XV Niedziela zwykła w ciągu roku – 10 lipca 2022 r.

XV Niedziela zwykła w ciągu roku

10 lipca 2022 r.

1.czytanie (Pwt 30, 10-14)

Prawo Boże nie przekracza ludzkich możliwości

Czytanie z Księgi Powtórzonego Prawa

Mojżesz powiedział do ludu:

«Będziesz słuchał głosu Pana, Boga swego, przestrzegając Jego poleceń i postanowień zapisanych w księdze tego Prawa; wrócisz do Pana, Boga swego, z całego swego serca i z całej swej duszy.

Polecenie to bowiem, które Ja ci dzisiaj daję, nie przekracza twych możliwości i nie jest poza twoim zasięgiem. Nie jest w niebiosach, by można było powiedzieć: „Któż dla nas wstąpi do nieba i przyniesie je nam, a będziemy słuchać i wypełnimy je”. I nie jest za morzem, aby można było powiedzieć: „Któż dla nas uda się za morze i przyniesie je nam, a będziemy słuchać i wypełnimy je”.

Słowo to bowiem jest bardzo blisko ciebie: w twych ustach i w twoim sercu, byś je mógł wypełnić».

Komentarz

O Księdze:

1. Zbiór zwany Pięcioksięgiem zamyka Księga Powtórzonego Prawa. Pięcioksiąg, Tora – po hebrajsku – wskazówka, pouczenie, wtórnie prawo. To pięć pierwszych ksiąg Biblii, najważniejszy tekst objawiony judaizmu. Głównym tematem Tory jest Przymierze pomiędzy Jahwe a narodem Izraela za pośrednictwem Mojżesza zawarte podczas wędrówki z niewoli egipskiej do Ziemi Obiecanej. Opis kształtowania się narodu i kultu za czasów Mojżesza poprzedzony jest znajdującymi się w Księdze Rodzaju opowieściami o prapoczątkach ludzkości (od Stworzenia do Potopu i Wieży Babel) oraz pradziejach Izraela (dzieje Patriarchów: Abrahama, Izaaka oraz Jakuba i jego synów).
2. Księga Powtórzonego Prawa jest zredagowana jako długa mowa Mojżesza, który na równinie Moabu powtarza i wyjaśnia prawa otrzymane od Boga na górze Horeb (tak nazywana jest w tej księdze góra Synaj).
3. Historia powstania Księgi Powtórzonego Prawa jest związana z odnalezieniem ok. 622 r. przed Chr., podczas remontu świątyni, księgi prawa, która dla króla Jozjasza stała się impulsem do działań na rzecz oczyszczenia i centralizacji kultu (2Krl 22,8-20). Powstała po w Królestwie Północnym (Izraelu), przed rokiem 722 przed Chr. Po upadku Królestwa Północnego księga została przewieziona do Jerozolimy i tam zredagowana. W czasie panowania jego syna Manassesa, który zasłynął jako propagator pogaństwa (2Krl 21,1-18), została ukryta w świątyni, a jej wskazania zaczął wprowadzać w życie dopiero Jozjasz. Po upadku Jerozolimy w 586 r. przed Chr. teologia księgi miała istotny wpływ na ocenę wydarzeń związanych z utratą niepodległego bytu państwowego przez królestwa Izraela i Judy. Pod wpływem Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 28) opis wydarzeń historycznych zawarty w Joz, Sdz, 1-2Sm i 1-2Krl został zredagowany według schematu: za dobro – nagroda, za zło – kara. Według tej zasady dokonano oceny historii narodu wybranego, co miało na celu przede wszystkim uzmysłowienie czytelnikom, że Bóg nie jest obojętny na to, jak postępuje Jego lud. Przy okazji redakcji ksiąg opisujących historię narodu wybranego mógł też powstać dzisiejszy początek i koniec Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 1 – 3; 31 – 34), który można czytać jako oddzielny dokument, powiązany występującą tylko w tych rozdziałach postacią Jozuego.
4. W Księdze Powtórzonego Prawa zaktualizowano wiele przepisów zawartych w tzw. Kodeksie Przymierza (Wj 20,22 – 23,33) w perspektywie przeobrażeń społecznych i politycznych, o których dowiadujemy się od proroków Amosa, Ozeasza czy Micheasza. Księga ta odzwierciedla przejście od warunków ekonomicznych charakterystycznych dla małej wiejskiej wspólnoty do wymiany handlowej opartej na pieniądzu. Zostają w niej poruszone problemy związane z narastającym rozwarstwieniem społecznym, komasacją gruntów przez wielkich obszarników i utratą dziedzicznych praw do ziemi przez drobnych rolników. Osłabienie tradycyjnej roli klanu wymagało sprecyzowania przepisów chroniących rodzinę (np. Pwt 21,18-21; 25,5-10) i ubogich (Pwt 15,12-18; 24,17-22; 26,12n; 27,19). Należało też chronić system prawny przed korupcją i nadużyciami wobec najsłabszych (Pwt 16,18-20). W Księdze Powtórzonego Prawa zajęto się instytucjami państwa i poruszono zagadnienia związane z władzą królewską, armią zawodową i międzynarodowymi związkami monarchy (np. Pwt 17,16n). Niektóre zalecenia wyraźnie nawiązują do sytuacji powstałej w wyniku asyryjskiej polityki przesiedleń ludności. W sytuacji nowych zagrożeń i wyzwań Księga Powtórzonego Prawa zawiera propozycję odnowy społecznej wokół idei posłuszeństwa Bogu i Jego prawu.
5. Akcja Księgi Powtórzonego Prawa rozgrywa się w Moabie, naprzeciw Jerycha, w przeddzień przekroczenia przez Izraelitów Jordanu i rozpoczęcia podboju Kanaanu. Mojżesz otrzymał od Boga objawienie, że nie wejdzie do Ziemi Obiecanej (Pwt 3,25-27; 31,2), dlatego księga utrzymana jest w formie długiej mowy pożegnalnej, jaką wygłasza Mojżesz. Jego przemówienie można podzielić na trzy części: Pwt 1,6 – 4,43; 4,44 – 26,19; 29 – 30. Zasadniczą część księgi stanowi druga mowa Mojżesza (Pwt 4,44 – 26,19). Znajduje się w niej Dekalog (Pwt 5,6-21) oraz tzw. Kodeks deuteronomiczny (Pwt 12 – 26) zawierający prawo kultowe, cywilne oraz karne. Wszystkie mowy cechuje bardzo podniosły i kaznodziejski styl. Jest w nich zachęta do wierności Bogu, przymierzu i przykazaniom. Mojżesz często odwołuje się do przeszłości związanej z czterdziestoletnią wędrówką przez pustynię, by przypomnieć Izraelitom nieustanną bliskość Boga, przymierze na Horebie (Synaju), Boże obietnice oraz łaskę wybraństwa. To obdarowanie zobowiązuje Izraelitów do udzielania wspaniałomyślnej i natychmiastowej odpowiedzi (stąd częste użycie słowa „dziś”, np. Pwt 5,1; 6,1-6). Od tej odpowiedzi zależy byt narodu i posiadanie Ziemi Obiecanej.
6. Myśl religijna Księgi Powtórzonego Prawa jest bardzo bogata i zawiera istotę całej teologii starotestamentowej. Najważniejsze przesłanie księgi koncentruje się na przypomnieniu o tym, że Izraelici, jako naród wybrany (Pwt 7,6; 14,2; 26,18), mają czcić tylko jedynego Boga i kochać Go całym sercem. Muszą pamiętać o przymierzu z Bogiem i podczas świąt wspominać Bożą miłość objawioną w czasie Wyjścia z Egiptu. Zobowiązani są także do gorliwego wypełniania woli Bożej wyrażonej w nakazach Prawa (Tory). Ziemia Kanaan jest darem dla Izraela, lecz posiadanie jej zależeć będzie od wierności Izraelitów jedynemu Bogu.
7. Wszyscy Izraelici powinni uznać Boga za swojego Pana, a siebie nawzajem za braci i siostry. Podobnie jak u proroków, w centrum nauczania księgi znajduje się wezwanie do miłości, sprawiedliwości, wierności, a także troski o ubogich. Relacja między Bogiem a Izraelem powinna określać stosunek Izraelitów zarówno do siebie nawzajem, jak i do obcych. Izraelici, jako wyzwoleni z niewoli przez Boga, zobowiązani zostają do naśladowania Go w Jego postawie wobec sieroty, wdowy i cudzoziemca (Pwt 10,16-19).
8. W Nowym Testamencie często (około 80 razy) występują odwołania do Księgi Powtórzonego Prawa (np. Mt 4,4.7; 5,31; 18,16; 22,37; Mk 12,29n; Łk 10,27; 4,4.12; Dz 3,22n; 7,37). Kościół często sięga po tę księgę w liturgii i nauczaniu, by zachęcić wiernych do żarliwej miłości Boga i bliźniego oraz do wypełniania Bożego prawa. W księdze tej znajduje się także zapowiedź pojawienia się nowego proroka (Pwt 18,15nn), którym dla chrześcijan jest Jezus Chrystus, prowadzący lud Boży do nowej ziemi obiecanej, czyli do jedności z Bogiem Ojcem.

O czytaniu:

9. Człowiek został stworzony przez Boga jako istota wolna, może więc wybierać sposób życia i czynić to, co uzna za słuszne. Szczęśliwe życie jest mu jednak w stanie zapewnić tylko przyjaźń z Bogiem, która oznacza przede wszystkim kierowanie się Bożą prawdą i miłością. W literaturze mądrościowej często pojawia się myśl o dwóch drogach: jedna z nich poprzez mądrość prowadzi do pełni życia, druga natomiast poprzez głupotę wiedzie do zagłady (np. Ps 1; Prz 4,11.18n; 9; 12,28). Prawodawca, wspominając tylko o dwóch drogach, chciał niejako zaznaczyć, że nie ma stanów pośrednich między mądrością a głupotą, wiernością a niewiernością, życiem a śmiercią (Pwt 11,26-28). W ten sposób wezwał lud Boży do radykalizmu i jednoznaczności. W Nowym Testamencie znalazły się podobne stwierdzenia, przez które chrześcijanie zostali wezwani do jednoznacznego opowiedzenia się za Bogiem (np. Mt 6,24; Jk 3,10n; Ap 3,15n). Przeżywane trudności, upadki i grzechy, wynikające ze słabości ludzkiej, nie są przeszkodą w dążeniu do Boga i w osiągnięciu świętości. Przeszkodą jest hipokryzja (hipokryzja – fałszywość, dwulicowość, obłuda i zakłamanie, które oznaczają, że człowiek celowo odwraca się od prawdy, odrzuca naukę Bożą, a nawet znajduje zadowolenie w czynieniu tego, co zostało przez Boga zakazane (np. Flp 3,18n).
10. Mojżesz otrzymał od Boga objawienie, że nie wejdzie do Ziemi Obiecanej (Pwt 3,25-27; 31,2). Przekazuje więc Izraelitom polecenia, które powinny kształtować ich postepowanie, gdy przekroczą rzekę Jordan.. Czyni to w długiej mowie, której fragment trzeciej części usłyszeliśmy w dzisiejszym czytaniu. Dla pełniejszego zrozumienia dzisiejszego tekstu odwołamy się do wcześniejszego rozdziału:

Pwt 29,

¹Mojżesz zwołał wszystkich Izraelitów i powiedział do nich: „Widzieliście wszystko, co Pan w ziemi egipskiej uczynił faraonowi, wszystkim jego sługom i całemu krajowi:²wielkie próby oraz wielkie znaki i cuda. ³Jednak aż po dziś dzień nie dał wam Pan serca zdolnego do rozumienia, oczu do patrzenia i uszu do słuchania.⁴Czterdzieści lat prowadziłem was przez pustynię, a nie podarły się wam ubrania ani nie zniszczyły się wam sandały na nogach.⁵Nie jedliście chleba, nie piliście wina ani sycery, żebyście zrozumieli, że Ja, Pan, jestem waszym Bogiem.⁶Kiedy przyszliście na to miejsce, Sichon, król Cheszbonu, i Og, król Baszanu, ruszyli przeciwko nam do walki, lecz pokonaliśmy ich.⁷Potem zajęliśmy ich kraj i daliśmy go w dziedzictwo Rubenitom, Gadytom i połowie plemienia Manassesa.

⁸Przestrzegajcie słów tego przymierza i wypełniajcie je, aby się wam szczęściło we wszystkich poczynaniach.⁹Dzisiaj wszyscy stajecie przed Panem, waszym Bogiem: naczelnicy waszych rodów, starsi, przywódcy, wszyscy Izraelici,¹⁰wasze dzieci, żony i cudzoziemcy, którzy są w obozie – zarówno drwale, jak i ci, co noszą wodę.¹¹Macie wejść w przymierze poparte przysięgą Pana, waszego Boga. On dzisiaj zawiera je z wami,¹²aby was ustanowić swoim ludem. On będzie waszym Bogiem, jak obiecał i jak przysiągł waszym przodkom: Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi.¹³Nie tylko z wami zawieram to przymierze, któremu towarzyszą złorzeczenia. ¹⁴Zawieram je z tymi, którzy dzisiaj stanęli tu przed Panem, naszym Bogiem, oraz z tymi, których tu dziś jeszcze nie ma.

¹⁵Wiecie przecież, jak mieszkaliśmy w ziemi egipskiej i jak przechodziliśmy między narodami, które mijaliśmy.¹⁶Widzieliście u nich obrzydliwe bożki z drewna, kamienia, srebra i złota.¹⁷Niech nie będzie wśród was mężczyzny ani kobiety, ani rodziny, ani rodu, których serce odwróciłoby się dziś od Pana, naszego Boga, by służyć bogom tych narodów. Niech nie będzie wśród was korzenia, wydającego truciznę i piołun.¹⁸A gdyby ktoś, znając słowa złorzeczeń, łudził się w duchu i mówił sobie: «Będzie mi się szczęściło, nawet gdy będę postępował w zatwardziałości serca», to uważajcie, żeby z grzesznikiem nie zginął także niewinny.¹⁹Takiemu człowiekowi Pan nie będzie chciał przebaczyć, raczej Pan zapłonie zazdrosnym gniewem przeciwko niemu. Spadną na niego wszystkie złorzeczenia zapisane w tej księdze i Pan wymaże jego imię spod nieba.²⁰Pan wyłączy go ze wszystkich plemion Izraela, stosownie do wszystkich złorzeczeń przymierza, zapisanych w księdze Prawa.

²¹Wtedy ludzie z przyszłego pokolenia – wasi synowie, którzy będą po was, i cudzoziemiec, który przybędzie tu z dalekiego kraju – ujrzą plagi tej ziemi i choroby, którymi Pana ją doświadczy i powiedzą:²²«Siarka i sól, cała ziemia spopielona». Bo nie będzie obsiana, nic nie będzie na niej rosło, nie zakiełkuje żadna trawa, jak po zagładzie Sodomy i Gomory, Admy i Seboim, które Pan zniszczył w wielkim gniewie.²³I będą pytać wszystkie narody: «Dlaczego Pan w ten sposób postąpił z tą ziemią? Co oznacza ten wielki żar gniewu?».²⁴Wtedy im odpowiedzą: «Ponieważ porzucili przymierze Pana, Boga ich ojców, które zawarł z nimi, gdy wyprowadził ich z ziemi egipskiej,²⁵i poszli służyć innym bogom, oddawali cześć bogom, których nie znali i których On im nie przydzielił.²⁶Dlatego Pan rozgniewał się na ten kraj i sprowadził na niego wszystkie przekleństwa zapisane w tej księdze.²⁷Pan wyrwał ich z ziemi w gniewie, uniesieniu i w wielkim wzburzeniu i wygnał do obcego kraju, jak to jest dzisiaj».

²⁸Rzeczy ukryte należą do Pana, naszego Boga. Lecz to, co zostało objawione, na zawsze należy do nas i do naszych dzieci. Dlatego należy wypełnić wszystkie słowa tego Prawa.

11. Mojżesz raz jeszcze przypomina wspaniałą przeszłość, wymieniając zbawcze czyny Boga podczas wyjścia z Egiptu, w drodze przez pustynię, a zwłaszcza zwycięstwa odniesione ostatnio nad królami Sichonem i Ogiem oraz zdobycie Zajordania, gdzie osiedliły się rody Rube-na, Gada i pól szczepu Manassesa. Potem Mojżesz ponownie wzywa do wierności Prawu, które jest pod-stawą przymierza z Bogiem. Przymierze to obowiązuje oficjalnie wszystkie grupy społeczne: przywódców pokoleń, starszych, pisarzy, mężczyzn, kobiety, dzieci, przybyszów pełniących służbę w Izraelu, a nawet nieobecnych. Klasyczną formułę określającą układ artykułuje się tutaj wyraźnie: my będziemy Jego ludem, a On będzie „dla nas Bogiem” (por. Pwt 29,12). Dotyczy to wszystkich pokoleń.
12. Bezpośrednio potem jeszcze raz zostaje zapowiedziane przekleństwo w przypadku niewierności, szczególnie zaś bałwochwalstwa. Autor z naciskiem przestrzega przed iluzją, że człowiek może się spodziewać pomyślności i życia, jeżeli zerwie przymierze z Bogiem. W takim przypadku Bóg postąpi bardzo surowo, a Jego gniew ściągnie na winnych zapowiedzianą wcześniej karę; imię grzesznika zostanie wymazane z ziemi i będzie on wyłączony ze wspólnoty wybranego i świętego ludu. Pojawia się również echo katastrofy narodowej w związku z wygnaniem najpierw do Asyrii (VIII w. przed Chr.), a potem do Babilonu (VI w. przed Chr.).
13. Następuje opis ziemi obiecanej, która wskutek niewierności ludu zamieniła się w krainę wyschłą i jałową, na obraz Sodomy i Gomory, które na mocy Bożych wyroków zostały spalone. Narody wobec tego nieszczęścia staną w osłupieniu i będą szukać jego przyczyny. Jest nią złamanie zobowiązań wynikających z przymierza, zwłaszcza gdy chodzi o bałwochwalstwo: „Bo opuścili przymierze Pana, Boga ich przodków, zawarte z nimi, kiedy ich wyprowadził z ziemi egipskiej, a poszli służyć obcym bogom i oddawać im pokłon” (Pwt 29,24-25). Ruina i wygnanie („wyrwał ich Pan z ziemi obiecanej”) są przedstawione jako aktualne („jak to jest dzisiaj”), ponieważ słowa te zapisano prawdopodobnie w okresie niewoli babilońskiej.
14. Posępne refleksje nad zdradą przymierza z Bogiem kończą się rozważaniem w tonie „mądrościowym”. Zostaje sformułowana teologiczna sentencja o tajemnicy działania Bożego, objawionej po to, aby była życiową zasadą wszystkich wierzących w Izraelu: „Rzeczy ukryte należą do Pana, Boga naszego, a rzeczy objawione — do nas i do naszych synów na wieki, byśmy wykonali wszystkie słowa tego Prawa” (Pwt 29,28).

Pwt 30,

¹A gdy się spełnią wszystkie słowa błogosławieństw i przekleństw, które ci ogłaszam, gdy weźmiesz je sobie do serca, przebywając wśród wszystkich narodów, do których cię wypędził Pan, twój Bóg,²gdy się nawrócisz do Pana, twojego Boga, i z całego serca i z całej duszy będziesz słuchał Jego głosu, ty oraz twoje potomstwo, zachowując wszystko, co ci dziś nakazuję,³wtedy Pan, twój Bóg, wyzwoli cię z niewoli, ulituje się nad tobą i ponownie zgromadzi cię ze wszystkich ludów, wśród których cię rozproszył.⁴Gdyby twoi wygnańcy znajdowali się nawet na krańcach nieba, stamtąd również zgromadzi cię Pan, twój Bóg, i zabierze cię stamtąd.⁵Pan, twój Bóg, zaprowadzi cię do kraju, który posiadali twoi przodkowie. Weźmiesz go w posiadanie, a Bóg obdarzy cię pomyślnością i rozmnoży bardziej niż twoich przodków.

⁶Pan, twój Bóg, obrzeza twoje serce i serce twojego potomstwa, abyś kochał Pana, twojego Boga, z całego serca i z całej duszy i abyś żył.⁷I ześle Pan, twój Bóg, te wszystkie złorzeczenia na twoich wrogów i na tych, którzy cię będą nienawidzić i prześladować.⁸A ty się nawrócisz, będziesz słuchał głosu Pana i wypełnisz wszystkie Jego przykazania, które ja ci dziś przekazuję.⁹Wtedy Pan, twój Bóg, sprawi, że twoja praca przyniesie obfite owoce, płodna będzie twoja żona, liczne będzie twoje bydło i urodzajna twoja ziemia. Pan znów będzie się radował, czyniąc dla ciebie dobro, jak się cieszył, gdy je czynił dla twoich przodków,¹⁰jeśli tylko będziesz słuchał głosu Pana, twojego Boga, zachowując Jego przykazania i ustawy zapisane w księdze tego Prawa; jeśli się nawrócisz do Pana, twojego Boga, z całego serca i z całej duszy.

¹¹Przykazanie, które ja ci dzisiaj daję, nie przekracza twoich możliwości i nie jest poza twoim zasięgiem. ¹²Nie znajduje się ono w niebie, byś mógł powiedzieć: «Któż dla nas wstąpi do nieba i nam je przyniesie, abyśmy mogli je usłyszeć i wypełnić?». ¹³Nie znajduje się za morzem, byś mógł powiedzieć: «Któż dla nas uda się za morze i nam je przyniesie, abyśmy mogli je usłyszeć i wypełnić?». ¹⁴To słowo jest bardzo blisko ciebie: jest na twoich ustach i w twoim sercu, abyś mógł je wypełnić.

15. Wygnanie, jakim zostaje doświadczony zdradziecki Izrael, nie jest jednak ostatnim słowem Boga. Jest zbawienną karą, mającą zapoczątkować nawrócenie ludu. W języku hebrajskim jest ono określane słowem „powrócić”. Oznacza zarówno ponowne wkroczenie na właściwą drogę w życiu, jak i powrót z obczyzny na ziemię praojców. „Pan, Bóg twój” (jest to imię Boga przymierza), który cię wypędził za bałwochwalstwo i niewierność, sprowadzi cię znowu do ziemi obiecanej i przemieni twoje serce, czyli sumienie. Pojawia się tu wyrażone obrazowo „obrzezanie serca”, wspomniane wcześniej w Pwt 10,16. Serce Izraela otwiera się teraz na miłość, na posłuch Bożemu słowu, zachowanie Bożych przykazań, podczas gdy przekleństwo spada na Jego nieprzyjaciół.
16. Bóg obiecuje Izraelowi hojne błogosławieństwo: pomyślność w pracy na roli, powodzenie i szczęście. W słowach Mojżesza dostrzegamy wątki charakterystyczne dla orędzia całej Pwt: zachowywanie Prawa i wynikająca z miłości wierność przymierzu.

Pwt 30,

¹⁵Spójrz! Kładę dziś przed tobą życie i szczęście, śmierć i nieszczęście.¹⁶Daję ci dziś polecenie, abyś kochał Pana, twojego Boga, chodził drogami wskazanymi przez Niego, zachowywał Jego przykazania, ustawy i przepisy, a wtedy będziesz żył i mnożył się, a Pan, twój Bóg, będzie ci błogosławił w kraju, który idziesz wziąć w posiadanie.¹⁷Ale jeżeli twoje serce się odmieni, nie będziesz posłuszny i dasz się zwieść, aby oddawać cześć innym bogom i im służyć,¹⁸to oświadczam wam dzisiaj: na pewno zginiecie i niedługo pozostaniecie w kraju, który po przejściu Jordanu weźmiecie w posiadanie. ¹⁹Biorę dziś na świadków przeciwko wam niebo i ziemię! Kładę przed wami życie i śmierć, błogosławieństwo i przekleństwo! Wybierz zatem życie, abyś mógł żyć ty i twoje potomstwo.²⁰Miłuj Pana, twojego Boga, słuchaj Jego głosu i lgnij do Niego. Od tego bowiem zależy twoje życie oraz to, jak długo będziesz mieszkał w kraju, który Pan przysiągł dać twoim ojcom: Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi”.

17. Szczególnie wymowne jest jednak uwydatnienie motywu związanego z wolnością. Boże słowo nie jest czymś odległym, abstrakcyjnymi niemożliwym do wprowadzenia w czyn. Jest bliskie i stanowi źródło ludzkiego szczęścia. Człowiek może je wybrać jako zasadę postępowania albo ulec pokusie bałwochwalstwa. Jest to ważna decyzja, która wiedzie ku życiu albo ku śmierci, do błogosławieństwa albo do przekleństwa. Wzywając do odpowiedzialnych decyzji, autor natchniony z ogromnym przejęciem apeluje do całego Izraela: „Kładę przed wami życie i śmierć, błogosławieństwo i przekleństwo. Wybierajcie więc życie, abyście żyli wy i wasze potomstwo, miłując Pana, Boga swego, słuchając Jego głosu, i lgnąc do Niego, bo tu jest twoje życie…”. Tymi gorącymi słowami kończy się trzecie i ostatnie z przemówień Mojżesza, a właściwie cała Pwt.

 

 

Psalm (Ps 69 (68), 14. 17 i 30. 31 i 33-34. 36-37 (R.: por. 33b))

Ożyje serce szukających Boga

Panie, modlę się do Ciebie *
w czas łaski, o Boże.
Wysłuchaj mnie w Twojej wielkiej dobroci, *
w Twojej zbawczej wierności.

Ożyje serce szukających Boga

Wysłuchaj mnie, Panie, bo miłość Twoja jest łaskawa, *
spojrzyj na mnie w ogromie swego miłosierdzia.
Jestem nędzny i pełen cierpienia, *
niech pomoc Twa, Boże, mnie strzeże.

Ożyje serce szukających Boga

Pieśnią chcę chwalić imię Boga *
i wielbić Go z dziękczynieniem.
Patrzcie i cieszcie się, ubodzy, †
niech ożyje serce szukających Boga. *
Bo Pan wysłuchuje biednych
i swoimi więźniami nie gardzi.

Ożyje serce szukających Boga

Gdyż Bóg ocali Syjon i miasta Judy zbuduje, *
tam będą mieszkać i mieć posiadłości.
To będzie dziedzictwem potomstwa sług Jego, *
miłujący Jego imię przebywać tam będą.

Ożyje serce szukających Boga

Komentarz

Ps 69,

Skarga niewinnego

¹Dyrygentowi: na melodię „Szoszannim”. Dawida.

²Ratuj mnie, Boże, bo woda sięga mi aż po szyję.

³Ugrzązłem w głębokim błocie i nie mam oparcia. Znalazłem się na głębinie i prąd wody mnie porywa.

⁴Zmęczyłem się krzykiem, ochrypło me gardło, oczy mi się zaćmiły od czekania na mojego Boga.

⁵Liczniejsi od włosów na mej głowie są ci, co mnie nienawidzą bez powodu. Umocnili się moi wrogowie, którzy niesprawiedliwie mnie dręczą. Czy mam zapłacić za to, czego nie zabrałem?

⁶Boże, Ty znasz moją głupotę, a moje winy nie są ukryte przed Tobą.

⁷Niech się nie wstydzą z mego powodu ci, którzy ufają Tobie, Panie, Boże Zastępów! Niech nie rumienią się z mego powodu ci, którzy szukają Ciebie, Boże Izraela!

⁸Bo ze względu na Ciebie znoszę szyderstwa, hańba twarz mi okrywa.

⁹Stałem się obcy dla braci, nie chcą mnie znać synowie mej matki.

¹⁰Bo gorliwość o Twój dom mnie pochłania i spadły na mnie zniewagi znieważających Ciebie.

¹¹Płakałem i pościłem, a spotkały mnie za to zniewagi.

¹²Założyłem wór pokutny jako ubranie i stałem się dla nich pośmiewiskiem.

¹³Szydzą ze mnie siedzący w bramie i o mnie śpiewają pijacy.

¹⁴A ja modlę się do Ciebie, Panie, w czasie zmiłowania, o Boże! Wysłuchaj mnie w ogromie swego miłosierdzia, w Twej zbawczej wierności!

¹⁵Wyciągnij mnie z błota, bym nie ugrzązł; ocal mnie od tych, co mnie nienawidzą; wydobądź z wód głębokich.

¹⁶Niech mnie nie zatopią wzburzone wody i nie pochłonie mnie głębina; niech odmęt nie zamknie nade mną swej paszczy!

¹⁷Wysłuchaj mnie, Panie, bo słodka jest Twa łaska. Spójrz na mnie w ogromie Twego miłosierdzia.

¹⁸Nie odwracaj oblicza od sługi swego, prędko mnie wysłuchaj, bo cierpię udrękę.

¹⁹Zbliż się do mnie i wybaw, ocal mnie na przekór mym wrogom.

²⁰Ty znasz moją hańbę, wstyd i poniżenie; w Twojej mocy są wszyscy, co mnie znieważają.

²¹Jestem złamany na duchu i z sił opadłem. Czekałem na współczucie, lecz bezskutecznie, na pociechę, ale jej nie znalazłem.

²²Dodali żółci do mego pokarmu, poili mnie octem, gdy byłem spragniony.

²³Niech stół ich stanie się dla nich zasadzką, a uczta ofiarna pułapką.

²⁴Niech zaćmią się ich oczy, aby nie widzieli, a grzbiet ich zawsze trzymaj pochylony.

²⁵Wylej na nich swoje zagniewanie, żar Twego gniewu niechaj ich dosięgnie!

²⁶Niech ich dom opustoszeje, by nie miał kto mieszkać w ich namiotach.

²⁷Bo prześladują tego, którego uderzyłeś, i naśmiewają się z tego, którego zraniłeś.

²⁸Pozwól im mnożyć grzechy, by nie weszli do Twej sprawiedliwości.

²⁹Niech będą wymazani z księgi żyjących, by nie byli zapisani razem z prawymi.

³⁰Ja zaś jestem ubogi i zbolały, niech mnie podźwignie, Boże, Twoje zbawienie.

³¹Będę chwalił pieśnią imię Boga, wysławiał Go dziękczynieniem.

³²Gdyż to milsze jest Panu od młodego cielca, co ma już rogi i racice.

³³Niech patrzą ubodzy i niech się radują! Niech ożyją serca chcących poznać wolę Boga!

³⁴Gdyż Pan wysłuchał nędzarzy, nie wzgardził swoimi, co byli w niewoli.

³⁵Niech Go wielbią niebiosa i ziemia, morze i wszystko, co w nich się porusza.

³⁶Bóg wybawi Syjon; odbuduje miasta Judy. Osiądą w nich i wezmą je w posiadanie;

³⁷otrzymają je potomkowie sług Jego; miłujący Jego imię znajdą tam mieszkanie.

Pierwsza część Psalmu 69. to lamentacja Sługi Bożego, który mimo swojej gorliwości i prawości zostaje niesłusznie oskarżony. Osobisty dramat psalmisty przeplata się z dramatem jego narodu i całego świata. Druga część Psalmu 69. jest wyznaniem niewzruszonej ufności w Bogu. Oczekiwane zbawienie zaczyna się spełniać, zarówno wobec niewinnie cierpiącego psalmisty, jaki wobec Izraela.

Z cierpiącym Sługą z Psalmu 69. może utożsamić się każdy cierpiący wierzący. Lektura chrześcijańska Psalmu pozwala odnieść część złorzeczącą do tajemnicy Męki Chrystusa.

Jest także nadzieja dla grzeszników którzy ufają Bogu. On wydobywa ich z „wód głębokich” popełnionej nieprawości. To piękny obraz darmowej łaski.

Psalm 69. jest cytowany w Nowym Testamencie (J 2,17;15,25; Rz 11,9; 15,3).

 

Albo:

 

 

Psalm (Ps 19 (18), 8-9. 10-11 (R.: por. 9a))

Nakazy Pana są radością serca

Prawo Pańskie jest doskonałe i pokrzepia duszę, *
świadectwo Pana jest pewne, nierozważnego uczy mądrości.
Jego słuszne nakazy radują serce, *
jaśnieje przykazanie Pana i olśniewa oczy.

Nakazy Pana są radością serca

Bojaźń Pana jest szczera i trwa na wieki, *
sądy Pana prawdziwe, wszystkie razem słuszne.
Cenniejsze nad złoto, nad złoto najczystsze, *
słodsze od miodu płynącego z plastra.

Nakazy Pana są radością serca

Komentarz

Ps 19,

Stworzyciel i Prawodawca

¹Dyrygentowi. Psalm Dawida.

²Niebo ogłasza chwałę Boga, firmament obwieszcza dzieło rąk Jego.

³Dzień dniowi przekazuje słowo, noc nocy oznajmia naukę.

⁴Nie są to słowa ani mowy, których nie można usłyszeć.

⁵Ich głos się rozchodzi po całej ziemi i aż po krańce świata ich mowy. W niebie postawił On namiot dla słońca,

⁶a ono jak oblubieniec wychodzi ze swego mieszkania, cieszy się jak wojownik ruszający w drogę.

⁷Ono wychodzi na skraju nieba i przechodzi aż na drugi kraniec, a nic się nie schroni przed jego żarem.

⁸Prawo Pana jest doskonałe, daje ludziom pokrzepienie. Świadectwo Pana jest wiarygodne, ono daje mądrość ludziom prostym.

⁹Nakazy Pana są prawe, rozweselają serce. Przykazanie Pana jest jasne, oświeca oczy.

¹⁰Bojaźń Pana jest czysta, trwa na wieki. Sądy Pana są słuszne, wszystkie są sprawiedliwe.

¹¹Godniejsze pożądania niż złoto i mnóstwo drogich kamieni, słodsze od miodu, od słodyczy, która sączy się z plastra.

¹²Także Twój sługa jest o nich pouczony, a kto je zachowuje, otrzyma wielką nagrodę.

¹³Kto dostrzeże swe błędy? Oczyść mnie z tego, co przede mną ukryte.

¹⁴Chroń mnie także przed pychą, niech nie panuje nade mną. Wtedy będę nienaganny i zostanę oczyszczony z wielkiego grzechu.

¹⁵Niech będą Ci miłe słowa ust moich i myśli mego serca, Panie mój, moja skało i odkupicielu!

Połączenie dwóch hymnów (ww. 2-7.8-15) w jeden utwór daje zwartą syntezę teologiczną: Bóg Stwórca jest zarazem Prawodawcą. Wychodząc od uznania mądrości i chwały Boga, psalmista przechodzi do modlitwy o nieskazitelność i odporność na wpływy grzeszników. Jezus nie zniósł Prawa, ale udoskonalił jego interpretację (Mt 5).

 

 

2.czytanie (Kol 1, 15-20)

Wszystko zostało stworzone przez Chrystusa i dla Niego

Czytanie z Listu Świętego Pawła Apostoła do Kolosan

Chrystus Jezus jest obrazem Boga niewidzialnego – Pierworodnym wobec każdego stworzenia, bo w Nim zostało wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi, byty widzialne i niewidzialne, czy to Trony, czy Panowania, czy Zwierzchności, czy Władze. Wszystko przez Niego i dla Niego zostało stworzone. On jest przed wszystkim i wszystko w Nim ma istnienie.

I On jest Głową Ciała – Kościoła. On jest Początkiem. Pierworodnym spośród umarłych, aby sam zyskał pierwszeństwo we wszystkim. Zechciał bowiem Bóg, aby w Nim zamieszkała cała Pełnia i aby przez Niego znów pojednać wszystko z sobą: przez Niego – i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach, wprowadziwszy pokój przez krew Jego krzyża.

O księdze:

1. Jednym z czterech pism zaliczanych w tradycji Kościoła do tzw. listów więziennych jest List do Kolosan. Powodem takiej klasyfikacji są wzmianki autora o pobycie w więzieniu (Kol 1,24; 4,3). Za miejsce napisania listu uważa się Rzym, w którym Paweł Apostoł przebywał podczas swojego pierwszego uwięzienia w latach 59 – 61.
2. Adresatami listu byli chrześcijanie z Kolosów, położonych niedaleko od Laodycei i Hierapolis. Miasta te znajdowały się we Frygii, która wchodziła w skład rzymskiej prowincji Azji. Kościół w Kolosach został założony przez Epafrasa, nazwanego przez autora listu wiernym sługą Chrystusa (Kol 1,7).
3. Gdy we wspólnotach pojawiły się problemy, Epafras mógł odwołać się do autorytetu Pawła, którego poproszono o napisanie listu. Apostoł skierował więc do chrześcijan w Kolosach pismo przestrzegające przed szerzącymi się wśród nich błędnymi poglądami oraz wyłożył im zdrową naukę i wypływające z niej zasady postępowania.
4. Dość trudne jest jednoznaczne określenie natury i źródeł pochodzenia błędów zagrażających tamtejszej wspólnocie. Autor listu nazywa je filozofią i bezsensownym oszustwem (Kol 2,8). W historii egzegezy wskazywano zasadniczo na cztery środowiska, z których mogły się wywodzić te błędne poglądy: 1) pogaństwo, 2) judaizm, 3) gnoza pochodzenia chrześcijańskiego, 4) pewien rodzaj synkretyzmu, mający swój początek w pogaństwie (tj. w filozofii grecko-hellenistycznej i w religiach misteryjnych) oraz judaizmie typu ascetyczno-mistycznego, łączonym z apokaliptyką i gnozą judaistyczną. Szerzące się zgubne nauki, które wpływ na ludzi i władzę nad nimi przypisywały potęgom kosmicznym, zaprzeczały pośrednio pozycji Chrystusa jako jedynego Zbawiciela i pośrednika. Dlatego w hymnie ku czci Chrystusa Pana wszechświata (Kol 1,15-20) autor listu w zdecydowany sposób wskazuje na absolutne pierwszeństwo Chrystusa zarówno względem całego stworzenia, jak i wobec wspólnoty Kościoła. Jeśli wierzący spodziewają się jakiejś nadziei i odsłonięcia tajemnic Bożych, to winni nabyć całkowitego przekonania, że wszelka nadzieja i wszystkie tajemnice odsłaniają się i spełniają jedynie w Chrystusie (Kol 1,25-28).
5. Część pierwsza Listu koncentruje się wokół prawdy o bezwzględnym pierwszeństwie Chrystusa we wszechświecie. Ukazuje również, że w skutkach Jego zbawczego dzieła ma udział Jego Ciało – Kościół, który według Pawła obejmuje swym zasięgiem wszechświat. Druga część zawiera szereg wskazań dotyczących wzajemnych relacji między wierzącymi, zwłaszcza w rodzinach, oraz zachęty do modlitwy i czujności wobec zagrożeń, jakie niosą błędne nauki.
6. Chrześcijanie, którzy przez chrzest rozpoczynają nowe życie, tworzą jedną społeczność, pozbawioną wewnętrznych podziałów na Żydów i pogan. Wiara w Chrystusa wyzwala ludzi od zabobonnych kultów i błędnych praktyk ascetyczno-moralnych, które nie mają nic wspólnego z prawdziwą doskonałością (Kol 2,20-23).

O czytaniu:

7. Przed poruszeniem tematu błędnej doktryny Paweł modli się za Kolosan, aby w pełni poznali prawdę o swoim zbawieniu, dokonanym przez Jezusa Chrystusa. Pragnie bowiem, aby nie poprzestawali na dotychczasowym jej poznaniu, lecz aby nieustannie ją zgłębiali i mieli siłę realizować ją w życiu. Jednocześnie zachęca Kolosan, aby dostrzegli to, czego Bóg już dokonał w ich życiu, i dziękowali za te dary (Kol 3,17; 4,2). W ten sposób chce ich uwrażliwić na to, że wdzięczność Bogu w każdym czasie i okoliczności jest jedną z najważniejszych postaw chrześcijańskich (Ef 5,20; 1Tes 5,18). Głębsze poznanie Boga zawsze jest Jego darem i niczym nie można go wymusić. Tym bardziej więc należy trwać w dziękczynieniu za każdą łaskę umacniającą wiarę. Postawa taka prowadzi do tego, że coraz bardziej dostrzega się kolejne dary udzielane przez Boga i jest się w stanie je przyjąć. W przypadku Kolosan takim koniecznym darem było zrozumienie, że jedynie Chrystus może zbawić człowieka.
8. W dzisiejszym czytaniu jest przytoczony fragment hymnu, który ukazuje pierwszeństwo Chrystusa w odniesieniu do świata. Temat ten zostaje wprowadzony w związku z błędną nauką podważającą to pierwszeństwo i stanowi przygotowanie pouczenia Kolosan w tej sprawie. Słowa hymnu najpierw przedstawiają Chrystusa jako obraz Boga. Zwrot ten ma na celu podkreślenie relacji Chrystusa z Bogiem. Jezus jest Jego odbiciem, tzn. sam jest Bogiem i jako taki objawia nam prawdziwą naturę Boga (Hbr 1,3). Dalsze wiersze ilustrują rolę, jaką Chrystus odgrywał w dziele stwarzania i co czyni względem stworzeń. Wszystko więc zostało stworzone przez Niego i ze względu na odkupienie, jakiego miał dokonać. Dlatego cześć i hołd należą się jedynie Chrystusowi, a nie jakimś bytom duchowym czy anielskim, nazwanym tu tronami, panowaniami, zwierzchnościami i władzami, ponieważ Chrystus jest ponad nimi. Istnienie Chrystusa jako Boga nigdy nie miało początku, a ponieważ istnieje On od zawsze, dlatego wszystko, co jest, pozostaje zależne od Niego. Dotyczy to przede wszystkim Kościoła, którego jest Głową.

 

 

Ewangelia (Łk 10, 25-37)

Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie

Słowa Ewangelii według Świętego Łukasza

Powstał jakiś uczony w Prawie i wystawiając Jezusa na próbę, zapytał: «Nauczycielu, co mam czynić, aby osiągnąć życie wieczne?»

Jezus mu odpowiedział: «Co jest napisane w Prawie? Jak czytasz?»

On rzekł: «Będziesz miłował Pana, Boga swego, całym swoim sercem, całą swoją duszą, całą swoją mocą i całym swoim umysłem; a swego bliźniego jak siebie samego».

Jezus rzekł do niego: «Dobrze odpowiedziałeś. To czyń, a będziesz żył».

Lecz on, chcąc się usprawiedliwić, zapytał Jezusa: «A kto jest moim bliźnim?»

Jezus, nawiązując do tego, rzekł: «Pewien człowiek schodził z Jeruzalem do Jerycha i wpadł w ręce zbójców. Ci nie tylko go obdarli, lecz jeszcze rany mu zadali i zostawiwszy na pół umarłego, odeszli. Przypadkiem przechodził tą drogą pewien kapłan; zobaczył go i minął. Tak samo lewita, gdy przyszedł na to miejsce i zobaczył go, minął.

Pewien zaś Samarytanin, wędrując, przyszedł również na to miejsce. Gdy go zobaczył, wzruszył się głęboko: podszedł do niego i opatrzył mu rany, zalewając je oliwą i winem; potem wsadził go na swoje bydlę, zawiózł do gospody i pielęgnował go. Następnego zaś dnia wyjął dwa denary, dał gospodarzowi i rzekł: „Miej o nim staranie, a jeśli co więcej wydasz, ja oddam tobie, gdy będę wracał”.

Kto z tych trzech okazał się według ciebie bliźnim tego, który wpadł w ręce zbójców?»

On odpowiedział: «Ten, który mu okazał miłosierdzie».

Jezus mu rzekł: «Idź i ty czyń podobnie!»

Komentarz

O księdze:

1. Najstarsze świadectwa chrześcijańskie stwierdzają, że autorem trzeciej Ewangelii oraz Dziejów Apostolskich jest Łukasz, lekarz i towarzysz Pawła, pochodzący z Antiochii Syryjskiej. O Łukaszu można też powiedzieć, że był historykiem i teologiem.
2. Ewangelia według św. Łukasza jest dedykowana Teofilowi (Łk 1,3). Wymienienie go w tytule nie oznacza, że jest on jedynym, do którego skierowane jest to dzieło. Łukasz w osobie Teofila adresuje swoje dzieło do ludzi wywodzących się z kręgu kultury greckiej, którzy przyjęli chrześcijaństwo.
3. Istotnym celem dzieła Łukasza (Ewangelii i Dziejów Apostolskich) było przygotowanie chrześcijan do podjęcia misji ewangelizacyjnej wśród narodów. Stwierdza się wręcz, że Łukasz napisał tzw. Ewangelię ewangelizatora. Kościół przestawał być małą grupą ludzi, którzy wzajemnie się znają, i przeradzał się w społeczność bardzo zróżnicowaną, wymagającą od jej członków uniwersalizmu i wielkiej otwartości na wszystkie ludy.
4. Ewangelia według św. Łukasza powstała ona po roku 70 po Chr., czyli po zburzeniu Jerozolimy przez Rzymian.
5. Wszyscy zgodnie przyjmują, że Ewangelia według św. Łukasza i Dzieje Apostolskie stanowią dwie części jednego dzieła, którego prologiem jest Łk 1,1-4. Łukasz, pisząc Ewangelię, musiał myśleć już o drugiej części. Potwierdzają to zabiegi literackie i ciągłość głównych tematów teologicznych, obecnych w obu tych księgach. Redagując Ewangelię, korzystał z kilku źródeł. Wiele tekstów przejął z materiału zgromadzonego w starszej Ewangelii według św. Marka. Łukasz w swojej Ewangelii zamieścił prolog (Łk 1,1-4), tradycję dotyczącą dzieciństwa Jezusa (Łk 1,5 – 2,52), opisy ukazujące Bóstwo Jezusa (Łk 24,13-53). Szerzej niż Marek opisał działalność Jezusa w Galilei (Łk 6,20 – 8,3) oraz Jego podróż do Jerozolimy (Łk 9,51 – 18,14). Szczególną rolę w kompozycji Ewangelii odgrywa Jerozolima. W tym mieście dokonują się najważniejsze wydarzenia z ziemskiego życia Jezusa. Przygotowanie uczniów dokonuje się w drodze do Jerozolimy. W Jerozolimie – a nie jak u pozostałych ewangelistów w Galilei – zmartwychwstały Chrystus spotyka się ze swoimi uczniami. Ewangelia ma być głoszona, począwszy od Jerozolimy (Łk 24,47), i z tego miejsca Kościół będzie się rozszerzał, aż obejmie swoim zasięgiem cały świat.
6. Charakterystyczną część Ewangelii według św. Łukasza stanowią przypowieści: o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10,30-37); o bogatym rolniku (Łk 12,16-21); o miłosiernym Ojcu (Łk 15,11-32); o nieuczciwym zarządcy (Łk 16,1-8); o bogaczu i Łazarzu (Łk 16,19-31); o faryzeuszu i celniku (Łk 18,10-14). Tylko Łukasz opisuje sceny przedstawiające miłość Jezusa do grzeszników, np. nawrócona grzesznica (Łk 7,36-50); Zacheusz (Łk 19,2-10). Odnotowuje też cuda, których nie ma w pozostałych Ewangeliach: wskrzeszenie młodzieńca z Nain (Łk 7,11-17); uzdrowienie kobiety chorej na artretyzm (Łk 13,10-17); uzdrowienie chorego na puchlinę wodną (Łk 14,1-6) oraz oczyszczenie dziesięciu trędowatych (Łk 17,11-19).
7. Ewangelię według św. Łukasza cechuje atmosfera modlitwy, radości, pokoju, chwały Bożej, łagodności i dobroci. Autor posiada głębokie wyczucie psychiki i wspaniale kreśli portrety swoich bohaterów, zwłaszcza Jezusa. Jest również, bardziej niż inni ewangeliści, wrażliwy na rolę i misję kobiet. Wskazuje, że kobiety na równi z mężczyznami są zobowiązane do przyjęcia Ewangelii i odpowiedzialne za jej głoszenie. Łukasz stara się także dać odpowiedź na pytanie: Jaki jest cel i sens istnienia chrześcijaństwa w świecie? W swoim dziele ukazuje on, że historia Jezusa i dzieje Kościoła, który założył, są wypełnieniem starotestamentowych obietnic danych przez Boga. Historia Jezusa i w konsekwencji historia Kościoła stanowią ostatni etap historii zbawienia. Epoka ta zakończy się powtórnym przyjściem Chrystusa i dokonaniem sądu nad światem. Czas Kościoła zawarty pomiędzy pierwszym i drugim przyjściem Jezusa na ziemię jest czasem ostatecznym. Nie jest to tylko epoka, w której pielęgnuje się pamięć o Jezusie. Zmartwychwstały Chrystus cały czas działa w swoim Kościele i poprzez swój Kościół. Jezus przemierza wraz z Kościołem drogę, która prowadzi do ostatecznego spotkania z Bogiem.
8. Świadectwa zawarte w Ewangelii jednoznacznie wskazują, że Jezus jest jedynym Zbawicielem świata. W Starym Testamencie tytuł „Zbawca” odnoszony był do Boga i wyrażał dwa aspekty: wybawienie od zła oraz obdarowywanie dobrodziejstwami. W świetle Ewangelii według św. Łukasza Jezus w całej swojej działalności zmierza do uwolnienia człowieka od zła, od grzechów i nieszczęść oraz obdarza go darami Bożymi. Czas działalności Jezusa jest więc czasem zbawienia. Jego Ewangelia jest słowem, które zbawia. Dlatego orędzie o zbawieniu i odpuszczaniu grzechów w imię Jezusa ma być głoszone wszystkim narodom (Łk 24,47).
9. Szczególną uwagę Łukasz przywiązuje do ukazania roli modlitwy w życiu Jezusa, a także rodzącego się Kościoła. Wszystkie istotne wydarzenia z życia Jezusa poprzedzone są modlitwą. Jezus, modląc się, daje ludziom przykład, w jaki sposób mogą trwać w nieustannej łączności z Bogiem Modlitwa jest też ukazana jako niezawodny środek przeciwko pokusom, przeciwnościom, zniechęceniu, zagubieniu.
10. Ewangelia według św. Łukasza jest swego rodzaju podręcznikiem, który ma przygotować chrześcijan do dzieła ewangelizacji. Przekazuje słowa i czyny Jezusa w taki sposób, by ewangelizujący mógł być skutecznym świadkiem Chrystusa. Wzorem jest Jezus, który jako „pierwszy ewangelizator” nie tylko sam głosił Ewangelię (Łk 4,16-21), ale stopniowo przygotowywał do tego dzieła swoich uczniów.

O czytaniu:

11. Bezpośrednim powodem opowiedzenia przypowieści stało się pytanie o to, kto jest dla człowieka bliźnim. W przypowieści znajdziemy na to odpowiedź. Jezus chce jednak przede wszystkim wskazać słuchaczom, przez jakie postawy osiąga się życie wieczne. Decydujące więc jest to, czy jest się bliźnim wobec innych ludzi. Zła jest taka sytuacja, gdy niewolnicza wierność różnym przepisom odbiera człowiekowi wrażliwość na ludzką krzywdę. Kapłan i lewita woleli uniknąć problemów, licząc na to, że ktoś inny zlituje się nad człowiekiem będącym w potrzebie. W opozycji do nich ukazany jest Samarytanin, w postawie którego najbardziej charakterystyczne jest to, że w napotkanym nieszczęśniku widzi przede wszystkim człowieka. Konieczność ratowania mu życia sprawia, że wszystkie inne względy – szczególnie wrogość między Żydami a Samarytanami – schodzą na dalszy plan. Miłosierdzie okazuje się więc lekarstwem na wszelką wrogość dzielącą ludzi. Ono jest drogą do pojednania i pokoju. Poprzez miłosierdzie ludzie ponownie mają szansę stawać się dla siebie braćmi i siostrami. W postawach miłosierdzia realizuje się najpełniej Boży plan zbawienia.
12. Całe nauczanie Jezusa ma na celu doprowadzić do autentycznego spotkania człowieka z Bogiem oraz wpoić przekonanie, że w centrum wszystkich praw, którymi rządzą się obywatele królestwa Bożego, znajduje się przykazanie miłości. Prawdę tę dobrze zrozumiał Paweł, gdy w refleksji nad przykazaniem „Miłuj bliźniego swego jak siebie samego” w Rz 13, 8-10 dochodzi do wniosku, że „kto miłuje bliźniego, wypełnił Prawo. (…) Miłość nie wyrządza zła bliźniemu. Przeto miłość jest doskonałym wypełnieniem Prawa”. Wszakże dyskusja ze znawcą Prawa pokazuje, że istnieje ścisły i obustronny związek przykazania miłości Boga i bliźniego. Oba przepisy prawne, zawarte w Pwt 6, 5 i Kpł 19, 18, w rzeczywistości stanowią jeden nakaz. Oznacza to, że nie można kochać Boga, nie miłując człowieka, zaś miłość bliźniego jest prawdziwa tylko wtedy, gdy kocha się w nim samego Boga. Podobnymi słowami prawdę tę wyraża Jan, gdy pisze: „kto nie miłuje swego brata, którego widzi, nie może miłować Boga, którego nie widzi” (1 J 4, 20). Niewidzialnego Boga bowiem nie można zobaczyć czy dotknąć i nigdy nie można nabyć całkowitej pewności, że się Go kocha wystarczająco. Jednakże ludzi widzimy, niemal namacalnie dotykamy ich potrzeb i otwierając przed nimi swoje serce, uczymy się miłości wzniosłej, wielkodusznej i bezinteresownej. Słowa te przypominają też wypowiedź Jezusa z Mt 25, 40: „Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych najmniejszych moich braci, Mnie uczyniliście”. Jezus bowiem, który wcielił się w postać ludzką, teraz pozostaje na świecie w osobie każdego człowieka. To prawda, że człowiekowi nie można oddawać czci jako bóstwu i że miłość okazywana ludziom („kochaj bliźniego jak siebie samego”) nie może być większa od miłości Boga, która powinna angażować całe serce, cały umysł i wszystkie siły duchowe. Jednakże prawdą jest również to, że nie będzie mógł zdobyć się na wzniosłą i szczerą miłość Boga ten, kto pogardza bratem.
13. Na kanwie przykazania miłości Boga i bliźniego (Łk 10, 27) zrodziło się pytanie znawcy Prawa: kto jest moim bliźnim? Odpowiadając na nie, Jezus przedstawia przypowieść, w której głównym bohaterem jest Samarytanin. Biorąc pod uwagę przysłowiową wręcz wrogość między Żydami a Samarytanami¹, już wybór takiej postaci staje się interpretacją przykazania miłości. Wyjaśnia on, że zarówno miłości, jak też pojęcia bliźniego nie można ograniczać do ludzi tej samej rodziny, do tego samego narodu lub kręgu własnych przyjaciół, gdyż przełamuje ona wszelkie bariery i granice religijne i etniczne. Co więcej, pierwsi słuchacze przypowieści (Żydzi) napotykali w niej twierdzenia sprzeczne ze swymi przekonaniami i mentalnością. Gdyby po kapłanie i lewicie Jezus wprowadził do opowiadania jakiegoś świeckiego Żyda, który spełnia czyn miłosierdzia względem rannego, słuchacze mogliby sądzić, że opowiadanie ma charakter „antyklerykalny”. Ponieważ jednak w tym miejscu pojawia się ktoś spoza narodu żydowskiego, przypowieść wywołuje szok u wszystkich słuchaczy Jezusa bez wyjątku i wszystkich zmusza do refleksji. Co więcej, prowadzi ona do wniosku, że nawet pogardzany przez Żydów Samarytanin jest bliźnim oraz może być wzorem do naśladowania w okazywaniu miłosierdzia ludziom go potrzebującym.
14. Końcowe pytanie Jezusa idzie po linii przypowieści i usiłuje skorygować stereotypowe myślenie otaczających Go słuchaczy. W gruncie rzeczy bowiem pyta-nie znawcy Prawa: Kto jest moim bliźnim? (²⁹On zaś, chcąc siebie usprawiedliwić, zapytał Jezusa: „A kto jest moim bliźnim?”.) zawierało w sobie dobrze zakamuflowany egoizm, który brak miłości potrafi usprawiedliwić wyjaśnieniem: „nie kocham go, ponieważ on nie jest moim bliźnim”. Dlatego Jezus usiłuje nauczyć nowego spojrzenia na miłość i chce, by ci, którzy przyjęli Jego naukę, zastanowili się, co czynią, aby się stać dla innych bliźnim, czyli by się przybliżyć do ich problemów lub nieszczęść, by im towarzyszyć nie tylko w ich chwilach radosnych, ale też w ich kłopotach i cierpieniach, by udzielić im wsparcia i niezbędnej pa mocy, a tym samym okazać im miłość przez konkretny czyn miłosierny.
15. Przypowieść tę często interpretowano alegorycznie, powtarzając przy tym propozycję Augustyna, według którego człowiek napadnięty i pobity symbolizuje Adama, rozbójnicy – diabła i jego aniołów, kapłan i lewita – świątynną służbę Starego Testamentu, która nie prowadzi do zbawienia, Samarytanin zaś Chrystusa okazującego miłosierdzie wszystkim bez wyjątku. Choć interpretacja ta nie jest sprzeczna z zastosowanym przez Jezusa literackim gatunkiem przypowieści, to jednak wydaje się, że pierwotne jej przesłanie ma przede wszystkim charakter moralny. Samarytanin swymi czynami pokazuje w niej konkretnie, że autentycznie kochać drugiego człowieka oznacza poświęcić mu swój czas i swoje mienie, uczynić wszystko, co służy jego dobru, przyjść mu z pomocą, chociaż może jest to nie w porę i w niedogodnym miejscu. Czyn Samarytanina staje się wzorem życzliwości i miłości, która przekracza wszelkie różnice etniczne, społeczne i religijne. Na początku swej podróży do Jeruzalem Jezus doświadczył nieżyczliwego przy-jęcia ze strony Samarytan (9, 53). Mimo to posługuje się postacią Samarytanina jako przykładem prawdziwego bliźniego. Taka postawa Jezusa podkreśla też Jego niczym nieograniczone miłosierdzie, okazywane także tym, którzy odnosili się do Niego z wrogością.

¹ Nazwa „Samarytanie” obejmowała najpierw mieszkańców Samarii, a później, w szerszym znaczeniu, także ludność zamieszkującą okolice Samarii. Miasto to po podziale królestwa dawidowego stało się stolicą królestwa północnego, które oddzieliło się nie tylko od dynastii dawidowej, ale też od kultu sprawowanego w Jerozolimie. W konsekwencji na jego terenie kult jedynego Boga został skażony kultami bóstw kananejskich. W roku 722 przed Chr. Samaria została zdobyta przez wojska asyryjskie, zaś terytoria królestwa północnego stały się prowincją asyryjską. Duża część ludności, która przeżyła najazd wroga, została deportowana do Asyrii. Na jej miejsce przybyło wielu obcokrajowców z Mezopotamii, Syrii i Medii. Tym sposobem ludność zamieszkująca tereny dawnego królestwa Izraela została wymieszana z pogańskimi przybyszami, a jej religia jeszcze bardziej uległa kultom obcych bóstw. Później uzyskała ona nazwę ludu samarytańskiego. W wieku VI zostało podbite przez Babilonię także królestwo południowe, z którego również najeźdźcy deportowali najbardziej wpływową i najbogatszą część mieszkańców. Po podbiciu Babilonii przez Persję Żydzi mogli powrócić z wygnania i przystąpili do odbudowy świątyni zburzonej przez wojska Nabuchodonozora. Wówczas Samarytanie zaproponowali przywódcom judzkim pomoc i okazali pragnienie przyjęcia religii jedynego Boga (Ezd 4, 2), jednakże Judejczycy nie przyjęli ich propozycji (Ezd 4, 3), czego przyczyną mogło być pogańskie pochodzenie wielu ówczesnych mieszkańców Samarii. Od tego czasu między Samarytanami a Żydami coraz bardziej pogłębiała się niechęć, która w II wieku przed Chr. przerodziła się we wzajemną wrogość. Samarytanie nie porzucili całkowicie religii Mojżeszowej, ale z pism żydowskich przyjęli jedynie Pięcioksiąg. Ich miejscem kultu od IV wieku była świątynia na górze Garizim, zburzona następnie w 128 r. przed Chr. przez Jana Hirkana, co jeszcze bardziej wzmocniło wrogie nastawienie Samarytan do Żydów. Józef Flawiusz opowiada, że za prokuratora Koponiusza (lata 6-8 po Chr.) Samarytanie rozrzucili na krużgankach i na dziedzińcu świątyni jerozolimskiej ludzkie kości, bezczeszcząc tym samym miejsce święte. Kiedy indziej zaś Samarytanie zaatakowali Galilejczyków idących przez ich terytorium na święto Paschy do Jerozolimy, za co w odwecie Żydzi spalili kilka wiosek Samarytańskich. W takim kontekście należy stwierdzić, że zawarta w Łk 9, 51 informacja o wrogości Samarytan do Galilejczyków pielgrzymujących do Jerozolimy jest historycznie wiarygodna i odzwierciedla rzeczywisty antagonizm istniejący w owych czasach między tymi dwoma narodami.