Czwartek, 30 marca 2023 r.

1.czytanie (Rdz 17, 3-9)

Przymierze Boga z Abrahamem

Czytanie z Księgi Rodzaju

Abram padł na oblicze, a Bóg tak do niego mówił:

«Oto moje przymierze z tobą: staniesz się ojcem mnóstwa narodów. Nie będziesz więc odtąd nazywał się Abram, lecz imię twoje będzie Abraham, bo uczynię ciebie ojcem mnóstwa narodów. Sprawię, że będziesz niezmiernie płodny, tak że staniesz się ojcem narodów i pochodzić będą od ciebie królowie.

Przymierze moje, które zawieram pomiędzy Mną a tobą oraz twoim potomstwem, będzie trwało przez pokolenia jako przymierze wieczne, abym był Bogiem twoim, a potem twego potomstwa. I oddaję tobie i twym przyszłym potomkom kraj, w którym przebywasz, cały kraj Kanaan, jako własność na wieki i będę ich Bogiem».

Potem rzekł Bóg do Abrahama: «Ty zaś, a po tobie twoje potomstwo przez wszystkie pokolenia zachowujcie przymierze ze Mną».

Komentarz

O Księdze:

Pierwsza księga Pisma Świętego nazywana jest tradycyjnie Księgą Rodzaju, co w języku staropolskim oznaczało Księga Narodzin albo Księga Początków. Jej hebrajska nazwa pochodzi od pierwszych jej wyrazów: Na początku. W innych językach używana jest grecka nazwa: Genesis, co oznacza „źródło życia”, „początek życia”, „pochodzenie”, „narodziny”. Wszystkie te nazwy wskazują na tematykę księgi, która poświęcona jest prehistorii narodu wybranego, począwszy od stworzenia świata aż po dzieje Jakuba, zwanego Izraelem, oraz jego synów, którzy dali początek dwunastu plemionom Izraela.
Powstanie Księgi Rodzaju wiąże się z koniecznością nowego zdefiniowania tożsamości ludu Izraela po utracie niezależności politycznej (586 r. przed Chr.) i w sytuacji przymusowych przesiedleń, które doprowadziły do rozproszenia Izraelitów pośród obcych narodów (szczególnie na wygnanie do Babilonii). W świetle dawnych przekazów i tradycji jej autorzy starali się ukazać wspólne pochodzenie wszystkich plemion Izraela, ich szczególną relację z Bogiem i niezwykłe powołanie do bycia znakiem Bożej woli i błogosławieństwem dla wszystkich narodów (Rdz 12,1-3). Izraelici nie muszą wstydzić się swojej słabości i klęski. Wobec pychy Babilonii (Rdz 11,1-9) powinni odwołać się do wiary swojego wspólnego przodka Abrahama, aby tak jak on stawać się książętami Boga (Rdz 23,6) i źródłem błogosławieństwa (Rdz 22,17-18).
Izraelici żyjący w obcej ziemi mogli znaleźć w tej księdze źródło nadziei i zachętę do uczciwego życia. Dla Izraelitów powracających z przesiedlenia do swojego kraju Księga Rodzaju była także manifestem, potwierdzającym ich prawa do tej ziemi.
Autorzy Księgi Rodzaju obficie korzystali ze znanych im starożytnych przekazów swojego narodu. W Księdze Rodzaju możemy wyróżnić opowiadania, charakteryzujące się specyficznym językiem oraz koncepcjami społecznymi i teologicznymi, które pozwalają przypisać je do odrębnych nurtów tradycji, jakie znajdujemy także w innych księgach Pisma Świętego. Z całą pewnością autorzy Księgi Rodzaju korzystali z dokumentów, które powstały jeszcze w czasach istnienia niezależnych państw Izraela i Judy. Ale nie ograniczali się tylko do tych źródeł. Sięgali też do literatury i wiedzy Babilonii, a także Egiptu, Fenicji i innych krajów starożytnego Bliskiego Wschodu. Pogańskie tradycje zostały jednak dostosowane w taki sposób, żeby wyrażały przekonania wypływające z wiary Izraelitów. Widać to np. w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju, w których autorzy nawiązali do babilońskich opisów stworzenia świata i najstarszych dziejów człowieka, ale przede wszystkim wyrazili wiarę w to, że stwórcą świata i obrońcą jego porządku jest Bóg. Ukazali też człowieka jako najdoskonalsze ze stworzeń. Ludzie są więc prawdziwymi podmiotami swoich działań, odpowiedzialnymi za dobro lub zło swoich uczynków, a nie tylko marionetkami zdanymi na kaprysy przerastających ich sił demonicznych.
Księga Rodzaju łączy w sobie różne teksty, ale charakteryzuje się doskonale przemyślaną kompozycją. Dzieli się wyraźnie na dwie części: opowiadanie o stwórczym dziele Boga (Rdz 1–11) i dzieje patriarchów (Rdz 12 – 50). Patriarchowie mają być wzorami wiary dla swoich potomków, a ich losy mają im pomóc podtrzymać nadzieję odrodzenia. W tym sensie ta druga część jest mniej uniwersalna od części pierwszej (Rdz 1–11), która dotyczy świata i ludzkości w ogóle.
Opisy zawarte w pierwszych jedenastu rozdziałach Księgi Rodzaju nie mogą być traktowane jako informacja o tym, jakie były początki wszechświata i jakie wydarzenia miały miejsce przy jego powstawaniu (o tym mówią aktualne osiągnięcia nauk szczegółowych). Autor sięgnął do powszechnie znanych w jego czasach opowiadań o początkach świata i posłużył się nimi, aby wyjaśnić czytelnikowi sens i cel stwórczego aktu, dokonanego przez Boga. Istotą tych tekstów jest przesłanie zawarte w poszczególnych obrazach. W przesłaniu tym znajdujemy pełną wiary odpowiedź na podstawowe pytania związane z pochodzeniem świata i człowieka, a także z celem, dla którego istnieją wszelkie stworzenia. Drugi ważny wątek tej części dotyczy natury i skutków ludzkiego grzechu (Rdz 3). Chociaż zło wprowadza chaos w harmonię stworzenia, nie niweczy Bożego planu. Człowiek dopuszczający się zła jest wprawdzie osłabiony i zaślepiony, Bóg jednak, zamiast tylko karać, wychodzi mu naprzeciw. Historia o Noem pokazuje, że Bóg w swoich wymaganiach i sądzie bierze pod uwagę ludzką słabość i napełnia ludzi nadzieją na ostateczne przezwyciężenie grzechu i śmierci (Rdz 9,1-17). Opowiadanie o wieży Babel, które podsumowuje pierwszą część Księgi Rodzaju (Rdz 11,1-9), ukazuje, że ludzie, którzy pragną budować swoją wielkość bez Boga, skazani są na ostateczną klęskę i rozproszenie.
Powołanie Abrahama (Rdz 12,1-3) rozpoczyna drugi etap dziejów ludzkości. W przeciwieństwie do budowniczych wieży Babel nie dąży on do tego, aby budować swoją wielkość, ale przyjmuje Bożą obietnicę i wyrusza w podróż do kraju, który jest mu nieznany. Choć dzieje patriarchów dotyczą początków Izraela, redaktorzy Księgi Rodzaju nie pomijają reszty ludzkości. Widać to już w obietnicach danych Abrahamowi, a szczególnie w tej, która dotyczy błogosławieństwa wszystkich ludów ziemi (Rdz 12,3). Powiązanie przodków Izraela z innymi ludami widoczne jest m.in. w Rdz 25,1-18, gdzie zostało ukazane pochodzenie różnych ludów od Abrahama. Widać je także w jego modlitwie wstawienniczej za Sodomę i Gomorę (Rdz 18), w ocaleniu za jego przyczyną miasta Soar (Rdz 19), jak również w dziejach Józefa, który stał się dobroczyńcą Egiptu. Obok dziejów Abrahama Księga Rodzaju ukazuje losy innych patriarchów: Izaaka, Jakuba, Józefa. W ich życiu zaczynają się spełniać obietnice dane Abrahamowi. Oni też, mimo swoich wad i błędów, okazują się ludźmi wielkiej wiary. Najwięcej uwagi zostało poświęcone Jakubowi, najmniej Izaakowi. Opowiadanie o Józefie ukazuje głównie rolę Bożej opatrzności w ludzkim życiu. Doświadczenia patriarchów są zapowiedzią i gwarancją całkowitego zbawienia, które urzeczywistni się w Jezusie Chrystusie. On, przychodząc na świat, spełnił ostatecznie wszystko, co Bóg obiecał ludzkości przez patriarchów. Księga Rodzaju na przykładach Sary, Rebeki i Racheli ukazuje również ważną rolę kobiet. Bóg objawił w ich życiu swoją łaskę i miały one udział w realizowaniu Jego obietnic.

O czytaniu:

Rdz 17,

¹Gdy Abram miał dziewięćdziesiąt dziewięć lat, ukazał mu się Pan i powiedział: „Ja jestem Bogiem Wszechmocnym. Żyj ze Mną w zażyłości i bądź bez skazy.²Chcę bowiem zawrzeć z tobą przymierze oraz dać ci niezmiernie liczne potomstwo”. ³Wtedy Abram upadł na twarz, a Bóg mówił do niego: ⁴„Oto moje przymierze z tobą: będziesz ojcem wielu narodów. ⁵Odtąd nie będziesz się już nazywał Abram, lecz będziesz nosił imię Abraham, ponieważ ustanowię cię ojcem wielu narodów.⁶Uczynię cię niezwykle płodnym, tak że dasz początek narodom i od ciebie będą pochodzić królowie.⁷Zawrę też z tobą moje przymierze, a po tobie z twoim potomstwem. Będzie ono trwało z pokolenia na pokolenie, abym był twoim Bogiem, a po tobie – twojego potomstwa.⁸Tobie i twojemu potomstwu dam kraj, w którym przebywasz – cały kraj Kanaan jako własność na wieki – i będę ich Bogiem”. ⁹Potem Bóg rzekł do Abrahama: „Ty natomiast i wszystkie pokolenia po tobie zachowujcie moje przymierze.¹⁰Takie będzie moje przymierze, którego ty i twoje potomstwo będziecie przestrzegać między Mną a wami: wszyscy wasi mężczyźni mają być obrzezani.¹¹Będziecie obcinać napletek na znak przymierza między Mną a wami.¹²Po wszystkie pokolenia każdy chłopiec w ósmym dniu życia będzie obrzezany. Dotyczy to urodzonego w twoim domu, nabytego za pieniądze, jak również każdego obcego, który nie jest twoim potomkiem.¹³Sługa urodzony w twoim domu lub nabyty za pieniądze ma być obrzezany. Przymierze na waszym ciele ma być wiecznym przymierzem. ¹⁴Nieobrzezanego, czyli mężczyznę, któremu nie obcięto napletka, usuniecie spośród mojego ludu. Złamał on bowiem przymierze ze Mną”. ¹⁵Następnie Bóg rzekł do Abrahama: „Twoja żona Saraj nie będzie się już nazywała Saraj, lecz będzie miała na imię Sara. ¹⁶Pobłogosławię jej i sprawię, że urodzi ci syna. Będę jej błogosławił, tak że będzie matką narodów i od niej będą pochodzić królowie”.¹⁷Abraham upadł na twarz i roześmiał się. Pomyślał bowiem: „Czy stuletniemu człowiekowi może urodzić się syn? I czy dziewięćdziesięcioletnia Sara może urodzić?”.¹⁸Abraham rzekł więc do Boga: „Oby tylko Izmael cieszył się Twoją obecnością!”.¹⁹Lecz Bóg mu odpowiedział: „Ależ nie! Twoja żona Sara urodzi ci syna i dasz mu imię Izaak. Także z nim zawrę przymierze, które będzie wiecznym przymierzem obejmującym jego potomstwo.²⁰A co do Izmaela – wysłucham cię. Pobłogosławię go i uczynię płodnym oraz dam mu bardzo liczne potomstwo. Będzie on ojcem dwunastu książąt i wyprowadzę z niego wielki naród.²¹Moje przymierze zawrę jednak z Izaakiem, którego za rok o tej porze urodzi ci Sara”.²²Gdy Bóg skończył rozmowę z Abrahamem, wzniósł się ponad niego.²³A Abraham tego samego dnia, gdy Bóg z nim rozmawiał, wziął swojego syna Izmaela, wszystkich zrodzonych w swoim domu oraz nabytych za pieniądze, czyli wszystkich mężczyzn ze swojego domu, i obrzezał ich napletki.²⁴Abraham miał dziewięćdziesiąt dziewięć lat, gdy obrzezano mu napletek. ²⁵Izmael, jego syn, miał trzynaście lat, gdy obrzezano mu napletek.⁶W tym samym dniu obrzezano Abrahama i jego syna Izmaela. ²⁷Razem z Abrahamem obrzezano także wszystkich mężczyzn w domu: niewolników, którzy się u niego urodzili i których kupiono za pieniądze od innych narodów.

Przymierze Boga z Abramem było tak ważne, że zachowano o nim różne przekazy. Fragment tradycji zawartej w dzisiejszym czytaniu różni się od zanotowanej w Rdz 15. Miała ona za zadanie wyjaśnić sens obrzezania, które jako znak dość powszechnie stosowany w kontekście przymierza otrzymało szczególne znaczenie religijne. W opisie przymierza między Bogiem a Abramem widać liczne podobieństwa z opisem przymierza Boga z Noem. Abram podobnie jak Noe otrzymuje określone wymagania moralne; przymierze zawarte z Abramem będzie się rozciągać na jego potomków; do przymierza jest dodany znak w postaci obrzezania, które zapewnia też przynależność do ludu (w. 14). Obrzezanie ma swoją głęboką wymowę. Skoro dokonywano go na organie rodnym, wiązano jego sens z płodnością, którą uważano za jeden z największych darów Bożych. Wylewana przy tym krew kojarzyła się z oﬁarą, którą człowiek składa Bogu za Jego błogosławieństwo. Inicjatywa przymierza wychodzi od Boga, ale oczekuje On właściwej postawy od człowieka. Abraham, słysząc o konkretnym czasie narodzin syna Izaaka, niezwłocznie dokonuje obrzezania (ww. 24-27), które wyraża jego posłuszeństwo Bogu. Przymierzu towarzyszy również zmiana imion, co wskazuje na nowe zadania wyznaczone przez Boga swoim wybranym.
O przymierzu Boga z Abrahamem była już mowa na wcześniejszych kartach Księgi Rodzaju (Rdz 15, 1n). Zostało ono wówczas zawarte w odpowiedzi na akt wiary ze strony patriarchy. Jego charakter i treść dotyczyły samozobowiązania się Boga do wybawienia Izraela. Druga odsłona tematu przymierza z Abrahamem ma już wyraźnie uniwersalny charakter. Patriarcha został wybrany przez Boga nie tylko po to, aby stał się licznym narodem, ale także aby stał się błogosławieństwem dla wszystkich innych ludów żyjących na ziemi (Rdz 12, 2: ²Uczynię cię bowiem wielkim narodem. Będę ci błogosławił i uczynię cię sławnym. Będziesz błogosławieństwem.). Teraz dowiaduje się, że będzie nie tylko (pra)ojcem jednego licznego narodu, ale wręcz ojcem mnóstwa narodów (Rdz 17, 4).
Rozszerzenie to, a zarazem nowy zakres powołania, wiąże się z symboliczną zmianą imienia z Abram na Abraham. Nowe powołanie oraz imię oznacza, że w duchowym sensie patriarcha będzie ojcem narodów i od niego będą się wywodzić królowie. Innymi słowy, słyszy on, że będzie przodkiem przyszłej dynastii królewskiej. Autor biblijny bez wątpienia myśli tu o dynastii Dawidowej, natomiast z perspektywy Nowego Testamentu możemy dostrzec w tej zapowiedzi również charakter mesjański. Przymierze zawierane przez Boga z Abrahamem ma trwały charakter, dotyczy bowiem jego i jego potomstwa i trwać będzie na wieki (Rdz 17, 7). Potomstwo, o którym jest mowa w słowach skierowanych do Abrahama, wyraźnie zawęża się ponownie do Izraela, któremu Bóg obiecuje dać jako własność na wieki ziemię Kanaan i być dla niego Bogiem. Słowa te naśladują formułę zawierania przymierza, która domaga się jeszcze drugiej części (Ja jestem/ będę twoim/waszym Bogiem, a ty/wy jesteście/będzie moim ludem). Druga część deklaracji wybrzmiewa tu jednak w formie wezwania skierowanego do narodu wybranego, by wiernie zachowywał to przymierze z Bogiem. Wybranie jednego narodu nie oznacza odrzucenia innych ludzi i nie służy samemu tylko narodowi wybranemu. Ten wybór jest wpisany w Boży plan zbawienia dotyczący wszystkich innych narodów, a nawet wszystkich istot żyjących na ziemi (por. Rdz 9, 8-17; Wj 19, 5-6).

Psalm (Ps 105 (104), 4-5. 6-7. 8-9 (R.: por. 8a))

Pan Bóg pamięta o swoim przymierzu

Rozmyślajcie o Panu i Jego potędze, *
zawsze szukajcie Jego oblicza.
Pamiętajcie o cudach, które On uczynił, *
o Jego znakach, o wyrokach ust Jego.

Pan Bóg pamięta o swoim przymierzu

Potomkowie Abrahama, słudzy Jego, *
synowie Jakuba, Jego wybrańcy.
On, Pan, jest naszym Bogiem, *
Jego wyroki obejmują świat cały.

Pan Bóg pamięta o swoim przymierzu

Na wieki pamięta o swoim przymierzu, *
obietnicy danej tysiącu pokoleń,
o przymierzu, które zawarł z Abrahamem, *
przysiędze danej Izaakowi.

Pan Bóg pamięta o swoim przymierzu

Komentarz

O dzisiejszym psalmie:

Ps 105,

Hymn ku czci Zbawcy

¹Sławcie Pana, wzywajcie Jego imienia, głoście Jego dzieła wśród narodów.

²Śpiewajcie i grajcie Mu psalmy, opowiadajcie wszystkie Jego cuda.

³Szczyćcie się Jego świętym imieniem; niech się raduje serce szukających Pana.

⁴Szukajcie woli Pana i Jego mocy, zawsze pragnijcie być w Jego obecności.

⁵Pamiętajcie o cudach, których dokonał, o znakach i wyrokach ust Jego,

⁶potomkowie Jego sługi, Abrahama, synowie Jakuba, Jego wybrańcy.

⁷On, Pan, jest Bogiem naszym, On, który rządzi całym światem.

⁸Pamięta na wieki o swoim przymierzu, o obietnicy danej tysiącowi pokoleń.

⁹Udzielił jej Abrahamowi i potwierdził przysięgą Izaakowi.

¹⁰Uczynił to prawem dla Jakuba, wiecznym przymierzem dla Izraela,

¹¹mówiąc: „Tobie dam ziemię Kanaan jako waszą własność dziedziczną”,

¹²gdy było was niewielu, gdy byliście nieliczni i obcy w tej ziemi.

¹³Wędrowali od narodu do narodu, z jednego królestwa do innego ludu,

¹⁴a On nie pozwolił nikomu ich uciskać, z ich przyczyny karcił królów:

¹⁵„Nie dotykajcie tych, których namaściłem, a moim prorokom nie czyńcie krzywdy!”.

¹⁶Potem przywołał głód na ziemię, zniszczył zapasy chleba.

¹⁷Posłał przed nimi człowieka, Józefa, którego sprzedano w niewolę.

¹⁸Kajdanami skuto mu nogi, a szyję zakuto w żelazo,

¹⁹aż spełniła się jego przepowiednia, uniewinniło go słowo Pana.

²⁰Król kazał go uwolnić, wypuścił go władca ludów.

²¹Ustanowił go panem swego domu i władcą wszelkiej posiadłości swojej,

²²aby był wzorem dla jego książąt, a starszyznę jego uczył roztropności.

²³Wtedy udał się Izrael do Egiptu, Jakub zagościł w krainie Chama.

²⁴Bardzo swój lud Bóg rozmnożył i uczynił go mocniejszym od wrogów.

²⁵Odmienił ich serce, by znienawidzili lud Jego i zdradziecko postąpili z Jego sługami.

²⁶Posłał Mojżesza, sługę swego, Aarona, którego sobie wybrał.

²⁷Przez nich dokonał swoich znaków i cudów w krainie Chama.

²⁸Zesłał mroki i nastała ciemność, lecz buntowali się przeciw Jego słowom.

²⁹Zamienił w krew ich wody i pozabijał w nich ryby.

³⁰Zaroiła się od żab ich ziemia, były nawet w komnatach królewskich.

³¹Rozkazał i pojawiło się robactwo, komary wszędzie w ich granicach.

³²Grad zesłał im zamiast deszczu, na ich kraj – ogniste błyskawice.

³³Zniszczył ich winnice i sady figowe, połamał wszystkie drzewa w ich ziemi.

³⁴Rozkazał i pojawiła się szarańcza i larwy, których było bez liku.

³⁵Pożarły całą trawę w ich kraju i zjadły wszelki owoc ich ziemi.

³⁶Pobił wszystko pierworodne w ich kraju, pierwociny wszelkiej ich siły.

³⁷A swój lud wyprowadził ze złotem i srebrem i nie było chorych wśród ich plemion.

³⁸Ucieszył się Egipt z ich odejścia, bo ogarnął go strach przed nimi.

³⁹Bóg rozpostarł obłok dla ich osłony i ogień, by im noc oświecał.

⁴⁰Na ich prośbę zesłał przepiórki, nasycił ich chlebem z nieba.

⁴¹Rozłupał skałę i wytrysnęły wody, strumienie popłynęły po pustyni.

⁴²Bo pamiętał o świętej obietnicy swojej, którą złożył swemu słudze Abrahamowi.

⁴³I wyprowadził swój lud wśród wesela, swoich wybranych z okrzykami radości.

⁴⁴I oddał im ziemie narodów, zawładnęli dorobkiem ludów,

⁴⁵aby słuchali Jego nakazów i zachowywali Jego prawa.

Alleluja!

Dziś usłyszymy mały fragment Psalmu 105. Będzie on zrozumiały, gdy odczytamy go w kontekście całego utworu. Psalm 105. jest refleksją nad dwoma etapami historii: od Abrahama do Wyjścia z Egiptu (ww. 5-25), a następnie aż do zdobycia Ziemi Obiecanej (ww. 26-45). Psalm nie wspomina o niewiernościach Izraela. Przedstawia przymierze jako bezwarunkowy dar Boga oparty na obietnicach danych Abrahamowi. Utwór powstał w czasie przesiedlenia babilońskiego. By obudzić nadzieję narodu mieszkającego na obczyźnie i zachęcić do przestrzegania przykazań, psalmista głosi dobrą nowinę o niezmiennej wierności Boga przymierza. Rola Mojżesza sprowadza się tu do posłuszeństwa (ww. 26n), gdyż wybawienie narodu jest dziełem samego Boga. Z dziejów Izraela bije niewyczerpane źródło nadziei dla wszystkich ofiar ucisku i ludzi poddanych próbom. Pamięć o wielkich dziełach Boga mobilizuje do wytrwałości w czasie prześladowań, gdyż Bóg jest wierny i zawsze ujmuje się za uciskanymi (ww. 14n). Dziś także towarzyszy im w ziemskiej pielgrzymce do nieba, jak niegdyś w obłoku i w kolumnie ognia przemierzał pustynię z Izraelitami. Dlatego w Nim trzeba pokładać ufność i zawsze szukać Jego oblicza (w. 4).

O księdze:

Psałterz charakteryzuje się bogactwem gatunków literackich. Przyjmując je za kryterium podziału, można wyróżnić kilka grup utworów: 1) hymny – uroczyste pieśni pochwalne ku czci Boga (np. Ps 8; 19; 29; 100; 111; 148 – 150), które mogą wyrażać podziw nad dziełem stwórczym Boga (np. Ps 104) i nad Jego działaniem w historii (np. Ps 105). 2) lamentacje – liczne skargi i prośby o pomoc udręczonemu psalmiście, mogą być zbiorowe i indywidualne (np. Ps 3; 5; 13; 22; 44). Wśród lamentacji występują psalmy ufności (np. Ps 4; 11; 16; 62; 121), psalmy dziękczynne jednostki (np. Ps 30; 34; 92, 103) i wspólnoty (np. Ps 66; 117; 124) oraz kolekcja siedmiu psalmów pokutnych (Ps 6; 32; 38; 51; 102; 130; 143). 3) psalmy królewskie, które sławią królowanie Boga (np. Ps 47; 93 – 99), przejawiające się także w rządach dynastii Dawida (np. Ps 2; 18; 21; 45; 89; 110; 132). 4) pieśni Syjonu – modlitwy, które odgrywały szczególną rolę w liturgii świątynnej (Ps 15; 24; 46; 48; 76; 84; 87; 122; 134). Do nich należą też psalmy pielgrzymkowe (np. Ps 122; 126), sławiące świętą Jerozolimę i wyrażające radość ze spotkania z Bogiem w Jego ziemskiej świątyni. 5) pieśni liturgiczne, śpiewane podczas wieczerzy paschalnej i wielkich świąt Izraela. Szczególnie ważny jest tu zbiór hymnów: Hallelu (Ps 113 – 118) i Wielkiego Hallelu (Ps 136). Na ich prorocki charakter wskazał Chrystus, modląc się nimi w ostatnich godzinach ziemskiego życia (np. Mt 26,30). 6) psalmy dydaktyczne, które zawierają pouczenia o wartości prawa Bożego (Ps 25; 34; 111; 119), o sprawiedliwości i dobroci Boga (np. Ps 78; 145), rozważają problem odpłaty za dobre i złe uczynki (np. Ps 37; 49; 73; 112). 7) psalmy mesjańskie, które wprost wyrażają oczekiwanie na Pomazańca Pańskiego (np. Ps 2; 110). Tęsknota za Chrystusem, tj. Mesjaszem, obecna jest także w psalmach królewskich i pieśniach Syjonu. W każdym niemal psalmie można wyróżnić różne gatunki literackie, które nie pozwalają zaklasyfikować ich wyłącznie do jednej grupy.
Psalmy są utworami poetyckimi. Autorzy zastosowali w nich liczne środki stylistyczne. Najbardziej charakterystycznym elementem poetyki hebrajskiej był paralelizm członów, czyli stychów wersetu. Polegał on na tym, że najczęściej daną myśl poeta zawarł w dwóch następujących po sobie stychach, które tworzyły najmniejszą jednostkę literacką utworu. Z innych środków należy wymienić rym i rytm. Niekiedy psalmiści komponowali swoje dzieła w formie akrostychów, czyli utworów alfabetycznych (Ps 25; 34; 37; 111; 112; 119; 145). Wersety czy strofy psalmu rozpoczynały się wtedy od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego.
Pomimo tak wielkiej różnorodności, będącej wyrazem rozwoju duchowego Izraela, „Psałterz” stanowi jedną zwartą księgę. Myśl przewodnia całego zbioru została zawarta we wprowadzeniu (Ps 1 – 2). Człowiek ma do wyboru dwie drogi życiowe: drogę posłuszeństwa Bożemu Prawu, która prowadzi do szczęścia, oraz drogę buntu, wiodącą do zagłady. Cała historia świata jest wypadkową tego podstawowego wyboru. Psalmista często posługuje się pojęciem „bezbożny” (Ps 1,3-4), które może oznaczać wrogie narody albo człowieka, który sprowadza sprawiedliwych z właściwej drogi. Może nim być nawet nieprzyjaciel wewnętrzny – zło ukryte w sercu ludzkim. Obrazy wojenne, tak często pojawiające się w psalmach, można więc tłumaczyć jako ilustracje walki duchowej.
Łatwo dostrzec w psalmach rozwój idei szczęścia. Z początku pojmuje się je materialnie jako spokojne życie, posiadanie ziemi, bogactwo, rodzinę, która zapewnia przyszłość. Stopniowo jednak człowiek odkrywa, że prawdziwe szczęście kryje się głębiej. Wypełnianie Prawa prowadzi go do odkrycia wartości nieprzemijalnych. Pociąga to za sobą przemianę relacji z bliźnimi. Pragnienie zemsty na wrogach ustępuje miejsca oczekiwaniu na ich nawrócenie. Podobnie ewoluuje rozumienie nagrody za sprawiedliwe życie i kary za popełnione zło. Początkowo psalmista, który widzi ziemskie powodzenie grzeszników, głośno krzyczy o swej niewinności i domaga się za nią odpłaty. Z czasem jednak uświadamia sobie własną grzeszność i przynależność do grzesznego ludu i pozostawia Bogu wymierzenie wszystkim sprawiedliwości.
Grecki przekład Biblii, „Septuaginta” (LXX), powstały w egipskiej Aleksandrii już w II w. przed Chr., pogłębia historyczną lekturę „Psałterza”, interpretując go jako proroctwo. W ślad za tą żydowską tradycją, Kościół dostrzega w psalmach zapowiedź tajemnicy Chrystusa i doskonałej wspólnoty czasów ostatecznych. Stąd nasza lektura odwołuje się nie tylko do sensu wyrazowego (dosłownego, historycznego) psalmów, ale szuka także wypełnienia ich treści w Chrystusie i w Kościele.

Ewangelia (J 8, 51-59)

Abraham ujrzał mój dzień

Słowa Ewangelii według Świętego Jana

Jezus powiedział do Żydów: «Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Jeśli ktoś zachowa moją naukę, nie zazna śmierci na wieki».

Rzekli do Niego Żydzi: «Teraz wiemy, że jesteś opętany, Abraham umarł, i prorocy – a Ty mówisz: „Jeśli ktoś zachowa moją naukę, ten śmierci nie zazna na wieki”. Czy Ty jesteś większy od ojca naszego, Abrahama, który przecież umarł? I prorocy pomarli. Kimże Ty siebie czynisz?»

Odpowiedział Jezus: «Jeżeli Ja sam siebie otaczam chwałą, chwała moja jest niczym. Ale jest Ojciec mój, co otacza Mnie chwałą, o którym wy mówicie: „Jest naszym Bogiem”. Lecz wy Go nie poznaliście. Ja Go jednak znam. Gdybym powiedział, że Go nie znam, byłbym podobnie jak wy kłamcą. Ale Ja Go znam i słowo Jego zachowuję. Abraham, ojciec wasz, rozradował się z tego, że ujrzał mój dzień – ujrzał go i ucieszył się».

Na to rzekli do Niego Żydzi: «Pięćdziesięciu lat jeszcze nie masz, a Abrahama widziałeś?»

Rzekł do nich Jezus: «Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Zanim Abraham stał się, Ja jestem».

Porwali więc kamienie, aby rzucić w Niego. Jezus jednak ukrył się i wyszedł ze świątyni.

Komentarz

O czytaniu:

Jezus w dialogu z Żydami zapewnia, że zachowanie Jego nauki pozwała na uniknięcie śmierci. Słowa te są jednak zupełnie niezrozumiałe dla Jego rozmówców. Uważają oni Jezusa za opętanego, gdyż życie każdego człowieka na ziemi kończy się śmiercią. Na poparcie swego przekonania przytaczają przykład Abrahama i proroków, którzy choć byli blisko Boga, to jednak umarli. Nie rozumiejąc słów Jezusa, czynią Mu zarzut, że uważa się za kogoś większego od Abrahama. W ich pytaniu: Kimże ty siebie czynisz? (J 8, 53) przebija nie autentyczne poszukiwanie tożsamości Jezusa, lecz chęć podważenia Jego autorytetu. Odpowiadając im, Jezus przytacza motyw chwały, którą nie otacza się sam, lecz jest nią otoczony przez swojego Ojca. W Starym Testamencie chwała objawiała się w zbawczym działaniu Boga. W sposób szczególny była ona związana z sanktuarium (Wj 29, 43), a później ze świątynią jerozolimską (1 Krl 8, 10). Idea powiązania chwały Bożej ze świątynią jerozolimską była mocno akcentowana przez proroków.
Według czwartej Ewangelii chwała Boża objawia się na ziemi poprzez osobę Jezusa, który przez fakt Wcielenia jako odwieczne Słowo zamieszkał w ciele na ziemi (J 1, 1-4: ¹Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga – i Bogiem było Słowo. ²Ono było na początku u Boga. ³Wszystko zaistniało dzięki Niemu. Bez Niego zaś nic nie zaistniało. To, co zaistniało, ⁴w Nim było życiem. A życie to było światłością dla ludzi.). Jego pojawieniu się towarzyszy chwała (por. J 12, 40-41). Otoczenie chwałą przez Ojca oznacza uwielbienie Syna. Czasownik „uwielbić” w wielu miejscach Ewangelii Janowej występuje w sensie eschatologicznym i wskazuje na to, że Bóg zaakceptował chwalebną śmierć swojego Syna, która wiedzie ku zmartwychwstaniu i wywyższeniu po prawicy Ojca. Uwielbienie Syna przez Ojca stanowi niejako przypieczętowanie i pełne poparcie działania podjętego przez Jezusa. Męka, Śmierć i Zmartwychwstanie Syna potwierdzają miłość Boga do rodzaju ludzkiego. Przez zbawczy czyn Syna Ojciec może zajaśnieć w pełnym blasku przed całym stworzeniem. Uwielbienie Syna przez Ojca i Ojca przez Syna jest procesem dokonującym się w godzinie Jezusa, która wykracza poza czas ziemski i jest zorientowana ku wieczności.
W odróżnieniu od swych rozmówców Jezus zna swego Ojca i zachowuje Jego naukę. Poznanie Ojca przez Syna nie ogranicza się tylko do procesu intelektualnego, ale stanowi ścisłą więź opartą na wzajemnym doświadczeniu. Jezus poucza swych rozmówców, że Abraham rozradował się, kiedy ujrzał jego dzień, gdyż Mesjasz był przedmiotem danej mu obietnicy. Według tradycji żydowskiej radość Abrahama z narodzin Izaaka (Rdz 17, 17) dotyczyła także radości z ujrzenia przyszłego Mesjasza. Do odkrywania osoby Jezusa otoczonego chwałą przez Ojca zachęca nas dzisiejsza Ewangelia, Dobra Nowina, która wzbudza głęboką radość w naszych sercach.

O księdze:

Kościelna tradycja, sięgająca końca II w. (św. Ireneusz z Lyonu, św. Klemens Aleksandryjski, Kanon Muratoriego), stwierdza, że autorem czwartej Ewangelii jest św. Jan Apostoł. Przyjmuje się, że powstała ona około 90 r.
Ewangelia według św. Jana jest relacją o Jezusie Chrystusie, napisaną z wielkim talentem literackim i teologiczną głębią. Znacznie odbiega ona od Ewangelii synoptycznych napisanych przez Mateusza, Marka i Łukasza. Ma inny styl, ponieważ posługuje się często wypowiedziami dialogowymi, rozbudowanymi opowiadaniami, ironią i nieporozumieniem. Nadaje to Ewangelii specyficzny rytm, wolniejszy niż w posługujących się krótkimi opowiadaniami Ewangeliach synoptycznych. Brak natomiast w niej przypowieści, formy bardzo charakterystycznej dla trzech poprzednich Ewangelii.
Można jednak wskazać w czwartej Ewangelii na punkty zbieżne z opowieściami innych ewangelistów. Wszyscy czterej ewangeliści piszą o świadectwie Jana Chrzciciela (J 1,26; por. Mt 3,11; Mk 1,7-8; Łk 3,16); chrzcie Jezusa (J 1,29-34; por. Mt 3,13-17; Mk 1,9-11; Łk 3,21n); oczyszczeniu świątyni (J 2,14-22; por. Mt 21,12n; Mk 11,15-17; Łk 19,45n); rozmnożeniu chlebów (J 6,1-15, por. Mt 14,13-21; Mk 6,34-44; Łk 9,12-17); wjeździe do Jerozolimy (J 12,12-19; por. Mt 21,1-10.14-16; Mk 11,1-11; Łk 19,29-44). Wiele wspólnych elementów występuje w opowieści o Męce i Zmartwychwstaniu Jezusa.
Ewangelia dzieli się na dwie zasadnicze części: 1) opowiadanie o objawieniu się Jezusa Żydom poprzez znaki (J 1,19 – 12,50); 2) nauczanie skierowane do uczniów (J 13,1 – 20,31). Księgę rozpoczyna prolog (J 1,1-18), a rozdz. 21 jest dodanym do opowiadania epilogiem. Pierwsza część dzieli się na dwa etapy. Najpierw Jezus często zmienia miejsce pobytu (Galilea – Jerozolima). Etap ten kończy się mową o chlebie życia i opisem następujących po niej wydarzeń (J 1,19 – 7,9). Czas Jezusa jeszcze się nie wypełnił, dlatego Jego objawienie nie budzi sprzeciwów. Drugi etap pierwszej części (J 7,10 – 12,50) rozgrywa się w Jerozolimie i jej najbliższych okolicach (Betania). Naznaczony jest zaostrzającym się konfliktem między Jezusem a przywódcami religijnymi z Jerozolimy. Część ta dzieli się na czas nauczania (J 7,10 – 10,42) oraz bezpośredniego przygotowania do dramatycznych wydarzeń ostatniej Paschy Jezusa w Jerozolimie (J 11,1 – 12,50). Pierwsza część Ewangelii relacjonuje wydarzenia rozgrywające się w ciągu ponad dwóch lat, co można wywnioskować z aluzji do święta Paschy (J 2,13). Druga część Ewangelii (J 13,1 – 20,31) jest relacją obejmującą bardzo krótki okres: od dnia, w którym Jezus spożył Ostatnią Wieczerzę z uczniami, do dnia po szabacie, gdy Jezus Zmartwychwstał. Wydarzenia podczas Ostatniej Wieczerzy (J 13,1 – 14,31) oraz obszerna mowa Jezusa (J 15,1 – 17,26) poprzedzają opis Męki (J 18,1 – 19,42) i Zmartwychwstania Jezusa (J 20,1-31).
Czwarta Ewangelia jest skupiona na problemie, który miał zasadnicze znaczenie w misji Jezusa: Bóg z miłości do świata dokonuje zbawienia, którego Syn Boży – Słowo Boga jest jednocześnie głosicielem i wykonawcą (J 3,16). Przedwieczne Słowo Boże w Jezusie objawiło się światu. Wielu ludzi uwierzyło w Bóstwo Jezusa i przyjęło Jego posłannictwo, ale częściej spotykał się On z niezrozumieniem, a nawet z wrogością. Jezus w Ewangelii według św. Jana jest przede wszystkim ukazany jako Syn Boży (J 20,31). Godność Jezusa już na początku Jego publicznej działalności została rozpoznana przez Jana Chrzciciela (J 1,34) i Natanaela (J 1,49). Sam Jezus użył tego określenia wobec siebie dopiero pod koniec swojego posługiwania wśród ludzi (J 10,36). Ogłoszenie wprost tej prawdy stało się powodem skazania i śmierci Jezusa (J 19,7). Śmierć na krzyżu stała się jednocześnie Jego wywyższeniem (J 3,14; 8,12; 12,32.34). Jezus przyniósł ludziom wierzącym w Niego (J 3,15.36; 6,40) i w Tego, który Go posłał (J 5,24), nadzieję życia wiecznego. Woda (J 4,14) i pokarm (J 6,27), pochodzące od Jezusa, dają życie wieczne, ale źródłem życia jest On sam (J 11,25). Jezus jest także światłem (J 8,12; 12,46), które sprawia, że rozpraszają się ciemności zła i grzechu.