Środa, 13 lipca 2022 r.

Wspomnienie świętych pustelników Andrzeja Świerada i Benedykta

Według tekstu z 1064 r., napisanego przez węgierskiego opata benedyktyńskiego i biskupa Maurusa, Andrzej Świerad (Andrzej Żurawek) pochodził z Polski, z rodziny rolniczej. Nie wiadomo, w jakich okolicznościach znalazł się na Węgrzech. W roku 997/998 wstąpił do benedyktyńskiego klasztoru św. Hipolita na górze Zabor koło Nitry. Opatem klasztoru był wtedy Filip. On też nadał nowemu zakonnikowi imię Andrzej, gdyż wtedy św. Andrzeja Apostoła uważano za głównego patrona Węgier. W klasztorze mieszkali także mnisi żyjący według reguły wschodniej. Do tej właśnie ławry wstąpił Świerad. Widocznie bardziej przystępny był dla niego język słowacki, aniżeli bardzo trudny węgierski. Spełniał różne posługi w klasztorze. Maurus wspomina, że Andrzej wstąpił do opactwa benedyktynów już zaawansowany w życiu ascetycznym. Uprzednio bowiem prowadził życie pustelnicze. Po przekroczeniu 40 lat, mnich mógł iść na pustelnię w towarzystwie jednego ucznia, który zmieniał się co kilka lat, by służyć Bogu w zupełnym odosobnieniu. Pustelnia była odległa od opactwa około pół dnia drogi. Co tydzień Andrzej musiał wracać do opactwa w sobotę wieczór i zostać na całą niedzielę. Jego zajęciem było karczowanie lasu. Pomimo tak ciężkiej pracy Andrzej trzy dni zupełnie pościł: w poniedziałek, w środę i piątek. Na Wielki Post brał od opata Filipa tylko 40 orzechów włoskich, które były jedynym jego pokarmem przez osiem tygodni (jeden orzech na dzień) za wyjątkiem sobót i niedziel, gdzie przyjmował wspólny posiłek w opactwie. Aby nawet sen sobie uprzykrzyć, siedział przez całą noc na pieńku, otoczonym ostrymi prętami. Gdy ciało przechylało się w jakąś stronę, budził się raniony. Aby uniemożliwić zaś ruchy głową, zakładał na nią koronę z drewna z zawieszonymi czterema kamieniami, o które uderzał przy każdym skłonie. Ponadto Andrzej opasał swoje ciało mosiężnym łańcuchem, który z czasem obrósł skórą. To właśnie było bezpośrednią przyczyną jego śmierci ok. 1030-1034 r., gdyż po pęknięciu naskórka wywiązało się zakażenie. Wezwany opat Filip przybył już po śmierci Świerada. Przy obmywaniu ciała zauważył na jego brzuchu klamrę, która zdradziła istnienie łańcucha.

Towarzyszem pustelniczego życia Andrzeja i jednym z jego uczniów był Benedykt. Po jego śmierci opowiadał biskupowi Maurusowi o cnotach i umartwieniach swego mistrza. Kontynuował surowy tryb życia w pustelni. Podobnie jak św. Andrzej miał przybyć de terra Poloniensi – z ziemi polskiej. W trzy lata po śmierci św. Andrzeja napadli go zbójcy i zabili. Ciało wrzucili do rzeki Wag. Maurus dodaje legendę, że orzeł przez cały rok pilnował ciała Męczennika i że dzięki niemu ciało zostało odnalezione w stanie zupełnie nie zepsutym. Obydwu – ucznia i mistrza – pochowano obok siebie w kościele zakonnym.

Kult obu świętych szybko rozszerzał się. Naturalnym ośrodkiem tego kultu był klasztor na Zaborze. Tu początkowo znajdował się ich grób, tu również przechowywano ze czcią łańcuch św. Andrzeja. Opat Filip, który opowiadał o obu świętych Maurusowi, ówczesnemu opatowi w klasztorze św. Marcina na Górze Panońskiej, podarował mu nawet część łańcucha. Relikwię tę zabrał ze sobą Maurus do Pesc, kiedy został mianowany tam biskupem (1036). Z czasem powstały w Słowacji dwa odrębne sanktuaria: św. Andrzeja w pobliżu Nitry, gdzie była jego pustelnia, oraz św. Benedykta, gdzie poniósł śmierć od pogańskich rozbójników w Skałce nad Wagiem na północ od Tręczyna. Około 1064 r. Świerad i Benedykt zostali uroczyście proklamowani przez biskupów Węgier świętymi. Wtedy zapewne przeniesiono ich ciała do katedry w Nitrze, gdzie spoczywają do dziś. Andrzej Świerad w hagiografii polskiej wybija się jako największy asceta wśród świętych i błogosławionych polskich.

Andrzej i Benedykt są pierwszymi Polakami, wyniesionymi do chwały ołtarzy (1083) po polskich kamedułach z eremu międzyrzeckiego: Izaaku, Mateuszu i Kryspinie, kanonizowanych przez papieża Jana XVIII (1004-1009). W ziemi krakowskiej kult św. Andrzeja Świerada jest szczególnie żywy w Tropiu. Od dawna ściągają tu pielgrzymi z Sądecczyzny i Słowacji na dzień dorocznego święta. Miejscowa ludność wierzy, że woda w źródełku, z którego Świerad miał czerpać, ma cudowną moc. Kościół w Tropiu posiada relikwie św. Świerada, sprowadzone z Nitry.

1.czytanie (Iz 10, 5-7. 13-16)

Asyria biczem Bożym

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

Tak mówi Pan:

«Biada Asyrii, rózdze mego gniewu i biczowi mocy mej zapalczywości! Posyłam ją przeciw narodowi bezbożnemu, przykazuję jej, aby lud, na który się zawziąłem, ograbiła i złupiła doszczętnie, by rzuciła go na zdeptanie, jak błoto na ulicach. Lecz ona nie tak będzie mniemała i serce jej nie tak będzie rozumiało, bo w jej umyśle plan zniszczenia i wycięcia w pień narodów bez liku».

Powiedział bowiem: «Działałem siłą mej ręki i własnym sprytem, bo jestem rozumny. Przesunąłem granice narodów i rozgrabiłem ich skarby, a mieszkańców powaliłem, jak mocarz. Ręka moja odkryła jakby gniazdo bogactwa narodów. A jak zbierają porzucone jajka, tak ja zagarnąłem całą ziemię; i nie było nikogo, kto by zatrzepotał skrzydłem, nikt nie otworzył dzioba, nikt nie pisnął».

Czy się pyszni siekiera wobec drwala? Czy się wynosi piła ponad tracza? Jak gdyby bicz chciał wywijać tym, który go unosi, i jak gdyby pręt chciał podnosić tego, który nie jest z drewna.

Przeto Pan, Bóg Zastępów, ześle wycieńczenie na jego tuszę. Mimo świetnego wyglądu trawić go będzie gorączka, jakby zapłonął ogień.

Komentarz

O Księdze:

Imię „Izajasz” znaczy „Zbawieniem jest Jahwe [Pan]” i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji nawiązuje List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).
Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość.
Księga Izajasza składa się z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, napisano po powrocie z niewoli babilońskiej. Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.
Księgę odczytujemy jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.
Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z języka greckiego „pierwszego Izajasza”), zawiera przede wszystkim wypowiedzi proroka, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie. W tej części na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.
Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z języka greckiego „drugim Izajaszem”). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10). W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13–53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy Nowego Testamentu często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.
Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z języka greckiego „trzeciego Izajasza”). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).
Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w Nowym Testamencie, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w Nowym Testamencie, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.

O czytaniu:

Iz 7,

Znak Emmanuela

¹⁰I dalej tak mówił Pan do Achaza:¹¹„Proś Pana, twego Boga, o znak dla siebie, czy to z głębin krainy umarłych, czy z wyżyn przestworzy”.¹²Achaz jednak odpowiedział: „Nie będę prosił, nie będę wystawiał Pana na próbę”.¹³Wtedy Izajasz rzekł: „Słuchajcie więc, domu Dawida! Nie wystarcza wam uważać ludzi za bezsilnych, że tak samo traktujecie mojego Boga? ¹⁴Dlatego Pan sam da wam znak: Oto panna pocznie i porodzi syna, i nada mu imię Emmanuel! ¹⁵Będzie on karmił się twarogiem i miodem, aż nauczy się odrzucać zło, a wybierać dobro. ¹⁶Bo zanim chłopiec nauczy się odrzucać zło i wybierać dobro, spustoszona będzie kraina, której dwóch królów ty się lękasz. ¹⁷Za sprawą króla Asyrii Pan sprowadzi na ciebie, na lud twój i na dom twego ojca dni, jakich nie było od dnia odpadnięcia Efraima od Judy.

Doświadczenie klęski wezwaniem do nawrócenia

¹⁸W tym dniu

Pan zagwiżdże na muchy

nad rzekami Egiptu

i na pszczoły w kraju Asyrii.

¹⁹Nadlecą one i wszystkie obsiądą

urwiste parowy i rozpadliny skalne,

wszelkie krzaki i wszystkie pastwiska.

²⁰W tym dniu brzytwą pożyczoną znad brzegów Eufratu u króla Asyrii zgoli Pan owłosienie głów i nóg, a nawet brody obetnie.

²¹W tym dniu każdy będzie hodował jedną krowę i dwie owce.²²Będą one dawać bardzo dużo mleka, tak że będzie można żywić się twarogiem. Bo wszyscy, którzy pozostaną w kraju, będą jedli twaróg i miód.

²³W tym dniu zarośnie cierniem i ostem każde miejsce, gdzie mogłoby rosnąć tysiąc szczepów winorośli wartych tysiąc syklów. ²⁴Będzie się tam chodzić ze strzałami i z łukiem, bo cały kraj porosną ciernie i osty. ²⁵A na pola górskie, które uprawiano motyką, nikt się nie zapuści z obawy przed cierniem i ostem. Będzie to pole na wypas dla wołów i ugór deptany przez bydło”.

Iz 8,

Ratunek w Emmanuelu

⁹Wiedzcie, narody, że dosięgnie was klęska!

Słuchajcie, wszystkie krańce ziemi!

Przypaszcie broń, a dosięgnie was klęska.

¹⁰Obmyślajcie plan, a będzie udaremniony.

Podejmijcie decyzję, a nie dojdzie do skutku,

ponieważ Bóg jest z nami!

¹¹Bo Pan tak do mnie przemówił,

gdy za dłoń mocno mnie ujął

i przestrzegł, bym nie chodził drogą tego ludu:

¹²„Nie nazywajcie spiskiem wszystkiego,

co ten lud nazywa spiskiem,

i nie bójcie się tego, czego on się boi,

ani nie dajcie się zastraszyć!

¹³Pana Zastępów czcijcie jako świętego!

On waszą bojaźnią, On waszym lękiem.

¹⁴On będzie dla was świętością,

lecz i kamieniem, o który się potkną,

i skałą, przez którą upadną obydwa domy Izraela,

pułapką i siecią dla mieszkańców Jeruzalem.

¹⁵Wielu z nich się potknie,

upadnie i rozbije,

będą pojmani i wzięci w niewolę”.

Oczekiwanie na godzinę Pana

¹⁶Zabezpieczam przesłanie,

zapieczętuję naukę pośród moich uczniów.

¹⁷Wytrwale oczekuję Pana,

który zakrywa swoje oblicze

przed domem Jakuba.

Będę pokładał w Nim ufność!

¹⁸Oto ja i dzieci, które dał mi Pan,

jesteśmy znakami

i przepowiedniami w Izraelu

od Pana Zastępów,

który mieszka na górze Syjon.

¹⁹A jeśli będą wam mówić:

„Radźcie się zmarłych i duchów,

którzy kwilą i wydają westchnienia.

Czyż lud nie powinien radzić się swoich bogów,

pytać umarłych o los żyjących,

²⁰dopytywać się o naukę i przesłanie?”.

Kto będzie mówił w ten sposób,

na pewno nie ujrzy światła jutrzenki!

Mroki udręki

²¹Tułać się będzie po ziemi,

uciśniony i głodny.

Cierpiąc głód, będzie się złościć,

i złorzecząc swemu królowi i swojemu Bogu,

zwróci twarz ku górze.

²²A gdy spojrzy na ziemię,

wszędzie tylko udręka i ciemność,

utrapienia i mrok nieprzenikniony.

²³Lecz mrok zaniknie

tam, gdzie panowała trwoga.

Książę pokoju na tronie Dawida

Jak kiedyś Bóg upokorzył

ziemię Zabulona i ziemię Neftalego,

tak w przyszłości okryje chwałą

drogę nadmorską, kraj za Jordanem,

Galileę pogan.

Iz 9,

¹Lud chodzący w ciemności ujrzał wielkie światło,

a tym, którzy przebywali w mrocznej krainie śmierci,

zajaśniało światło.

²Powiększyłeś radość,

pomnożyłeś wesele!

Rozradowali się przed Tobą

jak radośni są we żniwa,

jak się radują przy podziale łupów.

³Bo złamałeś jego ciężkie jarzmo,

rózgę, co jego plecy smagała,

kij jego ciemięzcy,

jak w dzień Madianu.

⁴Bo każdy but żołnierza

z hałasem tratujący ziemię

i wszelki płaszcz krwią zbroczony

pójdą na spalenie,

staną się pastwą ognia.

⁵Bo dziecko się nam narodziło,

syn został nam dany!

Na jego barkach spoczęła władza!

I nazwano go imieniem:

Przedziwny Radca, Bóg Mocny,

Ojciec na wieki, Książę Pokoju.

⁶Wielka będzie jego władza,

w pokoju bez granic,

na tronie Dawida i w jego królestwie.

On je utwierdzi i umocni

przez prawo i sprawiedliwość,

odtąd i na wieki.

Zazdrość Pana Zastępów to sprawi.

Wyrok Boga na Izraela

⁷Pan wydał wyrok na Jakuba

i spadł on na Izraela.

⁸Pozna go cały naród,

Efraim i mieszkańcy Samarii,

którzy mówią w pysze i wyniosłości serca:

⁹„Rozsypały się cegły, więc zbudujemy z kamienia!

Zostały wycięte sykomory, więc posadzimy cedry!”.

¹⁰Pan wzbudził przeciw niemu wrogów

i uzbroił jego nieprzyjaciół.

¹¹Aram od wschodu, a Filistyni z zachodu

pożerali chciwie Izraela.

Mimo to Jego gniew nie ustaje

i nadal wzniesiona jest Jego ręka.

¹²Lud nie nawrócił się do Tego, który go chłostał,

nie szukał Pana Zastępów.

¹³Więc odciął Pan Izraelowi

głowę i ogon,

palmową gałązkę i trzcinę

tego samego dnia.

¹⁴Starszy i dostojnik – to głowa,

a fałszywy prorok – to ogon.

¹⁵Zwodzicielami stali się przywódcy tego ludu,

ci, których prowadzą, idą ku zgubie.

¹⁶Dlatego Pan nie oszczędzi jego młodzieży,

nie okaże litości jego sierotom i wdowom,

bo wszyscy okazali się niecni, przewrotni,

i usta wszystkich mówią niegodziwie.

Mimo to Jego gniew nie ustaje

i nadal wzniesiona jest Jego ręka.

¹⁷Nieprawość bowiem płonie jak ogień,

co trawi ciernie i osty,

wypala leśne gęstwiny,

tak że słup dymu się kłębi.

¹⁸Od gniewu Pana Zastępów rozżarzy się ziemia

i lud stanie się pastwą ognia,

nikt nie oszczędzi swojego brata.

Jedni drugich pożerają,

¹⁹odgryzają z prawa, lecz nadal są głodni,

odgryzają z lewa, lecz wciąż nie są syci.

Każdy pożera swoje własne ramię.

²⁰Manasses – Efraima, Efraim – Manassesa,

a obaj staną przeciw Judzie.

Mimo to Jego gniew nie ustaje

i nadal wzniesiona jest Jego ręka.

Iz 10,

Biada niegodziwym przywódcom

¹Biada tym, którzy wydają niegodziwe ustawy i podpisują krzywdzące przepisy,

²aby nie bronić uciśnionych

i pozbawiać praw ubogich mojego ludu,

aby bogacić się kosztem wdów

i zagarniać mienie sierotom!

³Cóż wy zrobicie w dzień nawiedzenia,

kiedy z daleka przyjdzie na was zagłada?

Kogo będziecie prosić o pomoc

i gdzie zostawicie wasze bogactwa?

⁴Pośród jeńców kark przyjdzie wam ugiąć

i zginąć wśród pokonanych!

Mimo to Jego gniew nie ustaje

i nadal wzniesiona jest Jego ręka.

Ukaranie pychy Asyrii

⁵Biada Asyrii, która jest rózgą mego gniewu!

W jej rękach znajduje się laska mej zapalczywości.

⁶Posyłam ją przeciw bezbożnemu plemieniu,

kieruję na lud, który gniew mój wzbudza,

aby zebrała łupy i grabiła,

aby rzuciła go na zdeptanie, jak uliczne błoto.

⁷Lecz ona tak nie myśli,

nie takie zamiary żywi w swoim sercu.

Pragnieniem jej serca jest niszczyć,

w pień wyciąć wiele narodów.

⁸Bo mówi sobie:

„Czyż moi wodzowie nie są równi królom?

⁹Czyż Kalno nie jest jak Karkemisz,

Chamat podobne do Arpadu,

a Samaria do Damaszku?

¹⁰Jak moja ręka dosięgła bałwochwalczych królestw,

choć miały więcej bożków niż Jeruzalem i Samaria,

¹¹i jak postąpiłam z Samarią i jej bóstwami,

tak uczynię z Jerozolimą i jej posągami”.

¹²Lecz gdy Pan dopełni swego dzieła nad górą Syjon i Jerozolimą, osądzi króla Asyrii za jego niezmierną pychę i zuchwałą wyniosłość.

¹³Mówił bowiem:

„Dokonałem tego mocą mojej ręki

i swoją mądrością, gdyż jestem rozumny!

Przesunąłem granice narodów

i zagarnąłem ich skarby,

a mieszkańców powaliłem jak mocarz.

¹⁴Wyciągnąłem rękę po bogactwa narodów,

jak gdybym dłonią sięgał do gniazda.

I jak się zbiera zostawione jajka,

tak ja całą ziemię wziąłem w posiadanie

i nikt nawet nie zatrzepotał skrzydłem,

nikt nie otworzył dzioba, aby zakwilić”.

¹⁵Czyż chełpi się siekiera wobec drwala?

Czyż się wynosi piła nad tracza?

Jak gdyby kij chciał bić tego, który go podnosi,

a drewniana rózga wywyższać się nad człowieka.

¹⁶Dlatego Pan, Pa Zastępów,

cherlakami uczyni grabieżców,

a pod ich pulchnym ciałem

jak żar ognia zapłonie gorączka.

¹⁷Światłość Izraela stanie się ogniem,

a jego Święty – płomieniem,

który jednego dnia spali i strawi

jego osty i ciernie!

¹⁸Bujność jego lasów i gajów

zniweczy doszczętnie.

I będzie jak chory, ciężką niemocą złożony.

¹⁹Pozostałych drzew lasu

będzie tak niewiele,

że chłopiec będzie mógł je zliczyć.

Nawrócenie Reszty Izraela

²⁰W tym dniu

Reszta Izraela i ocaleni z domu Jakuba

nie będą już więcej polegać

na tym, który ich chłoszcze,

lecz oprą się wiernie na Panu, Świętym Izraela.

²¹Reszta powróci,

Reszta Jakuba nawróci się do Boga mocnego!

²²Choćby twój lud, Izraelu,

był tak liczny jak piasek morski,

jedynie reszta z niego powróci.

Zagłada jest postanowiona,

sprawiedliwość nadchodzi jak powódź.

²³Tak! Postanowionej zagłady

Pan, Bóg Zastępów, dokona w całym kraju.

Wezwanie do ufności

²⁴Dlatego tak mówi Pan, Bóg Zastępów:

„Ludu mój, który mieszkasz na Syjonie,

nie bój się Asyrii,

która rózgą cię chłoszcze

i bicz swój na ciebie podnosi

w swoim marszu do Egiptu.

²⁵Bo już niedługo

mój gniew się uśmierzy

i moja zapalczywość zgubę im zgotuje.

²⁶Wówczas Pan Zastępów wzniesie bicz nad nimi

jak wtedy, gdy poraził Madianitów

przy skale Oreba.

I swoją laskę podniesie przeciwko morzu,

jak niegdyś nad Egiptem.

²⁷W tym dniu

jego brzemię będzie zdjęte z twoich ramion

i jarzmo zrzucone z twojego karku.

Najazd wroga i Boża interwencja

Wróg nadciąga od strony Samarii,

²⁸dociera do Ajjat,

przechodzi przez Migron,

w Mikmas zostawia swój tabor.

²⁹Przekracza wąwóz,

rozbija obóz w Geba.

Drży Rama,

pierzcha Gibea Saula.

³⁰Wołaj na cały głos, Bat-Gallim!

Nadsłuchuj Laiszo!

Odpowiedz jej ty, Anatot!

³¹Umyka w zamęcie Madmena,

uciekają mieszkańcy Gebim!

³²Jeszcze dziś jej noga w Nob stanie!

Ręką swoją grozi górze córki Syjonu,

wzgórzu Jeruzalem.

³³Lecz oto Pan, Bóg Zastępów,

odcina gwałtownie korony drzew!

Wysokie wierzchołki już ścięte,

wyniosłe – już powalone!

³⁴Gęstwiny lasów trzebi toporem,

pada Liban w całej swojej krasie.

W rozdziale 7. otwiera się seria tekstów najsłynniejszych nie tylko u Izajasza, ale i w całej Biblii (rozdziały 7-12). Jej centralną postacią jest zagadkowy Emmanuel, stąd mówi się o tych rozdziałach umownie jako o „księdze Emmanuela”. Historycznie należy ten fragment lokować w latach 734-733 przed Chr., kiedy to król Aramu-Damaszku, Resin, oraz Pekach, król Izraela-Samarii (królestwo północne, oddzielone od Jerozolimy około roku 930 przed Chr.), sprzymierzają się ze sobą w antyasyryjskiej koalicji. Do tego przymierza chcą również przyłączyć króla Judy, Achaza. Wobec jego odmowy Resin i Pekach ruszają na Jerozolimę, aby strącić go z tronu, a zastąpić władcą przychylnym ich paktowi (jest to tak zwana „wojna syro-efraimska”).
Podczas gdy w Jerozolimie w związku z tą sytuacją szerzy się niepokój, Izajasz wraz z synem, Szear-Jaszubem, wychodzą naprzeciw króla na jednej z miejskich ulic, aby skierować do niego orędzie nadziei. Zachęcają go bowiem do „uwierzenia”, aby „się ostać”: mając pewność, że ostateczne losy narodu są w Bożych rękach, trzeba samodzielnie stawić czoło również koszmarom inwazji, w niezłomnym przekonaniu, że będzie to bój o słuszną sprawę, z pewnością Bożego poparcia, i nie uciekając się do uległości lub kompromisów z Asyrią, jak to ma właśnie zamiar uczynić Achaz.
Dla potwierdzenia takiego obrotu wydarzeń Izajasz pragnie przekazać Achazowi Boży znak, ale król się na to nie godzi pod pretekstem, że nie chce „wy-stawiać Pana na próbę”. W istocie jego religijność jest pozorna i stanowi parawan dla zwykłej obłudy: znak zmusiłby go przecież do zmiany polityki i przystania na Bożą propozycję, wypowiedzianą przez proroka. Lecz mimo to znak zostaje mu dany, czego opis zawiera się w wersetach Iz 7,14-16, zgodnie z biblijnym schematem „zapowiedzi narodzin bohatera”. Mowa tu o „pannie” (chodzi o „młodą dziewczynę”; przekład „dziewica” zostanie użyty w tekście greckim Mt 1,23, aby odnieść ten urywek do Maryi Panny i narodzin Jezusa), być może o samej królowej. Będzie ona matką kogoś wielkiego, o wymownym imieniu Emmanuel (hebrajskie „Bóg z nami”), ponieważ ma on świadczyć o bliskości Boga względem Jego ludu. Za pokarm mu będzie śmietana i miód (dość niejasny symbol czasów obfitości, ale również życia koczowniczego, co jest aluzją do jakichś trudnych, ale zarazem i chwalebnych lat).
Król Achaz zaraz po objęciu tronu stanął w obliczu groźby wojny. Resin, król Aramu (Syrii), wraz z Pekachem, królem Efraima (Izraela), zawiązali koalicję przeciwko Asyrii, do której pragnęli skłonić także Achaza. Ponieważ ten odmówił, postanowili najpierw najechać na Judę, usunąć Achaza, a w jego miejsce osadzić na tronie syna Tabeela (w. 6), który miał przyłączyć się do koalicji przeciwko Asyrii. Przerażony Achaz prosi o pomoc Asyrię, wysyłając poselstwo z dużą ilością złota i obietnicą poddaństwa (2 Krl 16,5n). Wybucha tzw. wojna syro‑efraimska. W tych okolicznościach prorok Izajasz wzywa króla, aby nie działał na własną rękę, ale zaufał Bogu, który jest Panem Jerozolimy i gwarantem ciągłości dynastii Dawida (ww. 8n; por. Ps 89,29-38). Przewidując brak wiary Achaza i bolesne konsekwencje jego postanowień (2 Krn 28,20; Oz 5,13), Izajasz udaje się na spotkanie w towarzystwie swojego syna. Jego symboliczne imię Szear‑Jaszub („reszta powróci”) niesie nadzieję, że pomimo niewierności króla i kary, jaka spadnie na naród, Bóg ocali resztę swojego ludu. Izajasz podejmuje tu temat wiary i zaufania Bogu, które powinny być podstawowymi kryteriami postępowania ludzi w życiu osobistym, społecznym i politycznym.
Na rozkaz Boga Izajasz udaje się po raz drugi na spotkanie z królem. Aby uwiarygodnić swoje słowa i skłonić króla do ufności w Bożą potęgę, prorok proponuje mu cudowny znak od Boga, podobny do jednego z nadzwyczajnych wydarzeń, które miały miejsce podczas uwolnienia Izraela z niewoli egipskiej. Król Achaz postanowił jednak szukać pomocy przeciwko swoim wrogom w sojuszu z Asyrią (2Krl 16,7-18), dlatego odrzuca propozycję proroka. Boi się, że wobec oczywistego znaku będzie musiał zmienić własne plany. Obłudnie tłumaczy się więc szacunkiem do Boga i nie prosi o znak (w. 12). Niezależnie jednak od postawy króla i odrzucenia przez niego woli Bożej, znak zostaje zapowiedziany. Będą nim narodziny dziecka, nazwanego symbolicznym imieniem Emmanuel (‘Bóg jest z nami’), którego matką będzie panna (w. 14). Izajasz mówi o niej z naciskiem, nie wspominając natomiast o ojcu dziecka. Matkę określa słowem „alma”, które oznacza „dziewczynę niezamężną”, lecz już zdolną do zamążpójścia lub mężatkę nie będącą jeszcze matką. Tłumacze aleksandryjscy (II w. przed Chr.) oddali ten wyraz greckim słowem „parthenos”, czyli „dziewica”. Podobnie jak w czasach patriarchów Bóg cudownie sprawiał macierzyństwo niepłodnych kobiet (np. Rdz 21,1n; 25,21; 30,22n), tak i teraz wystąpi jako dawca życia. Historia Bożego działania może być według proroka zachętą i źródłem odwagi dla żyjących obecnie. Znak zapowiadany przez Izajasza dotyczy przyszłości, ale kiedy się spełni, rzuci światło na obecne wydarzenia i potwierdzi prawdziwość Bożych obietnic. Jednocześnie Izajasz podkreśla, że przyszłość Bożego działania okaże się jeszcze wspanialsza od przeszłych doświadczeń (Iz 65,17-25). Proroctwo o narodzinach Emmanuela wypełniło się wraz z przyjściem na świat Jezusa Chrystusa, który będąc odwiecznym Słowem Boga, począł się w łonie Maryi Dziewicy za sprawą Ducha Świętego i w ten sposób Bóg stał się obecny pośród ludzi (J 1,14). Ewangelista Mateusz, który zacytował proroctwo Izajasza w greckim tłumaczeniu, stwierdził wyraźnie, że spełniło się ono w Chrystusie i Jego dziewiczej Matce (Mt 1,21; por. Łk 1,26-38).
Zapowiedziawszy kryjące tyle nadziei imię swojego syna, Izajasz nawiązuje do oporu, jaki wykazał Achaz, zwracając się o pomoc do króla asyryjskiego, zamiast stawić czoło atakowi władców Damaszku i Samarii z własnym wojskiem. Toteż nie trzeba długo czekać na wtargnięcie Asyryjczyków, równoznaczne z wylaniem „Rzeki”, czyli Eufratu, które wszystko unicestwia. I w rzeczy samej ziemie Judy „po szyję”, czyli łącznie z Jerozolimą, zalewa ten potop. Rzeka, która rwie poza swoim łożyskiem, zatapiając równinę, to oczywisty obraz spustoszeń wojennych. Nawiasem mówiąc, wojska w Mezopotamii wyruszały na swoje kampanie wiosną, gdy rzeki wzbierały od topniejącego śniegu. Wątpliwa protekcja ze strony asyryjskich sojuszników kontrastuje tutaj z Bożą opieką, symbolizowaną przez źródło Siloe, które syn Acham, Ezechiasz, połączy kanałem z Jerozolimą. Gwałtownemu nurtowi Eufratu przeciwstawia prorok spokojne tutejsze wody — znak Pana, który jest Bogiem pokoju.
A jednak sam Bóg może odsłonić swą potęgę, stając po stronie ludu i objawiając się przez Emmanuela jako „Bóg z nami” (8,8 i 10). Trzeba zdać się na Niego, a nie ufać obcym sprzymierzeńcom i w ogóle ludzkiemu wsparciu, jak to zaplanował król Achaz: w tym przypadku Bóg zmieniłby się z niewzruszonej „skały schronienia” w kamień powodujący potknięcie, w urwisko, z którego człowiek spada, żeby się rozbić, w śmiertelną pułapkę. Jak widać, w tekście co chwila rozlega się wezwanie, żeby zaufać Bogu, oraz groźba Bożego sądu, gdy lud wybierze drogę niewierności.
Z tą chwilą prorok zostaje wezwany do pozostawienia oficjalnego dokumentu swoim uczniom, którzy będą go przekazywać dalej także po jego śmierci. Choć język jest zawiły, treść pozostaje jasna: trzeba złożyć ufność w Bogu, a nie we wróżbitach i bożkach — źródle zwodzenia. Następnie wzrok przenosi się na mroczną scenę, być może odzwierciedlającą stan ucisku, w jakim żyje lud Judei wskutek „dobrodziejstw” asyryjskiego protektora. Anonimowy wędrowiec — symbol ludności żydowskiej, krąży po spustoszonym kraju, przeklinając króla i Boga za swoje nieszczęście. Nagle jednak wybucha światło, które pokonuje ciemności, tak jak to było przy stworzeniu świata.
Wraz z rozdziałem 9. rozpoczyna się wspaniała pieśń, sławiąca wyzwolenie z niewoli, co przywołuje na pamięć „dzień porażki Madianitów”, czyli zwycięstwo Gedeona nad tym wrogim wobec Izraela ludem (Sdz 7-8). Nade wszystko jednak sławi się po-kój, ukazany w spaleniu wszelkich śladów po wojnie (9,4) oraz w przyjściu na świat Dziecięcia, które „nam się narodziło”, a to zaraz każe myśleć o Emmanuelu. Opisuje się go jako władcę, toteż można by przypuszczać, że chodzi o Ezechiasza, dziedziczącego tron po Achazie. Cztery królewskie tytuły, które w myśl obowiązującego zwyczaju zostają mu przypisane, to wyraz przysługujących mu politycznych uprawnień, lecz zarazem odsyłają one do bardziej wzniosłego powołania. Z tej przyczyny pieśń ta nabrała w późniejszych czasach charakteru mesjańskiego, i to zarówno w tradycji żydowskiej, jak i chrześcijańskiej.
Zostawiwszy promienną i radosną pieśń Emmanuela (Iz 9,1-6), przechodzimy teraz do sfery mrocznej i ciemnej: oto Bóg kieruje swoje gniewne słowo do narodu, który gardzi Jego napomnieniami i pewien jest tego, że może bez Bożej pomocy odbudować swój los (użyje kamieni zamiast cegieł do wznoszenia swoich pałaców, posadzi wysokie cedry w miejsce sykomor na swoich plantacjach). W ten sposób Jahwe wyciąga karzącą rękę, wzywając nienawistnych Aramejczyków i Filistynów, aby zaatakowali Judę i Izraela. Być może chodzi tu o nawiązanie do wojen wcześniejszych (IX w. przed Chr.). Prorok powtarza wielokrotnie już głoszoną tezę, zgodnie z którą wrogie narody są biczem Bożym na zbuntowany lud.
Naród żydowski popada również w stan kryzysu wewnętrznego: wśród Izraelitów, którzy się nie nawracają, stając się przez to jakby ściętym pniem, szerzy się plaga ogólnej destabilizacji oraz polityczny i religijny zamęt. Przywódcy ludu, zamiast być przewodnikami, zwodzą go i narażają nieuchronnie na nieubłagany Boży gniew. Jak to bywało już wcześniej, również w tym miejscu przedstawiony jest on jako ogień. Także nieprawości Izraela podobne są do płomieni, gwałtownie trawiących las. Bóg osobiście podpala tę masę bez-użytecznych, suchych pni i konarów.
Następstwa spustoszeń ukazuje Izajasz w sposób jeszcze bardziej bezpośredni, do pożerającego wszystko pożaru porównane zostało bowiem rozprzestrzenianie się bratobójczych walk między różnymi rodami, między potomstwem tego samego ludu; jedni rozszarpują drugich, i tak cały naród zmierza ku zagładzie. W tym ponurym i dramatycznym widoku ulokowane zostało kolejne „biada” (początek rozdziału 10). Jest to już siódma (po wcześniejszych sześciu, które spotkaliśmy w Iz 5,7-24) próba przywołania krnąbrnych dzieci do porządku. Idzie tu przede wszystkim o polityków i sędziów, którzy ustanawiają niesprawiedliwe prawa i ferują haniebne wyroki, okradając i ciemiężąc najsłabszych i najbardziej ubogich. Nie będą oni jednak mogli uciec przed sprawiedliwością samego Boga. Jak powiązać to wszystko z konkretnymi wydarzeniami? Oczywiste jest tylko to, że za czasów Izajasza w państwie judzkim utrzymywały się silne kontrasty, gdy chodziło o problem zażegnania nadciągającej inwazji asyryjskiej.
Osobne przekleństwo adresowane jest do Asyrii. Chodzi o tekst autonomiczny, wychodzący od czegoś, co moglibyśmy nazwać „teologią bicza-narzędzia”, o którym wspomnieliśmy już wyżej. Potęga asyryjska była bowiem rózgą, jaką Bóg chłostał bezbożność narodu żydowskiego, a więc narzędziem Bożego działania w historii. Asyria jednak była w jaskrawym błędzie mniemając, że ma pełną kontrolę nad wydarzeniami i że jest sędzią narodów, podporządkowując sobie różne stolice lub potężne miasta na całej politycznej szachownicy Bliskiego Wschodu i pokonując wszystkie lokalne bóstwa. Toż to klasyczny grzech pychy, nad którym nie może przejść obojętnie Ten, który tylko posłużył się Asyrią jako narzędziem swojej sprawiedliwości! Jest to stały i wciąż powracający motyw w prorockim przepowiadaniu Izajasza.
Bóg przejmuje inicjatywę, godząc w zarozumiałe plany króla Asyrii, który uważał, że jest władcą naj-większym i jedynym. Bluźnierstwa, wypowiadane przez niego w pełnym buty monologu, nie są jednak w stanie dotknąć prawdziwego Pana historii. Szczególnie żywy jest opis asyryjskich zdobyczy w tej wojnie: prorok buduje obraz ograbionego z jaj gniazda ptaków, aby w ten sposób zilustrować śmiały akt podboju, który z łatwością zdobywa nawet najbardziej niedostępne twierdze. Lecz na marginesie znajdujemy jego komentarz, utrzymany w tonie mądrościowym: Asyria nie zdaje sobie sprawy, że jest co najwyżej siekierą, piłą lub biczem w ręku Pana potężniejszego od siebie, a jest Nim Bóg Zastępów (werset 15).
Pan, który się tym narzędziem posługuje, odrzuca je wobec tego i niszczy. Jeszcze raz mamy metaforę ognia, tak ściśle związaną z gniewem Bożym i sądem. W tym przypadku ilustruje on rozprawę z polityczno-militarną siłą Asyrii. Bóg — tylko ten jeden raz we wszystkich księgach biblijnych — nazwany jest tutaj „Światłością Izraela” (10,17). Lecz to światło, które płonąc pochłonie podobny do lasu gąszcz nieprzyjaciół, działa w ten właśnie sposób również dlatego, że Izraelici zrozumieli swój błąd: nie będą się już wiązać zwodniczym przymierzem z Asyrią, bo teraz „prawdziwie oprą się na Panu”, w najczystszej wierze i ufności, tak jak polecił im Izajasz.
Wielokrotnie powraca temat „Reszty Izraela”, która nie jest tylko obrazem niewielkiej grupy narodowej, ocalałej z przebytych prób bez uszczerbku, lecz nazwą dla tych jednostek, które dochowają wierności Panu, chociaż znalazły się w centrum moralnego bagna. Jest to więc garstka sprawiedliwych, którzy, jak dobre ziarno pod przyszły zasiew, pozostaną nawet po zniszczeniu dokonanym przez Boga za pośrednictwem Asyrii. To do tej właśnie „Reszty” narodu Bóg zwraca się z orędziem nadziei, zawartym w wersetach 24-27, uważanych przez część uczonych — tak jak w przypadku innych tekstów Izajasza — za późniejsze wtrącenie. Pewne jest, że przywołując dawne zbawcze interwencje Boga, te z czasów wyjścia i podboju ziemi obiecanej, prorok zapewnia o Jego nowej interwencji, mającej na celu jeszcze jedno wyzwolenie.
W tym miejscu w bardzo oryginalny sposób przedstawiona jest napaść wojsk asyryjskich, wezwanych przez króla Achaza na pomoc: z dobroczyńców Asyryjczycy stali się agresorami. Wracamy więc do „woj-ny syroefraimskiej”, opisanej w rozdziale 7. Pochód najeźdźców opisany został niemal jak na mapie wojskowej: wylicza się miasta i warownie żydowskie, które pod naporem gigantycznego najazdu kolejno pa-dają. Trudno dzisiaj określić całą tę topografię po-szczególnych miejsc, bardziej lub mniej znanych. Na ostatek panika ogarnia Jerozolimę. Lecz za Asyrią powstaje ktoś, kto ją wysyła dla dokonania sądu —Pan, Bóg Zastępów.