Poniedziałek, 18 lipca 2022 r.

Poniedziałek, 18 lipca 2022 r.

1.czytanie (Mi 6, 1-4. 6-8)

Istota prawdziwej religii

Czytanie z Księgi proroka Micheasza

Słuchajcie, proszę, tego, co Pan powiedział: «Stań, prawuj się wobec gór, niech słuchają pagórki twego głosu!» Słuchajcie, góry, sporu Pańskiego, nakłońcie uszu, posady ziemi! Oto Pan wiedzie spór ze swym ludem i oskarżać będzie Izraela.

«Ludu mój, cóż ci uczyniłem? Czym ci się uprzykrzyłem? Odpowiedz Mi! Tym, że cię wywiodłem z ziemi egipskiej? Że z domu niewoli wybawiłem cię? Że posłałem przed tobą Mojżesza, Aarona i Miriam?»

«Z czym stanę przed Panem i pokłonię się Bogu na wysokości? Czy stanę przed Nim z ofiarą całopalną, z rocznymi cielętami? Czy Pan się zadowoli tysiącami baranów, miriadami potoków oliwy? Czy trzeba, bym wydał pierworodnego mego za mój występek, owoc łona mego za grzech mojej duszy?»

«Powiedziano ci, człowiecze, co jest dobre. I czego żąda Pan od ciebie, jeśli nie czynienia sprawiedliwości, umiłowania wierności i pokornego obcowania z Bogiem twoim?»

Komentarz

O Księdze:

1. Micheasz prorokował w Jerozolimie, ale pochodził ze środowiska wiejskiego. Jego nauczanie przypada na czas rządów królów judzkich: Jotama, Achaza i Ezechiasza. Prorok działał krótko po Amosie, w tym samym czasie co Izajasz i Ozeasz.
2. Okres jego działalności przypada na czas ważnych i tragicznych wydarzeń w historii Izraela, takich jak upadek Królestwa Północnego (722 r. przed Chr.), wzrost potęgi Asyrii, która zaczyna zagrażać również Judzie, najazd Sennacheryba na Jerozolimę w 701 r., wojna syroefraimska (733 r. przed Chr.). W kraju narastała niesprawiedliwość społeczna, wyrażająca się w wyzysku biednych (Mi 2,2; 6,11). Rozpowszechniona była korupcja wśród najwyższych warstw narodu: przywódców, sędziów, kapłanów i proroków (Mi 3,5.11). W życiu religijnym dominowały praktyki bałwochwalcze (Mi 5,12), prostytucja sakralna (Mi 1,7) oraz obrzędy naturalistyczne, a nawet magiczne (Mi 1,8; 5,11-13).
3. Autentyczność Księgi Micheasza nigdy nie budziła wątpliwości, toteż zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie od początku bez zastrzeżeń przyjmowali jej natchniony i kanoniczny charakter.
4. Księga Micheasza składa się zasadniczo z trzech części, które mówią kolejno o sądzie nad ludem wybranym (Mi 1 – 3), o obietnicach mesjańskich (Mi 4 – 5) i o drodze poprawy (Mi 6 – 7). Początkowa zapowiedź sądu Bożego (Mi 1,2-16) i końcowa prośba wspólnoty wierzących o znak od Boga (Mi 7,14-20) tworzą ramy, między którymi umieszczono różne zapowiedzi kary i zbawienia. Zapowiedzi kary są zwykle wprowadzane przez wezwanie: „Słuchajcie”, adresowane do wszystkich narodów (Mi 1,2), przywódców Izraela i Judy (Mi 3,1.9) lub do całego świata (Mi 6,1). Natomiast zapowiedzi zbawienia zaczynają się od wyrażeń: „tak będzie przy końcu czasów” (Mi 4,1), „w tym dniu” (Mi 4,6; 5,9), „wtedy” (Mi 5,6).
5. Micheasz przede wszystkim wzywa do poszanowania prawa i sprawiedliwości w państwie. Przypomina, że wszyscy są równi przed Bogiem, a wyzyskiwanie biednych jest wielkim grzechem. Zapowiada jednocześnie, że Bóg sam wymierzy sprawiedliwość narodowi, karząc jego przywódców (urzędników dworskich, kapłanów, sędziów, proroków). Spotka ich taki sam los, jaki zgotowali swoim biednym rodakom: utracą cały majątek i trafią do niewoli. Bóg odsunie się od tych, którzy nienawidzą dobra, a miłują zło (Mi 3,2), od tych, którzy postępują niesprawiedliwie i kłamliwie (Mi 3,4.7), naginając prawo na swoją korzyść (Mi 7,3). Prorok przedstawia jednak również inne oblicze Boga, przypominając, że to On wyprowadził Izraela z Egiptu, dał mu na własność Ziemię Obiecaną (Mi 6,1-5) i nadal chce prowadzić go jak pasterz na wspaniałe pastwiska (Mi 7,14); pragnie wysłuchiwać jego próśb, gdyż jest Bogiem zbawienia i światłością dla pogrążonych w ciemności (Mi 7,7n). Choć więc lud wybrany trafi do niewoli, to jednak ostatecznie dozna ratunku i oczyszczenia (Mi 4,10). Teraz zbawcze dzieło Boga będzie polegało na przebaczeniu (Mi 7,18-20) i usunięciu wszystkiego, co spowodowało odstępstwo ludu (Mi 5,9-14). Zostanie jednak zachowana Reszta Izraela, która stanie się początkiem odnowy nie tylko ludu wybranego, ale także obcych narodów. Bóg usunie wszelką niesprawiedliwość i sprawi, że narody przekują miecze na lemiesze (Mi 4,3), aby wszędzie nastał pokój. Znakiem tej przyszłości będzie Mesjasz z Betlejem i Jego królestwo oparte na sprawiedliwości i pokoju (Mi 5,1-4). Micheasz podkreśla przy tym potrzebę wewnętrznej więzi człowieka z Bogiem i umiłowania pobożności.
6. Pewne fragmenty Księgi Micheasza są cytowane także w innych pismach biblijnych. Proroctwo o powszechnej pielgrzymce na Syjon i królestwie pokoju (Mi 4,1-4) zostało zamieszczone także w Iz 2,1-4. Proroctwo o zburzeniu Jerozolimy i świątyni (Mi 3,12) jest przywołane w Jr 26,18, a zapowiedź narodzenia Mesjasza w Betlejem (Mi 5,1) – w Mt 2,6. Teksty Mt 10,21.35n i Łk 12,53 nawiązują natomiast do zapowiedzi z Mi 7,6 o powszechnej niezgodzie członków rodziny. Również liturgia chrześcijańska korzystała z Księgi Micheasza, np. fragment Mi 6,3n stał się podstawą dla śpiewu Ludu mój, ludu, cóżem ci uczynił, wykonywanego w Liturgii Wielkiego Piątku podczas adoracji krzyża.

O czytaniu:

Mi 6,

Oskarżenie ludu

¹Posłuchajcie słów Pana! Wstań, wnieś skargę wobec gór,

niech pagórki słuchają twojego głosu.

²Góry, słuchajcie sporu Pana,

nastawcie uszu, fundamenty ziemi!

Gdyż Pan prowadzi spór ze swoim ludem,

wytoczył sprawę przeciw Izraelowi.

³Ludu mój! Cóż Ja ci uczyniłem?

Czym ci się uprzykrzyłem? Odpowiedz Mi!

⁴To Ja cię wyprowadziłem z ziemi egipskiej,

wybawiłem cię z domu niewoli.

Posłałem przed tobą Mojżesza, Aarona i Miriam.

⁵Ludu mój! Wspomnij, co zamierzał Balak, król Moabu,

i jak mu odpowiedział Balaam, syn Beora!

Zastanów się nad drogą od Szittim do Gilgal,

abyś mógł poznać zbawcze dzieła Pana!

Odpowiedź ludu

⁶Z czym mam stanąć przed Panem,

pokłonić się Najwyższemu Bogu?

Czy mam stanąć przed Nim z całopaleniami,

z ofiarami z jednorocznych cieląt?

⁷Czy Pan znajdzie upodobanie w tysiącach baranów

i niezliczonych strumieniach oliwy?

Czy mam Mu ofiarować swojego pierworodnego za mój występek,

za mój grzech – własne dziecko?

⁸Człowieku, zostało ci powiedziane, co jest dobre

i czego Pan od ciebie żąda:

powinieneś czynić sprawiedliwość, kochać miłosierdzie

i postępować pokornie wobec twojego Boga.

Kara za odstępstwo

⁹Głos Pana wzywa miasto!

– a mądrością jest bać się Twojego imienia –

Słuchajcie, władco i zgromadzenie tego miasta!

¹⁰Nie mogę ścierpieć domu bezbożnego,

nieuczciwie zdobytego bogactwa

i przeklętej sfałszowanej miary!

¹¹Nie mogę znieść oszukańczej wagi

i torby ze sfałszowanymi odważnikami!

¹²Bogacze tego miasta plamią się gwałtem,

a jego mieszkańcy kłamstwem,

język w ich ustach jest zdradliwy.

¹³Dlatego zacząłem cię karać,

pustoszyć cię za twoje grzechy.

¹⁴Będziesz jeść, lecz się nie nasycisz

i nadal głód będzie cię trawił.

Będziesz odkładał, lecz nie zdołasz ocalić,

a jeśli uratujesz, to i tak wydam to na pastwę miecza.

¹⁵Będziesz siał, lecz niczego nie zbierzesz.

Będziesz tłoczyć oliwki, lecz nie namaścisz się oliwą,

będziesz wyciskać winogrona, lecz nie skosztujesz z nich wina.

¹⁶Ty przestrzegasz ustaw Omriego

i wszystkich zwyczajów domu Achaba.

Postępujesz według ich wskazań,

dlatego wydam cię na spustoszenie,

a twoich mieszkańców na pośmiewisko.

Podzielicie hańbę mojego ludu!

7. Oskarżenie ludu – Mi 6,1-5. Fragment ten ma charakter mowy oskarżycielskiej, którą w sporze sądowym Bóg wygłasza przeciwko swojemu ludowi (Mi 1,2). Jest to dość często spotykany w tekstach prorockich gatunek literacki, w którym Bóg występuje jako oskarżyciel, a niekiedy także jako egzekutor kary. Pozwanym jest naród, który dopuścił się jakiegoś występku, a funkcję świadków zwykle pełnią niebo i ziemia (np. Iz 3,13-15; Jr 20,1-6; Ez 17,11-21; Oz 4,1-5; Am 2,6-16). Zarzuty, jakie Bóg kieruje przeciw Izraelowi, przekształcają się w pełną żalu skargę, która ma mu uświadomić rozmiary całej jego niewdzięczności. Pan przypomina więc swoją miłość i zbawcze dzieła, jakich dokonał na rzecz ludu wybranego począwszy od wyzwolenia go z niewoli egipskiej, kiedy to dał mu Mojżesza i przeprowadził przez pustynię, pokonując koalicję zawiązaną wokół króla Moabu, Balaka (por. Lb 22-24), i otwierając przed Izraelem wejście do ziemi Kanaan. Nie przypadkiem Mi 6,3-4 (³Ludu mój! Cóż Ja ci uczyniłem? Czym ci się uprzykrzyłem? Odpowiedz Mi! ⁴To Ja cię wyprowadziłem z ziemi egipskiej, wybawiłem cię z domu niewoli.) stały się częścią Liturgii Wielkiego Piątku, gdyż dobrze oddają uczucia Chrystusa odrzuconego przez swój własny naród (Mi 6,3-4 ³Ludu mój! Cóż Ja ci uczyniłem? Czym ci się uprzykrzyłem? Odpowiedz Mi! ⁴To Ja cię wyprowadziłem z ziemi egipskiej, wybawiłem cię z domu niewoli.)
8. Kara za odstępstwo – Mi 6, 6-8. Seria pytań retorycznych, rozpoczynających odpowiedź ludu, wskazuje na pragnienie poprawy relacji z Bogiem. Wyrażają one przekonanie, że Bóg nie oczekuje mnożenia składanych Mu ofiar, nierzadko zresztą pochodzących z wyzysku ubogich (Mi 2,2), lecz zależy Mu na tym, aby życie Jego wiernych było oparte na sprawiedliwości i miłości. Izrael często ulegał pokusie zaskarbiania sobie życzliwości Boga przez czysto formalny i zewnętrzny kult, który czasami nawet, wzorem praktyk pogańskich, polegał na składaniu ofiar z ludzi (np. 1 Krl 16,34). Właściwą postawę względem Boga ukazuje w. Mi 6, 8, który podkreśla wartość uczciwego postępowania w życiu codziennym (Mi, 6, ⁸Człowieku, zostało ci powiedziane, co jest dobre i czego Pan od ciebie żąda: powinieneś czynić sprawiedliwość, kochać miłosierdzie i postępować pokornie wobec twojego Boga. Ten prymat moralności nad sformalizowanym kultem, głoszony także przez innych proroków Starego Testamentu (np. Iz 1,11-14; Jr 7,21-24; Oz 6,6; Am 5,21-24), zostanie mocno uwypuklony w nauczaniu Jezusa Chrystusa (Mt 5,23n; 9,13; 1J 4,20). Ukazując miłość względem wybranego ludu, Bóg spodziewał się nie tyle mnożenia obrzędów, całopaleń i ofiar roślinnych, a nawet ofiar z ludzi (co niekiedy praktykowane było w Izraelu), lecz wyboru życia kształtowanego przez sprawiedliwość i miłość. Wszystko, czego On oczekuje, pozwala się sprowadzić do sprawiedliwości, miłości oraz pokornej i posłusznej wierności. Mamy zatem powrót do fundamentalnych tez przepowiadania prorockiego: wiara musi się łączyć z prawym życiem, a modlitwa i kult muszą się sprawdzać w dziedzinie społecznej. W przeciwnym przypadku pozostają jedynie gestami zewnętrznymi, jakby to była magia.
9. Kara za odstępstwo – Mi 6, 9-16. Bóg kontynuuje mowę oskarżycielską przeciwko swojemu ludowi (Mi 6,1-5). Sprzeciwiając się nadużyciom i oszustwom popełnianym w Jerozolimie (Am 8,5), Bóg staje w obronie ubogich. Zapowiada też wiele kar mających skłonić do nawrócenia tych, którzy dopuszczają się nadużyć. Bóg oskarża teraz bogatych i ich prowokacje, wymierzone w Jego cierpliwość. Uciekają się oni do systematycznego oszukiwania w handlu, fałszując jednostki objętości płynów („bat”) i materiałów sypkich („efa”), które odpowiadały około 22 litrom, a dalej szale i ciężarki, które zwykle przechowywano w workach. Pan zwróci się przeciwko oszustom, a na kraj przyjdzie widmo wojny i głodu. W następstwie najazdu obcych wojsk stracą oni bezprawnie zagarnięte mienie, nawet ziemia przestanie rodzić owoce, wywołując głód. Uzasadnienie tak surowego wyroku jest jasne: Jerozolima dorównała w nieprawości Samarii, której władcy, przywołani tu w osobach Omriego i Achaba, zawsze uchodzili za symbol zepsucia religijnego i moralnego. Jak ich występki ściągnęły nieszczęście na Królestwo Północne, tak obecne grzechy mieszkańców Jerozolimy staną się przyczyną podobnego losu Królestwa Południowego.

 

 

Psalm (Ps 50 (49), 5-6. 8-9. 16b-17. 21 i 23 (R.: por. 23b))

Temu, kto prawy, ukażę zbawienie

«Zgromadźcie Mi moich umiłowanych, *
którzy przez ofiarę zawarli ze Mną przymierze».
Niebiosa zwiastują Bożą sprawiedliwość, *
albowiem sam Bóg jest sędzią.

Temu, kto prawy, ukażę zbawienie

«Nie oskarżam cię za twoje ofiary, *
bo twe całopalenia zawsze są przede Mną.
Nie przyjmę cielca z twego domu *
ani kozłów ze stad twoich».

Temu, kto prawy, ukażę zbawienie

«Czemu wymieniasz moje przykazania *
i na ustach masz moje przymierze?
Ty, co nienawidzisz karności, *
a słowa moje odrzuciłeś za siebie?»

Temu, kto prawy, ukażę zbawienie

«Ty tak postępujesz, a Ja mam milczeć? †
Czy myślisz, że jestem podobny do ciebie? *
Skarcę ciebie i postawię ci to przed oczy.
Kto składa dziękczynną ofiarę, ten cześć Mi oddaje, *
a tym, którzy postępują uczciwie, ukażę Boże zbawienie».

Temu, kto prawy, ukażę zbawienie

Komentarz

O księdze:

1. Psałterz charakteryzuje się bogactwem gatunków literackich. Przyjmując je za kryterium podziału, można wyróżnić kilka grup utworów: 1) hymny – uroczyste pieśni pochwalne ku czci Boga (np. Ps 8; 19; 29; 100; 111; 148 – 150), które mogą wyrażać podziw nad dziełem stwórczym Boga (np. Ps 104) i nad Jego działaniem w historii (np. Ps 105). 2) lamentacje – liczne skargi i prośby o pomoc udręczonemu psalmiście, mogą być zbiorowe i indywidualne (np. Ps 3; 5; 13; 22; 44). Wśród lamentacji występują psalmy ufności (np. Ps 4; 11; 16; 62; 121), psalmy dziękczynne jednostki (np. Ps 30; 34; 92, 103) i wspólnoty (np. Ps 66; 117; 124) oraz kolekcja siedmiu psalmów pokutnych (Ps 6; 32; 38; 51; 102; 130; 143). 3) psalmy królewskie, które sławią królowanie Boga (np. Ps 47; 93 – 99), przejawiające się także w rządach dynastii Dawida (np. Ps 2; 18; 21; 45; 89; 110; 132). 4) pieśni Syjonu – modlitwy, które odgrywały szczególną rolę w liturgii świątynnej (Ps 15; 24; 46; 48; 76; 84; 87; 122; 134). Do nich należą też psalmy pielgrzymkowe (np. Ps 122; 126), sławiące świętą Jerozolimę i wyrażające radość ze spotkania z Bogiem w Jego ziemskiej świątyni. 5) pieśni liturgiczne, śpiewane podczas wieczerzy paschalnej i wielkich świąt Izraela. Szczególnie ważny jest tu zbiór hymnów: Hallelu (Ps 113 – 118) i Wielkiego Hallelu (Ps 136). Na ich prorocki charakter wskazał Chrystus, modląc się nimi w ostatnich godzinach ziemskiego życia (np. Mt 26,30). 6) psalmy dydaktyczne, które zawierają pouczenia o wartości prawa Bożego (Ps 25; 34; 111; 119), o sprawiedliwości i dobroci Boga (np. Ps 78; 145), rozważają problem odpłaty za dobre i złe uczynki (np. Ps 37; 49; 73; 112). 7) psalmy mesjańskie, które wprost wyrażają oczekiwanie na Pomazańca Pańskiego (np. Ps 2; 110). Tęsknota za Chrystusem, tj. Mesjaszem, obecna jest także w psalmach królewskich i pieśniach Syjonu. W każdym niemal psalmie można wyróżnić różne gatunki literackie, które nie pozwalają zaklasyfikować ich wyłącznie do jednej grupy.
2. Psalmy są utworami poetyckimi. Autorzy zastosowali w nich liczne środki stylistyczne. Najbardziej charakterystycznym elementem poetyki hebrajskiej był paralelizm członów, czyli stychów wersetu. Polegał on na tym, że najczęściej daną myśl poeta zawarł w dwóch następujących po sobie stychach, które tworzyły najmniejszą jednostkę literacką utworu. Z innych środków należy wymienić rym i rytm. Niekiedy psalmiści komponowali swoje dzieła w formie akrostychów, czyli utworów alfabetycznych (Ps 25; 34; 37; 111; 112; 119; 145). Wersety czy strofy psalmu rozpoczynały się wtedy od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego.
3. Pomimo tak wielkiej różnorodności, będącej wyrazem rozwoju duchowego Izraela, „Psałterz” stanowi jedną zwartą księgę. Myśl przewodnia całego zbioru została zawarta we wprowadzeniu (Ps 1 – 2). Człowiek ma do wyboru dwie drogi życiowe: drogę posłuszeństwa Bożemu Prawu, która prowadzi do szczęścia, oraz drogę buntu, wiodącą do zagłady. Cała historia świata jest wypadkową tego podstawowego wyboru. Psalmista często posługuje się pojęciem „bezbożny” (Ps 1,3-4), które może oznaczać wrogie narody albo człowieka, który sprowadza sprawiedliwych z właściwej drogi. Może nim być nawet nieprzyjaciel wewnętrzny – zło ukryte w sercu ludzkim. Obrazy wojenne, tak często pojawiające się w psalmach, można więc tłumaczyć jako ilustracje walki duchowej.
4. Łatwo dostrzec w psalmach rozwój idei szczęścia. Z początku pojmuje się je materialnie jako spokojne życie, posiadanie ziemi, bogactwo, rodzinę, która zapewnia przyszłość. Stopniowo jednak człowiek odkrywa, że prawdziwe szczęście kryje się głębiej. Wypełnianie Prawa prowadzi go do odkrycia wartości nieprzemijalnych. Pociąga to za sobą przemianę relacji z bliźnimi. Pragnienie zemsty na wrogach ustępuje miejsca oczekiwaniu na ich nawrócenie. Podobnie ewoluuje rozumienie nagrody za sprawiedliwe życie i kary za popełnione zło. Początkowo psalmista, który widzi ziemskie powodzenie grzeszników, głośno krzyczy o swej niewinności i domaga się za nią odpłaty. Z czasem jednak uświadamia sobie własną grzeszność i przynależność do grzesznego ludu i pozostawia Bogu wymierzenie wszystkim sprawiedliwości.
5. Grecki przekład Biblii, „Septuaginta” (LXX), powstały w egipskiej Aleksandrii już w II w. przed Chr., pogłębia historyczną lekturę „Psałterza”, interpretując go jako proroctwo. W ślad za tą żydowską tradycją, Kościół dostrzega w psalmach zapowiedź tajemnicy Chrystusa i doskonałej wspólnoty czasów ostatecznych. Stąd nasza lektura odwołuje się nie tylko do sensu wyrazowego (dosłownego, historycznego) psalmów, ale szuka także wypełnienia ich treści w Chrystusie i w Kościele.

O dzisiejszym psalmie:

Ps 50,

Prawdziwy kult

¹Psalm Asafa.

Pan jest Bogiem nad bogami; przemawia i wzywa ziemię od wschodu aż po zachód słońca.

²Bóg jaśnieje z Syjonu blaskiem swej piękności.

³Nasz Bóg przychodzi i nie milczy. Przed Nim płonie ogień, a wokół Niego szaleje burza.

⁴Z góry wzywa niebo i ziemię, aby lud swój osądzić:

⁵„Zgromadźcie Mi świętych moich, co przez ofiarę zawarli ze Mną przymierze”.

⁶Niebiosa głoszą Jego sprawiedliwość, gdyż Bóg sam jest Sędzią.

Sela

⁷„Posłuchaj, mój ludu, gdyż będę mówić, i świadczyć będę przeciwko Tobie: Ja jestem Bogiem, twoim Bogiem!

⁸Nie będę cię ganił za twe ofiary, twoje całopalenia są zawsze przede Mną.

⁹Nie przyjmę cielców z twego domu ani kozłów ze stad twoich.

¹⁰Bo moje są wszystkie leśne zwierzęta, stada na górach i woły.

¹¹Znam wszystkie ptaki powietrzne, a polna zwierzyna jest moja.

¹²Gdybym był głodny, nie mówiłbym ci o tym, bo moim jest świat i to, co go wypełnia.

¹³Czyż będę jadł mięso wołów albo pił krew kozłów?

¹⁴Złóż Bogu ofiarę uwielbienia i wypełnij śluby złożone Najwyższemu.

¹⁵Wzywaj Mnie w dniu utrapienia. Ja cię ocalę, a ty Mnie uwielbisz.

¹⁶A do bezbożnego Bóg mówi: „Czemu głosisz moje nakazy i wymawiasz ustami moje przymierze,

¹⁷skoro nienawidzisz karności i lekceważysz moje słowa?

¹⁸Widząc złodzieja, razem z nim biegniesz i zadajesz się z cudzołożnikami.

¹⁹Pełne złośliwości twe usta, a twój język knuje podstęp.

²⁰Zasiadasz, by obmawiać brata swego, zastawiasz pułapkę na syna twej matki.

²¹Tak postępujesz, a Ja mam milczeć? Sądzisz, że jestem do ciebie podobny? Rzucę ci w twarz oskarżenie!

²²Zrozumcie to wy, co zapominacie o Bogu: kiedy On porwie, to nikt nie ocali.

²³Kto składa ofiarę uwielbienia, oddaje Mi chwałę i na tej drodze okażę mu Boże zbawienie”.

Kult, który nie realizuje się także w życiu zgodnym z przykazaniami, godzi w przymierze, które Bóg zawarł ze swoim ludem (Wj 24,3-7: ³Gdy Mojżesz wrócił, przekazał ludowi wszystkie słowa Pana oraz wszystkie przepisy prawa, a lud jednogłośnie potwierdził: „Spełnimy wszystko, co Pan powiedział!”.⁴Mojżesz zapisał wszystkie słowa Pana. Wstał o świcie, zbudował ołtarz u stóp góry i wzniósł dwanaście stel, według liczby dwunastu plemion Izraela.⁵Następnie polecił młodym Izraelitom złożyć dla Pana ofiary całopalne i ofiary wspólnotowe z cielców.⁶Mojżesz zaczerpnął połowę krwi i wlał do czaszy, a drugą połową pokropił ołtarz. ⁷Potem wziął księgę przymierza i odczytał ludowi, a oni odrzekli: „Spełnimy wszystko, co Pan powiedział i będziemy posłuszni!”.). Dlatego Bóg oskarża swój lud o złamanie przymierza. Nie gani On samych praktyk pobożnych, lecz ich niekonsekwencję i zakłamanie. Psalm 50. wyraża więc prorocki sprzeciw wobec obłudnej religijności, oddzielającej kult od moralności (np. Iz 1,11-13.16; Jr 6,20; 7,22; Oz 6,6; Am 5,21n; Mt 15,3-9). Poprawne wypełnianie praktyk religijnych nie ukryje przed Bogiem grzechów osobistych i wykroczeń przeciwko bliźnim (Ps 50, 18-21: ¹⁸Widząc złodzieja, razem z nim biegniesz i zadajesz się z cudzołożnikami. ¹⁹Pełne złośliwości twe usta, a twój język knuje podstęp.²⁰Zasiadasz, by obmawiać brata swego, zastawiasz pułapkę na syna twej matki.²¹Tak postępujesz, a Ja mam milczeć? Sądzisz, że jestem do ciebie podobny? Rzucę ci w twarz oskarżenie!).

W Nowym Testamencie ofiara staje się kultem w Duchu i w prawdzie (J 4,23). Ten nowy kult wypływa z wierności konstytucji królestwa Bożego, którą jest miłość oraz sprawiedliwość w czynach i słowach (Jk 1,27). W tym sensie Psalm 50. pomaga w ocenie pobożności wspólnotowej i osobistej. Staje się on jeszcze bardziej aktualny, gdy w miejsce składania ofiar krwawych postawimy nasz udział w Eucharystii.

 

 

Ewangelia (Mt 12, 38-42)

Znak Jonasza

Słowa Ewangelii według Świętego Mateusza

Niektórzy z uczonych w Piśmie i faryzeuszów rzekli do Jezusa: «Nauczycielu, chcielibyśmy zobaczyć jakiś znak od Ciebie». Lecz On im odpowiedział:

«Plemię przewrotne i wiarołomne żąda znaku, ale żaden znak nie będzie mu dany, prócz znaku proroka Jonasza. Albowiem jak Jonasz był trzy dni i trzy noce we wnętrznościach wielkiej ryby, tak Syn Człowieczy będzie trzy dni i trzy noce w łonie ziemi.

Ludzie z Niniwy powstaną na sądzie przeciw temu plemieniu i potępią je, ponieważ oni wskutek nawoływania Jonasza się nawrócili; a oto tu jest coś więcej niż Jonasz.

Królowa z południa powstanie na sądzie przeciw temu plemieniu i potępi je; ponieważ ona z krańców ziemi przybyła słuchać mądrości Salomona, a oto tu jest coś więcej niż Salomon».

Komentarz

O księdze:

1. Sam tekst Ewangelii według św. Mateusza nie podaje imienia jej autora. Najstarsza tradycja( około I połowy II w.) przypisuje ją apostołowi Mateuszowi, który był poborcą podatkowym w Kafarnaum (Mt 9,9; 10,3; Mk 2,14; Łk 5,27.29). O profesji autora świadczą fachowe określenia dotyczące podatków oraz systemu monetarnego (Mt 17,24; 22,19). Ponadto w mowach Jezusa pojawiają się liczne wypowiedzi przeciwko faryzeuszom i nauczycielom Pisma. Dawny poborca podatkowy, którym gardzili faryzeusze, nie przez przypadek akcentuje ten aspekt nauki Chrystusa.
2. Uważa się, że pierwotnie Ewangelia została zredagowana w języku aramejskim lub hebrajskim. Powszechnie przyjmuje się, że powstała w Syrii (Antiochia), gdzie żyło wielu Żydów. Została ona napisana między 80 a 90 r.
3. Ewangelia ta powstała z myślą o wierzących, którzy wywodzili się z judaizmu. Jej tekst odzwierciedla tradycje aramejskie lub hebrajskie. Potwierdzeniem tego jest obecność wyrażeń (Mt 16,19; 18,18) i słów typowo semickich (mamona, hosanna), które autor rzadko tłumaczy na język grecki. Wspominając również zwyczaje żydowskie, zakłada ich znajomość u czytelników i w przeciwieństwie do ewangelistów Marka i Łukasza, nie uważa za konieczne, aby je wyjaśniać (Mt 15,1-3; por. Mk 7,3n).
4. W Ewangelii według św. Mateusza dostrzega się pięć wielkich przemówień Jezusa, które stanowią odniesienie do Pięcioksięgu Mojżeszowego. Ewangelia ta jest więc swego rodzaju Pięcioksięgiem chrześcijańskim, który zawiera Prawo nowego Izraela, czyli Kościoła. Prawodawcą nowego ludu Bożego jest Chrystus – nowy Mojżesz. Tematem przewodnim tych wypowiedzi jest królestwo Boże, jednak każda z nich podkreśla inny, szczególny jego aspekt: 1) Mowa programowa, kreśląca obraz doskonałego ucznia. Jezus ogłasza w niej nadejście królestwa Bożego (Mt 5 – 7); 2) Mowa misyjna, dotycząca głoszenia królestwa. Jezus zapowiada w niej także prześladowania (Mt 10); 3) Zbiór przypowieści o tajemnicy królestwa (Mt 13); 4) Mowa eklezjalna, w której Jezus określa reguły, na których powinny opierać się wzajemne relacje uczniów we wspólnocie (Mt 18); 5) Mowa eschatologiczna traktująca o czasach ostatecznych i o udoskonaleniu królestwa (Mt 24–25).
5. Autor Ewangelii, posługując się tytułami mesjańskimi odnoszonymi do Jezusa, kreśli Jego bardzo wyraźny portret. Od początku wykazuje, że Jezus jest Chrystusem (Mesjaszem), Synem Dawida oraz Synem samego Boga. Ewangelista z wielką troską stara się uzasadnić, że w Jezusie wypełniły się obietnice i zapowiedzi Starego Testamentu. Mocno akcentuje mesjańską godność Jezusa, z którą bardzo ściśle łączy się tytuł Syn Dawida. Odnosząc go do Jezusa, potwierdza, że to On jest oczekiwanym przez Żydów Mesjaszem. Tytuł Syn Boży podkreśla Boską naturę Jezusa, choć nie w każdym wypadku w sensie ścisłym oznacza on bóstwo Mistrza z Nazaretu. W tytule Syn Człowieczy zawiera się natomiast prawda, że Jezus jest kimś więcej niż zwykłym człowiekiem i żaden król ziemski nie może się z Nim równać. Tytuł ten łączy osobę Jezusa z cierpiącym Sługą Pana, znanym z pieśni Izajasza (autor dwukrotnie cytuje Pieśń o Słudze Pana: Iz 42,1 w Mt 3,17 oraz Iz 53,4 w Mt 8,17). Istotnym jest również odniesione do Chrystusa określenie Pan (greckie: Kyrios, stąd: Kyrie elejson), które potwierdza Jego Boską godność i wynikającą z niej zwierzchność nad całym światem.
6. Ewangelista, zestawiając życie Chrystusa z działalnością Mojżesza, chce pokazać, że Chrystus jest nowym Mojżeszem, ale znacznie potężniejszym od niego. Mojżesz wyprowadził lud z niewoli egipskiej – ziemskiej, politycznej. Chrystus natomiast wyprowadza ludzi z niewoli grzechu (Mt 1,21). Na kanwie porównania Chrystusa z Mojżeszem oparta jest polemika prowadzona przez autora ze starym ludem Bożym – Izraelem. Temat ten przedstawia w dwóch ujęciach: polemizuje z niewiernym ludem, krytykując jego partykularyzm, skrajny legalizm, przesadną dumę narodową i pewność siebie, oraz wskazuje, że miejsce niewiernego ludu zajmuje teraz nowy Izrael – Kościół Jezusa, czyli nowy lud Boży.
7. Cała Ewangelia według św. Mateusza koncentruje się wokół idei królestwa Bożego, które bierze swój początek w Chrystusie. Chronologicznie istnienie tego królestwa, czyli panowania Boga, dzieli się na trzy etapy: 1) jego inauguracja w osobie, słowach i czynach Chrystusa; 2) czas rozpoczynający się wraz ze Śmiercią i Zmartwychwstaniem Jezusa, a trwający do końca świata; 3) królestwo eschatologiczne w pełnym tego słowa znaczeniu. Idąc dalej, autor ukazuje związek, jaki istnieje pomiędzy tym królestwem a Kościołem, który jest wspólnotą nowego ludu Bożego.
8. Kościół jest wspólnotą Boga Ojca, Jezusa – Syna Bożego oraz braterską wspólnotą jego członków. W ujęciu Mateusza członkowie Kościoła nie stanowią jedności absolutnie równej. Dla wszystkich jednak celem jest spotkanie z Chrystusem, sprawiedliwym Sędzią, i wejście do królestwa niebieskiego. Z woli Chrystusa istnieje istotna różnica między Kolegium Dwunastu a resztą uczniów Jezusa. Osobiście i imiennie powołał On każdego z grupy Dwunastu (Mt 10,2-4), nauczał ich na osobności, im tylko powierzał niektóre tajemnice królestwa Bożego (Mt 13,10n) i objawiał swoje posłannictwo (Mt 17,1-9.19-21). Ustanowił ich fundamentem przyszłej wspólnoty Kościoła oraz przekazał swoje pełnomocnictwa. Ewangelista podkreśla również fakt, że szczególną rolę w Kolegium Dwunastu i w Kościele Jezus powierzył Szymonowi Piotrowi. Przytacza trzy (pomijane w innych Ewangeliach) wydarzenia, które potwierdzają przewodnią rolę Piotra w gronie apostołów: chodzenie po jeziorze (Mt 14,28-31), obietnica prymatu (Mt 16,17-19) i wpłacenie podatku przez Szymona za siebie i za Jezusa (Mt 17,24-27). Chrystus, nazywając go Piotrem, czyli Skałą (Mt 16,18), uczynił go swoim zastępcą i ustanowił fundamentem Kościoła.

O czytaniu:

Mt 12,

Znak Jonasza

³⁸Niektórzy nauczyciele Pisma i faryzeusze mówili: „Nauczycielu! Chcemy ujrzeć jakiś znak od Ciebie”. ³⁹A On odpowiedział: „To ludzie źli i wiarołomni domagają się znaku, ale będzie im dany jedynie znak proroka Jonasza.⁴⁰Bo tak jak Jonasz był we wnętrzu wielkiej ryby trzy dni i trzy noce, tak też Syn Człowieczy będzie trzy dni i trzy noce we wnętrzu ziemi.⁴¹Mieszkańcy Niniwy powstaną na sądzie z tym pokoleniem i potępią je, bo oni nawrócili się dzięki nauczaniu Jonasza. A przecież tu jest ktoś większy od Jonasza.⁴²Królowa z Południa wystąpi na sądzie z tym pokoleniem i potępi je, bo ona przybyła z krańców ziemi, aby słuchać mądrości Salomona. A przecież tu jest ktoś większy od Salomona.

Powrót do grzechu

⁴³Kiedy duch nieczysty opuści człowieka, błąka się po pustyni i szuka tam odpoczynku, ale go nie znajduje. ⁴⁴Wtedy mówi: «Powrócę do swego domu, z którego wyszedłem». Po powrocie okazuje się, że jest on wolny, posprzątany i przyozdobiony. ⁴⁵Wtedy idzie i zabiera ze sobą siedem innych duchów, gorszych od siebie. Wchodzą tam i mieszkają. I to, co się dzieje później z tym człowiekiem, jest gorsze od tego, co było wcześniej. Tak też będzie z tym przewrotnym pokoleniem”.

 

9. Nauczyciele Pisma i faryzeusze byli świadkami czynów Jezusa, a jednak nie chcieli Mu uwierzyć. Cuda, jakie widzieli do tej pory, były wystarczającym znakiem, oni jednak żądali spektakularnego cudu, który by ich przekonał, że w Chrystusie objawia się moc Boża. Jezus jednak nie chciał urządzać widowisk (Łk 23,8n). Tylko wiara proszącego i ludzkie nieszczęście mogły „sprowokować” Jego cudotwórczą moc. Zapowiedział jednak znak Jonasza (Mt 16,4), który po trzech dniach przebywania we wnętrzu wielkiej ryby (Jon 2,1) podjął misję zleconą mu przez Boga. Wzmianka o trzech dniach i trzech nocach jest wyraźną zapowiedzią zmartwychwstania i uwielbienia Jezusa. Aby przyjąć znak Jonasza, potrzeba jednak dobrej woli i wiary, których brakowało nauczycielom Pisma i faryzeuszom. Dlatego ich oskarżycielami będą ludzie, którzy we właściwy sposób odpowiedzieli na Boże wezwanie: mieszkańcy Niniwy oraz królowa Saby. Pierwszym krokiem do nawrócenia jest więc słuchanie słowa Bożego. Przywódcy ludu okazali się jednak pokoleniem przewrotnym, ponieważ nie chcieli przyjąć nauki Jezusa ani się nawrócić, mimo że jest On kimś więcej niż Jonasz lub Salomon.
10. Na podstawie m.in. takich wydarzeń z działalności Jezusa Paweł mógł charakteryzować Żydów jako tych, którzy „widzieli znaki” (1 Kor 1, 22). W pragnieniu znaku od Boga nie jest nic złego. Żądanie znaku staje się nieusprawiedliwione i niewłaściwe wtedy, kiedy człowiek nie chce się przyjąć znaków, które już wcześniej zostały mu dane. W takim wypadku zamknięcie i niewiara stanowią podstawowy problem i jest mało prawdopodobne, aby jakikolwiek kolejny znak był w stanie zmienić takie nastawienie. Wszystkie znaki, które potrzebne są w celu ukazania drogi człowiekowi, zostały już ustawione. Pomimo to człowiek domaga się ciągle nowych i innych, o których sam mógłby wydać opinię, czy wystarczą dla uwiarygodnienia Boga. Współcześni Jezusa mieli wystarczającą ilość znaków i oczywistości. Chcą jednak nowych, ponieważ tych, które otrzymali, przyjąć nie chcą. Zamiast przyjąć i podporządkować się woli Bożej, pragną wolę Boga podporządkować swojej woli. W podobny sposób mają ich dzisiaj wiele zarówno wierzący, jak i niewierzący. Domaganie się większej oczywistości, więcej znaków, odzwierciedla w gruncie rzeczy głęboką niewiarę w rzeczywistość Boga i Jego łaski.
11. Dzieje każdego człowieka są nieustanną walką z szatanem, który przeszkadza w dochowaniu wierności Bogu. Wobec zła należy zachować dużą ostrożność, gdyż ono nigdy nie przestaje być niebezpieczne. Nie wystarczy się go pozbyć, jego miejsce musi zająć dobro. Człowiek może sądzić, że bez Boga utrzyma czystość swego wnętrza. Jednak jest bezpieczny dopiero wtedy, gdy stanie się mieszkaniem Ducha Świętego. Przypowieść jest także wyjaśnieniem, że Chrystus w czasie ziemskiej działalności nie zniszczył definitywnie Złego. Szatan jest obecny w świecie i nieustannie walczy o człowieka (Ap 12,9.17). Nie nadszedł bowiem jeszcze czas definitywnego zwycięstwa nad złem. Ostateczny tryumf nie będzie jednak należał do szatana, ale do Chrystusa (1Kor 15,24-26).
12. W miejsce zła – dobro. Przypowieść o powrocie złego ducha przenosi nas w świat wyobrażeń i poglądów bezpośrednich odbiorców Jezusowych słów. Poza w dużej mierze obcymi dla nas obrazami widać jednak wyraźnie, o co właściwie chodzi. Chodzi o decyzję opowiedzenia się za Bogiem albo przeciw; chodzi o decyzję, która dojrzewa i dokonuje się „w domu”, tj. w sercu człowieka. Nie wystarczy doświadczać dóbr i błogosławieństw królestwa takich jak uwolnienie od zła duchowego albo fizycznego. Na tym świecie jedno i drugie gotowe jest zawsze powrócić. Ktokolwiek doświadczył znaków królestwa, powinien odtąd życie swe uczynić wędrówką z Chrystusem i za Chrystusem. Inaczej, powracające zło okaże się gorsze od tego, które było na początku. Przypowieść o powrocie złego ducha jest pośrednio wezwaniem do pójścia za Chrystusem. Każdy, kto tak czyni, nie potrzebuje obawiać się nawrotu zła.