odnaleźć można osiem lub dziewięć psalmów zbudowanych w oparciu o podobny schemat, są to Ps 9-10; 25; 34; 37; 111; 112; 119; 145. Trudność w podaniu dokładnej liczby psalmów tkwi w numeracji przyjętej w Biblii Hebrajskiej w przypadku Psalmów 9 oraz 10, Wulgata bowiem łączy obydwa w jeden utwór (Ps 9). Dokładna analiza literacka jak i treściowa każe przypuszczać, że pierwotnie był to jeden tekst. Jednym z argumentów jest zbudowanie całego tekstu w oparciu o strukturę akrostychu alfabetycznego.

Poza Księgą Psalmów analogiczny gatunek można odnaleźć w literaturze mądrościowej. Tę formę przyjmuje tzw. „hymn o dzielnej niewieście” z Prz 31,10-31, cztery lamentacje po zniszczeniu Jerozolimy w Lm 1-4, opis gniewu Pana w Na 1,2-8 oraz poemat o poszukiwaniu mądrości zachowany w hebrajskiej wersji Syr 51,13-29. Dwa ostatnie z wymienionych akrostychów zostały źle zachowane w tekście Biblii Hebrajskiej, co pozwala przypuszczać, że były one często poddawane przeróbkom redakcyjnym, które przyczyniły się do zniekształcenia tekstu i, najprawdopodobniej, utraty części fragmentów.

Specyficzny gatunek, którym są akrostychy skłania ku pytaniu o cel takiego typu formułowania poezji. Wśród uczonych wysnuto wiele teorii i hipotez mających na celu wyjaśnienie funkcjonowania w starożytnym Izraelu takiego gatunku lirycznego. Prześledzenie najważniejszych opinii na temat ich funkcji pozwoli odpowiedzieć na pytanie, jaka jest funkcja tytułu w Ps 145.

Pierwszą funkcją, którą spełniać mogły akrostychy alfabetyczne, jest ich znaczenie w procesie zapamiętywania modlitwy. Żydzi zobowiązani byli do odmawiania modlitw, jednak ze względów praktycznych nie każdy mógł sobie pozwolić na posiadanie modlitewników, czy też posiadanie świętych ksiąg w formie spisanej. Każda więc modlitwa, którą recytowali musiała być przez nich uprzednio zapamiętana. W tym procesie uczestniczyła cała rodzina, a wpojenie treści modlitw było jednym z najważniejszych zadań, jakie ojciec miał spełnić wobec swoich dzieci (Pwt 6,7; 11,19). Zbudowanie zatem recytacji w oparciu o kolejne litery alfabetu hebrajskiego miało założenia mnemotechniczne, pomagało je zapamiętywać, szczególnie przez młodych ludzi.

Przypuszczać można też, że technika akrostychiczna była pewnego rodzaju „wprawką” dla pisarzy i śpiewaków świątynnych, mającą na celu udowodnienie ich biegłości oraz kunsztu w swoim fachu. Podobnie jak różne gatunki poezji w czasach współczesnych, niektóre są wykorzystywane, by pokazać, że mimo ograniczeń wynikających z pewnych założeń gatunkowych, autor jest w stanie budować utworu wielkiej wartości.

Inną funkcją spełnianą przez fakt takiego zbudowania treści jest wskazówka do sposobu odmawiania modlitwy. Widoczna jest on bardzo wyraźnie w Księdze Lamentacji, gdzie następują po sobie kolejne żałobne wołania. Używanie alfabetu jako środka wyrazu, będącego ciągle w użyciu, każe się nigdy nie zatrzymywać, dlatego też po dojściu do litery taw, autor utrwalonych w Lm 1-4 qinot ponownie przechodzi do alef, by wyrazić swój smutek po utracie świętego miasta. Podobnie jak w Księdze Lamentacji niemożliwy do wyrażenia smutek każe ciągle na nowo zaczynać opłakiwanie, tak też modlitwa, nie może się zatrzymywać i mimo zakończenia alfabetu, powinna być kontynuowana.

O czytaniu:

Na 2,

Do Judy

¹Oto na górach słychać już kroki zwiastuna, który niesie radosną nowinę pokoju!

Świętuj, o Judo, twoje uroczystości,

wypełnij swoje ślubowania!

Tamten nikczemnik już się nie pojawi,

przepadł on bowiem na zawsze.

Do Niniwy

²Wróg ruszył przeciw tobie!

Strzeż obwarowań!

Czuwaj nad drogą!

Przepasz swe biodra!

Zgromadź wszystkie siły!

Do Judy

³Oto Pan powróci razem z chlubą Jakuba,

On sam jest chlubą Izraela;

choć nieprzyjaciele ich ograbili

i spustoszyli winnicę.

Upadek Niniwy

⁴Błyszczą czerwienią tarcze bohaterów,

żołnierze są w szkarłat odziani;

wozy lśniące blaskiem metalu

w tym dniu ruszyły do boju;

rumaki rwą naprzód z impetem!

⁵Rydwany pędzą po drogach

i toczą się po placach

jak rozpalone pochodnie,

jak błyskawice ciskają się naprzód.

⁶Król asyryjski daje rozkaz dowódcom,

lecz oni przy szturmie padają;

biegną ku murom miasta,

lecz przejścia zastają zamknięte.

⁷Otwarto bramy od strony rzeki,

pałac królewski ogarnia niepokój!

⁸Królowa wystawiona na urągowisko,

odarta z odzienia i uprowadzona.

Jej druhny teraz jak synogarlice

lamentują i biją się w piersi.

⁹Niniwa była zbiornikiem wód obfitych,

które teraz z niej wyciekają.

„Stójcie! Ach, stójcie!” – wołają,

nikt na to jednak nie zważa.

¹⁰„Rabujcie srebro, rozchwytujcie złoto,

bo skarby tu nieprzebrane

i kosztowności bez miary!”.

¹¹Spustoszenie, opuszczenie i grabież!

Odwaga ich opuściła, drżą na całym ciele,

a twarze im pobladły.

¹²Gdzież teraz jest jaskinia lwów

i miejsce zabaw lwiątek?

Tutaj miał lew swoją kryjówkę,

a jego młodych nikt nie płoszył.

¹³Wielką zdobycz przynosił lew swoim młodym,

lwicom nie skąpił ze swojego łupu,

jaskinie napełniał zdobyczą

i łupem swoje kryjówki.

¹⁴Teraz Ja stanę przeciwko tobie

– wyrocznia Pana Zastępów–

i puszczę z dymem twoje rydwany,

miecz pożre twoje młode lwy.

Nie będziesz już więcej rabować obcych krain,

głosu twych posłów nie będzie już słychać.

Na 3,

Krwawa kara

¹Biada ci, miasto pełne krwi, zbudowane tylko na kłamstwie,

nienasycone w rabunkach

i nieustannej grabieży.

²Słychać trzaskanie z biczów,

łoskot kół rozpędzonych,

tętent pędzących koni

i terkot wozów bojowych.

³Nacierają jeźdźcy,

połyskują miecze,

błyskają oszczepy!

Jest wielu rannych

i mnóstwo poległych.

Niezliczone trupy,

o które się potykają!

Ukarana nierządnica

⁴Z powodu twego nierządu, nierządnico,

która swym wdziękiem rozpalałaś namiętność,

zwodziłaś ludy swoją zalotnością

i uwiodłaś liczne narody,

⁵Ja teraz powstaję przeciwko tobie

– wyrocznia Pana Zastępów.

Obnażę cię zupełnie

i twoją nagość pokażę narodom.

Królestwa zobaczą twoją hańbę.

⁶Twymi obrzydliwościami cię obrzucę

i na wzgardę wystawię,

będziesz budziła odrazę.

⁷Ten, kto cię ujrzy, ucieknie od ciebie, wołając:

„Niniwa zburzona! Któżby jej żałował?”.

Gdzież znajdę ci pocieszycieli?

⁸Czy lepsza jesteś niż Teby,

co leżą między rzekami,

wodami otoczone?

Ich wałem obronnym było morze,

a wody – murami.

⁹Etiopia dawała im siłę

i liczni Egipcjanie,

Put i Libijczycy nieśli im pomoc.

¹⁰Lecz i Teby poszły na wygnanie,

w niewolę je zagarnięto;

na rogach wszystkich ulic

mordowano niemowlęta.

O dostojników rzucano tam losy,

a wszystkich książąt zakuto w kajdany.

¹¹Upoją także i ciebie

aż do utraty świadomości.

Również i ty będziesz szukać schronienia przed wrogiem.

¹²Wszystkie twoje warownie

są jak przedwcześnie dojrzałe figi:

wystarczy nimi potrząsnąć,

a same wpadną do ust.

¹³Oto twoi żołnierze są jak kobiety,

a bramy twojego kraju

przed nieprzyjaciółmi szeroko otwarte,

bo ogień strawił już wszelkie rygle.

¹⁴Choćbyś zrobiła zapas wody na czas oblężenia,

umocniła wszystkie obwarowania;

choćbyś ugniatała glinę

i przygotowała formy do cegieł,

¹⁵i tak pochłonie cię ogień,

a miecz cię wytępi;

pożre cię jak chmara szarańczy.

Nagłe wyludnienie miasta

Choćbyś urosła w liczbę jak szarańcza

i rozmnożyła się jak całe jej roje;

¹⁶choćby twoi kupcy stali się liczni

jak wszystkie gwiazdy na niebie –

szarańcza też się gromadzi,

lecz potem precz odlatuje.

¹⁷Twoi strażnicy jak chmara szarańczy,

a urzędnicy jak rój owadów,

które w czas chłodów siadają na murach.

Gdy słońce wzejdzie – już odlatują,

lecz nie wiadomo, na jakie miejsce.

¹⁸Królu Asyrii! Posnęli twoi pasterze,

bohaterowie twoi już odpoczywają!

Twój lud po górach został rozproszony

i nikt go już nie zgromadzi!

Lamentacja pogrzebowa

¹⁹Twój upadek jest nieunikniony,

a twoja rana – nieuleczalna.

Kto tylko usłyszy o tobie wieści,

z radości zaklaszcze w dłonie,

bo twoje okrucieństwo

wszystkim ciążyło nieustannie.

7. Do Judy – Na 2, 1. Nahum zapowiada zagładę tych, którzy sprzeniewierzyli się Bogu i ogłasza koniec dominacji Asyrii nad Judą. Bóg przyznaje, że ucisk ze strony Asyryjczyków był karą zesłaną na Izraela za jego grzechy. Jednocześnie obiecuje, że nie będzie więcej w ten sposób doświadczał swojego ludu.
8. Do Niniwy – Na 2, 2. Nikczemne zamiary (w. Na 2, 11) przeciwko Bogu podejmowane są w konkretnym środowisku. Wyrażenie: „to z ciebie” (w. 11) wskazuje na Niniwę (Na 1,1+), czyli stolicę Asyrii, przeciwko której skierowane jest orędzie Nahuma. Z tego wielkiego miasta, stolicy potężnego imperium, wyszedł ten, który chce walczyć z Bogiem. Walka ta polegała na wojnie wypowiedzianej ludowi Bożemu mieszkającemu w Judzie. Asyryjczycy nie ograniczyli się jedynie do najazdu na Judę, ale chcieli również zmierzyć się z potęgą samego Boga, jak miało to miejsce w przypadku najazdu Sennacheryba na Jerozolimę w 701 r. przed Chr. (2Krl 18 – 19).
9. Do Judy – Na 2, 3. Po raz kolejny Nahum zapowiada zagładę tych, którzy sprzeniewierzyli się Bogu i ogłasza koniec dominacji Asyrii nad Judą. Bóg przyznaje, że ucisk ze strony Asyryjczyków był karą zesłaną na Izraela za jego grzechy. Jednocześnie obiecuje, że nie będzie więcej w ten sposób doświadczał swojego ludu.
10. Upadek Niniwy – Na 2, 4 -14. Nahum przedstawia poetycki opis zdobycia ogromnego, jak na ówczesne czasy, i doskonale ufortyfikowanego miasta, jakim była Niniwa, stolica imperium asyryjskiego. Poprzez barwny i szczegółowy opis wyglądu i uzbrojenia atakującego wojska prorok chce zwrócić uwagę na potęgę najeźdźcy, któremu nie będzie się mogła oprzeć nawet taka siła, jaką dysponuje Niniwa. Jej mieszkańcy będą uciekać w popłochu, oddając w ręce wroga zgromadzone przez lata bogactwa. Obraz dramatycznej ucieczki niniwitów skłania proroka do wygłoszenia lamentacji nad ich losem. Lamentacja ta ma charakter wybitnie ironiczny. Opisując sytuację Niniwy sprzed ataku wroga, prorok porównuje ją do stada lwów. Lew symbolizuje króla Asyrii, który narzucał swoje panowanie wielu narodom, aby przywłaszczyć sobie ich bogactwa. Lwice i lwiątka obrazują niniwitów, którzy żyli w dostatku, korzystając z tego, co zrabowano podbitym narodom. Porównanie to ma niezwykle silną wymowę, ponieważ lew był dla Izraelitów symbolem wrogów ich narodu (Jr 4,7; 49,19). Nahum wyjawia w końcu powód ataku na potężną stolicę Asyrii. To Bóg zesłał na nią zagładę, ponieważ stanął w obronie swojego ludu i dokonał sądu nad stolicą największego wówczas imperium. Całkowity upadek miasta nastąpił w 612 r. przed Chr., kiedy zostało zdobyte i zburzone przez połączone armie: babilońską i medyjską.
11. Krwawa – Na 3,1-3. Klęska Niniwy, która niebawem na pewno nastąpi, jest karą za liczne zbrodnie, które Asyria popełniła na innych narodach (wojny, grabieże, deportacje ludności), za nienasyconą chciwość, wyrażającą się w gromadzeniu rabowanych bogactw, a także za pychę powodowaną ciągłym upokarzaniem sąsiednich nacji. W poetycki sposób prorok opisuje przyszły ataku na miasto Niniwę (Na 2,12n). Nahum przedstawia dramatyczny obraz sytuacji jego mieszkańców, którzy próbując się jeszcze bronić, toczą nierówną walkę, a uciekając w popłochu, depczą ciała swoich poległych.
12. Ukarana nierządnica – Na 3,4-15. Niniwa zostaje porównana do nierządnicy, która swoim bogactwem i wdziękami uwodziła wszystkich dokoła. Teraz, ogołocona ze wszystkiego, zostaje skazana na nieodwracalne pohańbienie. Podzieliła ona los równie wspaniałych i, wydawać by się mogło, niezwyciężonych Teb, stolicy Egiptu. Miasto to zdobył i zburzył król Asyrii. Pół wieku później taki sam los spotka Niniwę, stolicę bezbożnego imperium Asyrii.
13. Nagłe wyludnienie miasta – Na 3, 15b-18. Nahum zapowiada zupełne zniszczenie miasta, które nigdy nie odbuduje swojej dawnej potęgi. Asyryjczycy uzależniali podbite przez siebie kraje nie tylko okupacją ich terenów, ale także gospodarczo, narzucając im swoje warunki handlowe. Prorok porównuje ich do roju szarańczy, która pożera wszystko, co znajdzie na swojej drodze. Po zmroku owady te siadały na murach, aby ogrzewając się nawzajem własnym ciepłem, przeczekać chłód nocy. Kiedy jednak rozgrzało je poranne słońce, odlatywały w nieznanym kierunku, pozostawiając po sobie jedynie wielkie zniszczenia. Tak zachowają się możni asyryjscy, którzy w obliczu klęski będą spać, to znaczy nie podejmą żadnych działań w obronie ludu, który pozbawiony jakiejkolwiek obrony rozpierzchnie się po górach i wszelki ślad po nim zaginie.
14. Lamentacja pogrzebowa – na 3,19. Ostatni werset Księgi Nahuma to ironiczna lamentacja pogrzebowa wznoszona nad Niniwą przez tych, którzy przez lata doznawali ucisku ze strony Asyryjczyków. Ich radość wynika nie tylko z faktu pokonania wroga, ale przede wszystkim z tego, że już nigdy więcej nie doznają krzywdy z rąk Asyrii, ponieważ jej upadek jest nieodwołalny i już nigdy kraj ten nie podniesie się z ruin.

 

 

Psalm (Pwt 32, 35c-36b. 39abcd. 41 (R.: 39c))

Ja, Pan, zabijam i Ja sam ożywiam

Nadchodzi bowiem dzień klęski, *
los ich gotowy, już blisko.
Bo Pan swój naród obroni, *
litość okaże swym sługom.

Ja, Pan, zabijam i Ja sam ożywiam

Patrzcie teraz, że Ja jestem, Ja jeden, *
i nie ma obok Mnie żadnego boga.
Ja zabijam i Ja sam ożywiam, *
Ja ranię i Ja sam uzdrawiam.

Ja, Pan, zabijam i Ja sam ożywiam

Gdy miecz błyszczący wyostrzę *
i wyrok wykona ma ręka,
na swoich wrogach się pomszczę, *
odpłacę tym, którzy Mnie nienawidzą.

Ja, Pan, zabijam i Ja sam ożywiam

Komentarz

O księdze:

1. Zbiór zwany Pięcioksięgiem zamyka Księga Powtórzonego Prawa. Pięcioksiąg, Tora – po hebrajsku – wskazówka, pouczenie, wtórnie prawo. To pięć pierwszych ksiąg Biblii, najważniejszy tekst objawiony judaizmu. Głównym tematem Tory jest Przymierze pomiędzy Jahwe a narodem Izraela za pośrednictwem Mojżesza zawarte podczas wędrówki z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej. Opis kształtowania się narodu i kultu za czasów Mojżesza poprzedzony jest znajdującymi się w Księdze Rodzaju opowieściami o prapoczątkach ludzkości (od Stworzenia do Potopu i Wieży Babel) oraz pradziejach Izraela (dzieje Patriarchów: Abrahama, Izaaka oraz Jakuba i jego synów).
2. Księga Powtórzonego Prawa jest zredagowana jako długa mowa Mojżesza, który na równinie Moabu powtarza i wyjaśnia prawa otrzymane od Boga na górze Horeb (tak nazywana jest w tej księdze góra Synaj).
3. Historia powstania Księgi Powtórzonego Prawa jest związana z odnalezieniem ok. 622 r. przed Chr., podczas remontu świątyni, księgi prawa, która dla króla Jozjasza stała się impulsem do działań na rzecz oczyszczenia i centralizacji kultu (2Krl 22,8-20). Powstała po w Królestwie Północnym (Izraelu), przed rokiem 722 przed Chr. Po upadku Królestwa Północnego księga została przewieziona do Jerozolimy i tam zredagowana. W czasie panowania jego syna Manassesa, który zasłynął jako propagator pogaństwa (2Krl 21,1-18), została ukryta w świątyni, a jej wskazania zaczął wprowadzać w życie dopiero Jozjasz. Po upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr. teologia księgi miała istotny wpływ na ocenę wydarzeń związanych z utratą niepodległego bytu państwowego przez królestwa Izraela i Judy. Pod wpływem Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 28) opis wydarzeń historycznych zawarty w Joz, Sdz, 1-2Sm i 1-2Krl został zredagowany według schematu: za dobro – nagroda, za zło – kara. Według tej zasady dokonano oceny historii narodu wybranego, co miało na celu przede wszystkim uzmysłowienie czytelnikom, że Bóg nie jest obojętny na to, jak postępuje Jego lud. Przy okazji redakcji ksiąg opisujących historię narodu wybranego mógł też powstać dzisiejszy początek i koniec Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 1 – 3; 31 – 34), który można czytać jako oddzielny dokument, powiązany występującą tylko w tych rozdziałach postacią Jozuego.
4. W Księdze Powtórzonego Prawa zaktualizowano wiele przepisów zawartych w tzw. Kodeksie Przymierza (Wj 20,22 – 23,33) w perspektywie przeobrażeń społecznych i politycznych, o których dowiadujemy się od proroków Amosa, Ozeasza czy Micheasza. Księga ta odzwierciedla przejście od warunków ekonomicznych charakterystycznych dla małej wiejskiej wspólnoty do wymiany handlowej opartej na pieniądzu. Zostają w niej poruszone problemy związane z narastającym rozwarstwieniem społecznym, komasacją gruntów przez wielkich obszarników i utratą dziedzicznych praw do ziemi przez drobnych rolników. Osłabienie tradycyjnej roli klanu wymagało sprecyzowania przepisów chroniących rodzinę (np. Pwt 21,18-21; 25,5-10) i ubogich (Pwt 15,12-18; 24,17-22; 26,12n; 27,19). Należało też chronić system prawny przed korupcją i nadużyciami wobec najsłabszych (Pwt 16,18-20). W Księdze Powtórzonego Prawa zajęto się instytucjami państwa i poruszono zagadnienia związane z władzą królewską, armią zawodową i międzynarodowymi związkami monarchy (np. Pwt 17,16n). Niektóre zalecenia wyraźnie nawiązują do sytuacji powstałej w wyniku asyryjskiej polityki przesiedleń ludności. W sytuacji nowych zagrożeń i wyzwań Księga Powtórzonego Prawa zawiera propozycję odnowy społecznej wokół idei posłuszeństwa Bogu i Jego prawu.
5. Akcja Księgi Powtórzonego Prawa rozgrywa się w Moabie, naprzeciw Jerycha, w przeddzień przekroczenia przez Izraelitów Jordanu i rozpoczęcia podboju Kanaanu. Mojżesz otrzymał od Boga objawienie, że nie wejdzie do Ziemi Obiecanej (Pwt 3,25-27; 31,2), dlatego księga utrzymana jest w formie długiej mowy pożegnalnej, jaką wygłasza Mojżesz. Jego przemówienie można podzielić na trzy części: Pwt 1,6 – 4,43; 4,44 – 26,19; 29 – 30. Zasadniczą część księgi stanowi druga mowa Mojżesza (Pwt 4,44 – 26,19). Znajduje się w niej Dekalog (Pwt 5,6-21) oraz tzw. Kodeks deuteronomiczny (Pwt 12 – 26) zawierający prawo kultowe, cywilne oraz karne. Wszystkie mowy cechuje bardzo podniosły i kaznodziejski styl. Jest w nich zachęta do wierności Bogu, przymierzu i przykazaniom. Mojżesz często odwołuje się do przeszłości związanej z czterdziestoletnią wędrówką przez pustynię, by przypomnieć Izraelitom nieustanną bliskość Boga, przymierze na Horebie (Synaju), Boże obietnice oraz łaskę wybraństwa. To obdarowanie zobowiązuje Izraelitów do udzielania wspaniałomyślnej i natychmiastowej odpowiedzi (stąd częste użycie słowa „dziś”, np. Pwt 5,1; 6,1-6). Od tej odpowiedzi zależy byt narodu i posiadanie Ziemi Obiecanej.
6. Myśl religijna Księgi Powtórzonego Prawa jest bardzo bogata i zawiera istotę całej teologii starotestamentowej. Najważniejsze przesłanie księgi koncentruje się na przypomnieniu o tym, że Izraelici, jako naród wybrany (Pwt 7,6; 14,2; 26,18), mają czcić tylko jedynego Boga i kochać Go całym sercem. Muszą pamiętać o przymierzu z Bogiem i podczas świąt wspominać Bożą miłość objawioną w czasie Wyjścia z Egiptu. Zobowiązani są także do gorliwego wypełniania woli Bożej wyrażonej w nakazach Prawa (Tory). Ziemia Kanaan jest darem dla Izraela, lecz posiadanie jej zależeć będzie od wierności Izraelitów jedynemu Bogu.
7. Wszyscy Izraelici powinni uznać Boga za swojego Pana, a siebie nawzajem za braci i siostry. Podobnie jak u proroków, w centrum nauczania księgi znajduje się wezwanie do miłości, sprawiedliwości, wierności, a także troski o ubogich. Relacja między Bogiem a Izraelem powinna określać stosunek Izraelitów zarówno do siebie nawzajem, jak i do obcych. Izraelici, jako wyzwoleni z niewoli przez Boga, zobowiązani zostają do naśladowania Go w Jego postawie wobec sieroty, wdowy i cudzoziemca (Pwt 10,16-19).
8. W Nowym Testamencie często (około 80 razy) występują odwołania do Księgi Powtórzonego Prawa (np. Mt 4,4.7; 5,31; 18,16; 22,37; Mk 12,29n; Łk 10,27; 4,4.12; Dz 3,22n; 7,37). Kościół często sięga po tę księgę w liturgii i nauczaniu, by zachęcić wiernych do żarliwej miłości Boga i bliźniego oraz do wypełniania Bożego prawa. W księdze tej znajduje się także zapowiedź pojawienia się nowego proroka (Pwt 18,15nn), którym dla chrześcijan jest Jezus Chrystus, prowadzący lud Boży do nowej ziemi obiecanej, czyli do jedności z Bogiem Ojcem.

O dzisiejszym psalmie:

9. Dzisiejszy psalm między czytaniami jest fragmentem Pieśni Mojżesza (Pwt 31,30-32,44), którą wyśpiewał przed swoją śmiercią. Jest ona prorocką wizją. Mojżesz wyjaśnił w niej znaczenie przeszłości, zapowiedział przyszłe wydarzenia i nakreślił zadania, jakie stoją w teraźniejszości przed narodem wybranym. Mojżesz opisał troskę Boga o swój lud i wskazał, że brak należytego przyjęcia Bożych darów stał się przyczyną utraty otrzymanych od Niego dóbr. Bóg nie będzie błogosławił narodowi, który nie rozpoznał źródła swojego powodzenia i dostatku. Postępując bowiem w ten sposób, potwierdzałby złudne przekonanie Izraelitów o ich samowystarczalności i utwierdzałby ich w przewrotnym postępowaniu. Pieśń Mojżesza zawiera także przesłanie nadziei skierowane do ludu, który doświadcza klęski i poniżenia, jest gnębiony przez wrogów, pozbawiony suwerenności, ograbiony i niepewny jutra. Moc Boża przyjdzie z pomocą ludziom bezsilnym, bo Bóg jest jedynym panem historii i najwyższym stróżem sprawiedliwości. Naród wybrany musi tylko uznać Boże dary i przyjąć je w postawie pokory i posłuszeństwa.

 

 

Ewangelia (Mt 16, 24-28)

Konieczność wyrzeczenia

Słowa Ewangelii według Świętego Mateusza

Jezus rzekł do swoich uczniów: «Jeśli ktoś chce pójść za Mną, niech się zaprze samego siebie, niech weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje. Bo kto chce zachować swoje życie, straci je; a kto straci swe życie z mego powodu, znajdzie je. Cóż bowiem za korzyść odniesie człowiek, choćby cały świat zyskał, a na swej duszy szkodę poniósł? Albo co da człowiek w zamian za swoją duszę?

Albowiem Syn Człowieczy przyjdzie w chwale Ojca swego razem z aniołami swoimi i wtedy odda każdemu według jego postępowania. Zaprawdę, powiadam wam: Niektórzy z tych, co tu stoją, nie zaznają śmierci, aż ujrzą Syna Człowieczego przychodzącego w królestwie swoim».

Komentarz

O księdze:

1. Sam tekst Ewangelii według św. Mateusza nie podaje imienia jej autora. Najstarsza tradycja( około I połowy II w.) przypisuje ją apostołowi Mateuszowi, który był poborcą podatkowym w Kafarnaum (Mt 9,9; 10,3; Mk 2,14; Łk 5,27.29). O profesji autora świadczą fachowe określenia dotyczące podatków oraz systemu monetarnego (Mt 17,24; 22,19). Ponadto w mowach Jezusa pojawiają się liczne wypowiedzi przeciwko faryzeuszom i nauczycielom Pisma. Dawny poborca podatkowy, którym gardzili faryzeusze, nie przez przypadek akcentuje ten aspekt nauki Chrystusa.
2. Uważa się, że pierwotnie Ewangelia została zredagowana w języku aramejskim lub hebrajskim. Powszechnie przyjmuje się, że powstała w Syrii (Antiochia), gdzie żyło wielu Żydów. Została ona napisana między 80 a 90 r.
3. Ewangelia ta powstała z myślą o wierzących, którzy wywodzili się z judaizmu. Jej tekst odzwierciedla tradycje aramejskie lub hebrajskie. Potwierdzeniem tego jest obecność wyrażeń (Mt 16,19; 18,18) i słów typowo semickich (mamona, hosanna), które autor rzadko tłumaczy na język grecki. Wspominając również zwyczaje żydowskie, zakłada ich znajomość u czytelników i w przeciwieństwie do ewangelistów Marka i Łukasza, nie uważa za konieczne, aby je wyjaśniać (Mt 15,1-3; por. Mk 7,3n).
4. W Ewangelii według św. Mateusza dostrzega się pięć wielkich przemówień Jezusa, które stanowią odniesienie do Pięcioksięgu Mojżeszowego. Ewangelia ta jest więc swego rodzaju Pięcioksięgiem chrześcijańskim, który zawiera Prawo nowego Izraela, czyli Kościoła. Prawodawcą nowego ludu Bożego jest Chrystus – nowy Mojżesz. Tematem przewodnim tych wypowiedzi jest królestwo Boże, jednak każda z nich podkreśla inny, szczególny jego aspekt: 1) Mowa programowa, kreśląca obraz doskonałego ucznia. Jezus ogłasza w niej nadejście królestwa Bożego (Mt 5 – 7); 2) Mowa misyjna, dotycząca głoszenia królestwa. Jezus zapowiada w niej także prześladowania (Mt 10); 3) Zbiór przypowieści o tajemnicy królestwa (Mt 13); 4) Mowa eklezjalna, w której Jezus określa reguły, na których powinny opierać się wzajemne relacje uczniów we wspólnocie (Mt 18); 5) Mowa eschatologiczna traktująca o czasach ostatecznych i o udoskonaleniu królestwa (Mt 24–25).
5. Autor Ewangelii, posługując się tytułami mesjańskimi odnoszonymi do Jezusa, kreśli Jego bardzo wyraźny portret. Od początku wykazuje, że Jezus jest Chrystusem (Mesjaszem), Synem Dawida oraz Synem samego Boga. Ewangelista z wielką troską stara się uzasadnić, że w Jezusie wypełniły się obietnice i zapowiedzi Starego Testamentu. Mocno akcentuje mesjańską godność Jezusa, z którą bardzo ściśle łączy się tytuł Syn Dawida. Odnosząc go do Jezusa, potwierdza, że to On jest oczekiwanym przez Żydów Mesjaszem. Tytuł Syn Boży podkreśla Boską naturę Jezusa, choć nie w każdym wypadku w sensie ścisłym oznacza on bóstwo Mistrza z Nazaretu. W tytule Syn Człowieczy zawiera się natomiast prawda, że Jezus jest kimś więcej niż zwykłym człowiekiem i żaden król ziemski nie może się z Nim równać. Tytuł ten łączy osobę Jezusa z cierpiącym Sługą Pana, znanym z pieśni Izajasza (autor dwukrotnie cytuje Pieśń o Słudze Pana: Iz 42,1 w Mt 3,17 oraz Iz 53,4 w Mt 8,17). Istotnym jest również odniesione do Chrystusa określenie Pan (greckie: Kyrios, stąd: Kyrie elejson), które potwierdza Jego Boską godność i wynikającą z niej zwierzchność nad całym światem.
6. Ewangelista, zestawiając życie Chrystusa z działalnością Mojżesza, chce pokazać, że Chrystus jest nowym Mojżeszem, ale znacznie potężniejszym od niego. Mojżesz wyprowadził lud z niewoli egipskiej – ziemskiej, politycznej. Chrystus natomiast wyprowadza ludzi z niewoli grzechu (Mt 1,21). Na kanwie porównania Chrystusa z Mojżeszem oparta jest polemika prowadzona przez autora ze starym ludem Bożym – Izraelem. Temat ten przedstawia w dwóch ujęciach: polemizuje z niewiernym ludem, krytykując jego partykularyzm, skrajny legalizm, przesadną dumę narodową i pewność siebie, oraz wskazuje, że miejsce niewiernego ludu zajmuje teraz nowy Izrael – Kościół Jezusa, czyli nowy lud Boży.
7. Cała Ewangelia według św. Mateusza koncentruje się wokół idei królestwa Bożego, które bierze swój początek w Chrystusie. Chronologicznie istnienie tego królestwa, czyli panowania Boga, dzieli się na trzy etapy: 1) jego inauguracja w osobie, słowach i czynach Chrystusa; 2) czas rozpoczynający się wraz ze Śmiercią i Zmartwychwstaniem Jezusa, a trwający do końca świata; 3) królestwo eschatologiczne w pełnym tego słowa znaczeniu. Idąc dalej, autor ukazuje związek, jaki istnieje pomiędzy tym królestwem a Kościołem, który jest wspólnotą nowego ludu Bożego.
8. Kościół jest wspólnotą Boga Ojca, Jezusa – Syna Bożego oraz braterską wspólnotą jego członków. W ujęciu Mateusza członkowie Kościoła nie stanowią jedności absolutnie równej. Dla wszystkich jednak celem jest spotkanie z Chrystusem, sprawiedliwym Sędzią, i wejście do królestwa niebieskiego. Z woli Chrystusa istnieje istotna różnica między Kolegium Dwunastu a resztą uczniów Jezusa. Osobiście i imiennie powołał On każdego z grupy Dwunastu (Mt 10,2-4), nauczał ich na osobności, im tylko powierzał niektóre tajemnice królestwa Bożego (Mt 13,10n) i objawiał swoje posłannictwo (Mt 17,1-9.19-21). Ustanowił ich fundamentem przyszłej wspólnoty Kościoła oraz przekazał swoje pełnomocnictwa. Ewangelista podkreśla również fakt, że szczególną rolę w Kolegium Dwunastu i w Kościele Jezus powierzył Szymonowi Piotrowi. Przytacza trzy (pomijane w innych Ewangeliach) wydarzenia, które potwierdzają przewodnią rolę Piotra w gronie apostołów: chodzenie po jeziorze (Mt 14,28-31), obietnica prymatu (Mt 16,17-19) i wpłacenie podatku przez Szymona za siebie i za Jezusa (Mt 17,24-27). Chrystus, nazywając go Piotrem, czyli Skałą (Mt 16,18), uczynił go swoim zastępcą i ustanowił fundamentem Kościoła.

O czytaniu:

9. Pójście za Jezusem warte jest każdej ceny. Omawiana perykopa ukazuje, że uczniowie i wszyscy w ogóle wierzący nie powinni być biernymi obserwatorami tego, co czyni Jezus. Nie mogą być obserwatorami wydarzeń zapowiedzianych w Mt 16, 21-23, ale wraz ze swym Mistrzem mają stanąć na scenie wydarzeń. Jezus jest przewodnikiem, nie zastępcą. Nie może On czynić niczego dla tych, którzy nic nie czynią. Autorytatywne wezwanie: Pójdź za Mną (Mt 4, 18-22; 9, 9) nie pozo stawia czasu na zastanawianie się. Utrata życia na tym świecie dla zachowania go w przyszłym nie jest nazbyt wielką ceną. Każdy musi zdecydować, czy chce pójść za Jezusem (Mt 16, 24), czy też pragnie zachować swe życie (Mt 16, 25). Otóż jedyną drogą zachowania życia jest uwierzyć, że Syn Człowieczy przybędzie z aniołami swymi, aby dokonać sądu (Mt 16, 27; por. 25, 31; 2 Tes 1, 7-8; Dn 7, 9-14) według postępowania. Przy końcu tej mowy, podobnie jak w wielu innych wystąpieniach, spojrzenie kieruje się ku paruzji. Uczniowie mogą spotkać się z prześladowaniem i śmiercią, ale tego rodzaju męczeństwo nie złamie Jezusowego Kościoła (Mt 16, 18).
10. Jezus wskazuje na następstwa, jakie będzie miało dla nich przyjęcie cierpienia. W starym Testamencie „chodzenie za kimś” miało znaczenie ujemne, gdyż symbolizowało zazwyczaj odejście od Boga prawdziwego i pójście za bogami obcymi (por. 1 Krl 18, 21; Jr 2, 1-5; Oz 2, 15; Ez 16, 1-16; Am 5, 26). W późniejszej literaturze greckiej wyrażenie to otrzymało sens etyczno-religijny. Iść za kimś oznaczało stać się uczniem. Ewangelista Mateusz, tak właśnie rozumiejąc wyrażenie „iść za”, jest przekonany, że uczeń powinien formować się na wzór swego Mistrza (por. Mt 10, 24-25), konkretnie zaś powinien wyrzec się samego siebie, wziąć krzyż swój i naśladować. Cały program chrześcijański Mateusz streścił w tych właśnie trzech punktach.
11. Wyrzec się samego siebie oznacza niczego nie przedkładać nad pójście za Jezusem. To samo słowo zostało zastosowane dla nazwania zaparcia się Jezusa przez Piotra (Mt 26, 34n), a także w Mt 10, 33; 26, 70nn. Czasownik ten znaczy: wyrzec się kogoś, zaprzeczać jakimkolwiek powiązaniom. Bycie uczniem oznacza zatem zerwanie wszelkich więzów, które krępują człowieka. Oznacza radykalną rezygnację z własnych egoistycznych pragnień, a w związku z tym umiejscowienie swojego celu życia poza własnym Ja. Nie idzie tu o to, aby w miejsce ideału szczęśliwego życia, polegającego na wolności od cierpień, usilnie poszukiwać udręk, ale o podkreślenie chrystocentrycznej pobożności uczniów, która kosztuje. Ze względu na Nauczyciela niekiedy można nawet zrezygnować z całkiem dopuszczalnych zainteresowań, aby tym samym podporządkować swoje pragnienia woli Chrystusa. Wyrzeczenie stanowi wstęp do przyjęcia krzyża. Kresem owego tracenia życia staje się niekiedy męczeństwo. Na tej drodze, na drodze śmierci naśladowca Jezusa otrzymuje życie.
12. Wypowiedź o wzięciu krzyża oraz o straceniu życia pojawiła się już przy końcu mowy misyjnej (Mt 10, 38n). Mateusz przywołuje jeszcze raz ową wypowiedź za-pewne dlatego, że jest ona ważna dla rozumienia osoby Jezusa, a także dla rozumienia natury ucznia Chrystusowego. Być uczniem znaczy iść za Jezusem drogą prowadzącą do Jerozolimy, gdzie czeka krzyż. Wyrażenie „nieść krzyż” w środowisku palestyńskim i judaistycznym pierwszego stulecia przywoływało na pamięć obraz skazanego na haniebną śmierć, zarezerwowaną dla buntowników i publicznych złoczyńców. Na pomysł wykorzystania krzyża jako narzędzia kaźni najprawdopodobniej wpadli jako pierwsi Persowie, aby skazaniec swą śmiercią nie zhańbił ziemi poświęconej Ormuzdowi. Z czasem ten sposób dokonywania egzekucji przejął Aleksander Wielki i Rzymianie. W czasach rzymskiej okupacji Żydzi zamieszkujący w Palestynie nierzadko byli świadkami ukrzyżowania, a także niesienia krzyża na miejsce kaźni. Ta właśnie praktyka dźwigania krzyża przez skazańca posłużyła do ukształtowania się metaforycznego wyrażenia „nieść swój krzyż”. Tutaj niesienie krzyża oznacza nie samą śmierć, ale wszelkie cierpienia ze względu na Jezusa. „Nieść krzyż” znaczy przyjąć postawę Jezusa jako model życia. Na początku takiej drogi pojawia się zobowiązanie do wyrzeczenia się siebie.
13. Trzecim czasownikiem wyrażającym istotę ucznia Jezusa jest ten tłumaczony jako „naśladować kogoś, upodabniać się do kogoś lub czegoś”. Nie jest zwykłym towarzyszeniem komuś, ale podejmowaniem takich działań, które kontynuowałyby sprawę nauczyciela i decyzje przez niego podjęte. W Starym Testamencie naśladowanie Boga sprowadzało się do posłuszeństwa woli Jahwe i pełnienia Jego przykazań. Myśl o etycznym naśladowaniu Boga w tradycji starotestamentalnej była nie do pojęcia. Święty Bóg był kimś całkowicie nieosiągalnym, aby móc Go naśladować. W odniesieniu do Chrystusa naśladowaniem jest osobiste i egzystencjalne zaangażowanie się w mesjańską misję Jezusa, udział nie tylko w losie, ale uczestniczenie w Jego cierpieniach, a nawet, być może, w Jego śmierci.