Poniedziałek, 4 lipca 2022 r.

1.czytanie (Oz 2, 16. 17b-18. 21-22)

Naród wybrany jest oblubienicą Boga

Czytanie z Księgi proroka Ozeasza

Tak mówi Pan:

«Zwabię oblubienicę i wyprowadzę ją na pustynię, i przemówię do jej serca. I tam odpowie Mi jak w dniu, w którym wychodziła z ziemi egipskiej.

I stanie się w owym dniu – mówi Pan – że nazwie Mnie: Mąż mój, a już nie powie: Mój Baal.

I poślubię cię sobie na wieki, poślubię przez sprawiedliwość i prawo, przez miłość i miłosierdzie. Poślubię cię sobie przez wierność, a poznasz Pana».

Komentarz

O Księdze:

Ozeasza (imię znaczy: Pan ocala/zbawia). Działał po 750 r. przed Chr. W Królestwie Północnym (Izrael). W jego nauczaniu, silnie osadzonym w realiach narodu, przewija się mnóstwo nawiązań do życia rolniczego i pasterskiego, a także do jego tradycji i kultury. Doskonale znał pełną dramatycznych wydarzeń sytuację polityczną oraz najważniejsze epizody wcześniejszych dziejów Izraela. Zasadniczym tematem księgi są żarliwe nawoływania do wierności przymierzu Izraela z Bogiem. Termin „przymierze” wyraża szczególną więź między Bogiem a wybranym przez Niego ludem, a także więź między małżonkami. Dlatego symbolika małżeńska idealnie pasuje do przedstawiania zobowiązań przymierza zawartego na Synaju. Rozmaite kulty pogańskie oraz sojusze polityczne z ziemskimi potęgami prorok nazywa cudzołóstwem i nierządem.
Działalność Ozeasza, to czasy narastającej presji Asyrii. Asyryjczycy wyprawiali się przeciwko Izraelowi, niszcząc miasta, ograbiając ludność i deportując ją do Mezopotamii. Królowie Izraela często się zmieniali. Liczne zamachy stanu i zbrodnie królobójstwa powodowały ogólny zamęt i brak szacunku dla władzy. Również kapłani sprzeniewierzali się swojemu posłannictwu i ulegali obcym wpływom, wskutek czego w kraju panoszyły się kulty pogańskie, zwłaszcza Baala i Asztarty, a wraz z nimi bałwochwalstwo i nadużycia seksualne. Nieudolna polityka oraz pogłębiający się kryzys wewnętrzny sprawiły, że w 722 r. przed Chr. Królestwo Północne ze stolicą w Samarii zostało zdobyte i splądrowane przez Asyryjczyków, a tysiące mieszkańców, którzy nie zbiegli do Królestwa Południowego bądź do Egiptu, skazano na wygnanie. Ozeasz traktuje uprowadzenie do Asyrii jako zasłużoną karę za wiarołomstwo. Podobnie jak w małżeństwie izraelskim mąż ma prawo oddalić wiarołomną żonę, tak Bóg zrywa więź z narodem, który Mu się sprzeniewierzał, wskutek czego władzę nad nim zdobywają wrogowie. Mimo to prorok naucza, że wygnanie nie jest sytuacją ostateczną, ponieważ Bóg pozostaje wierny obietnicom, które dał, oraz przymierzu, którym się związał.
Księga Ozeasza składa się z trzech części. Głównym tematem pierwszej części (Oz 1 –3) są osobiste przeżycia proroka, związane z dramatycznymi losami jego małżeństwa z nierządnicą Gomer. Małżeństwo to miało znaczenie symboliczne, tak samo jak imiona trojga dzieci, które się narodziły z tego związku. Były to przejmujące symbole upadku życia religijnego Izraelitów oraz ich losu w niedalekiej przyszłości. Część druga (Oz 4,1 – 9,9) zawiera surowe potępienie niewierności oraz występków religijnych i politycznych Izraela. Prorok piętnuje złych kapłanów i lud, a także skorumpowanych przywódców cywilnych. Ogólne zepsucie było rezultatem rosnącego w potęgę kultu obcych bożków i zawierania zgubnych sojuszy politycznych. Ich efektem były zmiany kulturowe (pod wpływem obcych idei), duchowe i obyczajowe (rozwiązłość). W części trzeciej (Oz 9,10 – 14,10) Ozeasz piętnuje dawne i obecne wiarołomstwa Izraela. Czyni to, odwołując się do historii narodu: wyprowadzenia z Egiptu, a nawet czasów patriarchy Jakuba. Potępia liczne grzechy narodu wybranego, podkreślając rozdźwięk między wierną miłością i łaskawością Boga a niewiernością ludzi, z którymi związał się On przymierzem. Poważne odstępstwa, niewdzięczność, pycha i brak zaufania wymagają surowej kary, która właśnie się dokonuje. Narzędziami kary Bożej są wrogowie Izraela, przede wszystkim Asyria. Pod koniec Księgi Ozeasza pojawiają się żarliwe nawoływania do szczerego nawrócenia, dzięki któremu sprawiedliwość Boga ustąpi miejsca Jego miłości i miłosierdziu. Prorok ukazuje perspektywę sądu i kary, ale nieustannie zapowiada, że ocalenie i uzdrowienia Izraela przez Boga. Dzieje się tak, ponieważ w postępowaniu Boga wobec ludzi miłość ciągle przeważa nad sprawiedliwością oraz miłosierdzie nad surowością. Izraelici byli wielokrotnie niewierni Bogu, ale Bóg jest zawsze wierny sobie. Ta prawda będzie dominowała w Liście do Rzymian(rozdziały 9 – 11), w którym pojawia się nowotestamentowa ocena niewierności Izraela wobec Boga.
Ozeasz był pierwszym prorokiem, który opisując relację między Bogiem i narodem przez Niego wybranym, posłużył się symboliką małżeńską. Później pojawiała się ona w nauczaniu Jeremiasza i Ezechiela oraz w drugiej części Księgi Izajasza, a także w Pieśni nad Pieśniami, natomiast w Nowym Testamencie – w pismach apostołów Pawła i Jana. Ozeasz w orędziu przypomina, że Bóg nakłada na swój niewierny lud surowe kary, jednocześnie podkreślając, że jest On pełen łaskawości i miłosierdzia. Wbrew ustawicznej niewierności właśnie miłość skłania Boga do niewyczerpanej cierpliwości oraz do nieustającego przebaczania. Dlatego trwale odnowi On swoje przymierze: Poślubię cię sobie na wieki (Oz 2,21). Zapowiedź Nowego Przymierza stanie się odtąd jednym z wiodących tematów Starego Testamentu. Bóg darzy Izraela głęboką miłością, wierną i nieodwołalną. Ma On więc prawo oczekiwać wzajemności, czyli całkowitego zaufania, wierności i posłuszeństwa. Prorok często nazywa Boga Panem, nawiązując w ten sposób do tradycji Mojżeszowej: Ja Jestem Panem, twoim Bogiem, począwszy od wyjścia z ziemi egipskiej (Oz 12,10; 13,4). Bóg jest ponad wszelkimi ludzkimi ocenami i kategoriami: Bo jestem Bogiem, nie człowiekiem! Pośrodku ciebie jestem Ja – Święty (Oz 11,9).
Ozeasz rozpoczyna serię tzw. „proroków mniejszych”. Jego świadectwo utrzymane jest na wysokim poziomie i opiera się na doświadczeniach osobistych, które stają się symbolem religijnym dla całego narodu żydowskiego.
Pierwsze trzy rozdziały Ozeasza w bardzo głęboki sposób opisują tę osobistą historię. Ozeasz jednak przekształcił ją w przypowieść o całym przebiegu dziejów Izraela. Na wierną miłość z Bożej strony „oblubienica”, czyli Izrael odpowiedziała niewiernością, uprawiając kananejską idolatrię, określoną właśnie jako cudzołóstwo i nierząd. W ten sposób prorok dokonał pewnego przełomu, bo przedstawienie przymierza między Bogiem a Izraelem nie było już więcej wzorowane – jak na Synaju – na relacji między królem i jego wasalem, tzn. na relacji „politycznej” między dwiema osobami. Przedstawiono je natomiast jako miłość dwojga małżonków – związek bliski, zażyły i spontaniczny. Następcy Ozeasza podejmą ten sam temat w różnych formach, a będzie on również wymownym symbolem dla Nowego Testamentu. W rozdziale 11 sam prorok zastosuje inną symbolikę, tym razem ojcowską (lub matczyną) na opisanie związków Boga z człowiekiem.
Pozostała część dzieła (w rozdziałach 4-14) to zbiór wyroczni, w którym dominuje Boży sąd nad bałwochwalczym i niewiernym ludem. Ozeasz powtarza tutaj typowe orędzie na temat kultu, który powinien się łączyć z uczciwym życiem i sprawiedliwością. Mówi w imieniu Boga: „Miłości pragnę, nie krwawej ofiary” (6,6), a Jezus podejmie tę myśl (Mt 9,13; 12,7). Abstrahując od surowości tego sądu, jest w nim również margines na nadzieję: jeśli Izrael okaże żal i zechce się nawrócić, Bóg odpowie mu swoją laską i miłością, a radość ogarnie cały świat (rozdział 14). W Księdze Ozeasza nie brak też odniesień dożycia politycznego w królestwie północnym w VIII wieku przed Chr.

O czytaniu:

Oz 1,

¹Słowo Pana do Ozeasza, syna Beeriego, w czasach Ozjasza, Jotama, Achaza i Ezechiasza, królów Judy, oraz w czasach Jeroboama, syna Joasza, króla Izraela.

²Kiedy Pan zaczął przemawiać do Ozeasza, powiedział do niego:

„Idź i weź sobie za żonę kobietę nierządną i miej z nią dzieci nierządu,

ponieważ kraj przez nierząd odwrócił się od Pana”.

³Poszedł więc i wziął za żonę Gomer, córkę Diblaima,

a ona poczęła i urodziła mu syna.

⁴Wtedy Pan powiedział do niego:

„Nadaj mu imię Jezreel,

bo już wkrótce ukarzę dom Jehu za krwawą zbrodnię w Jezreel

i położę kres królestwu domu Izraela.

⁵W owym dniu złamię łuk Izraela na równinie Jezreel”.

⁶Gomer poczęła znowu i urodziła córkę, a On powiedział do niego:

„Nadaj jej imię Nie-Doznająca-Miłosierdzia,

bo nie okażę już miłosierdzia domowi Izraela ani im nie przebaczę.

⁷Natomiast zmiłuję się nad domem Judy i wybawię ich jako Pan, ich Bóg,

lecz nie ocalę ich za pomocą łuku, miecza, wojny, koni czy jeźdźców”.

⁸Kiedy przestała karmić Nie-Doznającą-Miłosierdzia,

poczęła i urodziła syna.

⁹Wtedy powiedział: „Nadaj mu imię Nie-Mój-Lud,

bo wy nie jesteście już Moim ludem, a Ja nie jestem waszym Bogiem.

Oz 2,

¹Synowie Izraela będą tak liczni jak piasek morski, którego nie można zmierzyć ani policzyć.

A zamiast mówić im: «Jesteście Nie-Moim-Ludem»,

będzie się do nich mówić: «Synowie-Boga-Żywego».

²Połączą się wtedy synowie Judy z synami Izraela,

aby ustanowić sobie jednego władcę.

I podniosą się z ziemi,

bo wielki będzie dzień Jezreel.

³Mówcie do swoich braci: «Mój-Lud»,

a do swoich sióstr: «Doznająca-Miłosierdzia».

⁴Oskarżajcie swoją matkę, oskarżajcie,

bo nie jest już ona moją żoną,

a Ja nie jestem jej mężem.

Niech usunie oznaki nierządu ze swojej twarzy

i oznaki cudzołóstwa spośród swoich piersi.

⁵W przeciwnym razie obnażę ją

i pokażę taką, jaka była w dniu swych narodzin.

Uczynię ją podobną do pustyni

oraz sprawię, że stanie się podobna do wyschniętej ziemi

i umrze z pragnienia.

⁶Nie ulituję się nad jej dziećmi,

gdyż są one dziećmi z nierządu.

⁷Ich matka bowiem uprawiała nierząd,

okryła się hańbą ta, która je poczęła.

Mówiła przecież: «Pobiegnę za swymi kochankami,

którzy mi dają chleb i wodę,

wełnę, len, oliwę i napój».

⁸Dlatego teraz zagrodzę jej drogę cierniami

i otoczę murem, tak że nie znajdzie swoich ścieżek.

⁹Pobiegnie za swymi kochankami, ale ich nie dogoni,

będzie ich szukała, ale nie znajdzie.

Wtedy powie: «Pójdę i wrócę do mojego pierwszego męża,

ponieważ wówczas lepiej mi było niż teraz».

¹⁰Nie pamiętała, że to Ja dałem jej zboże, moszcz i oliwę

oraz wiele srebra i złota, z którego oni uczynili sobie posążki Baala.

¹¹Dlatego odbiorę swoje zboże, gdy jego czas nadejdzie,

i moszcz o właściwej porze.

Odbiorę swoją wełnę i len,

które okrywają jej nagość.

¹²Wreszcie obnażę ją na oczach jej kochanków

i nikt jej nie wyrwie z mojej ręki.

¹³Usunę wszystko, co stanowi jej radość:

święta, nowie księżyca, szabaty

i wszystkie jej uroczystości.

¹⁴Zniszczę jej winnice i drzewa figowe,

o których mówiła: «Oto zapłata,

którą mi dali moi kochankowie».

I zamienię je w zarośla,

i zjedzą je dzikie zwierzęta.

¹⁵Wtedy wymierzę jej karę za święta, w które paliła Baalom kadzidło,

przyozdabiała się w swoje pierścienie i klejnoty

i biegała za swoimi kochankami,

a o Mnie zapomniała – wyrocznia Pana.

¹⁶Dlatego oto Ja zwabię ją

i wyprowadzę na pustynię,

by przemówić do jej serca.

¹⁷Oddam jej znowu jej winnice

i dolinę Akor zamienię w bramę nadziei.

A ona odpowie mi jak za dni swej młodości

i jak w czasie wyprowadzenia jej z ziemi egipskiej.

¹⁸I stanie się w owym dniu – wyrocznia Pana –

że nazwie Mnie: «Mój-Mąż»

i już nie będzie Mnie nazywać: «Mój-Baal».

¹⁹Sprawię, że z jej ust znikną imiona Baali

i już nie będą więcej ich imion wspominać.

²⁰W owym dniu Ja ustanowię dla nich przymierze

z dzikimi zwierzętami, ptactwem powietrznym i płazami ziemnymi.

Połamię łuki i miecze, wygaszę wojny w kraju

i pozwolę im mieszkać bezpiecznie.

²¹Poślubię cię sobie na wieki,

poślubię cię sobie w sprawiedliwości i prawie,

w dobroci i miłosierdziu.

²²Poślubię cię sobie w wierności

i poznasz Pana.

²³I stanie się w owym dniu – wyrocznia Pana –

że odpowiem na wezwanie niebios,

a one odpowiedzą na wezwanie ziemi.

²⁴Ziemia zaś odpowie zbożem, moszczem i oliwą,

a one spełnią pragnienie Jezreel.

²⁵Zasieję sobie lud w kraju

i okażę miłosierdzie Nie-Doznającej-Miłosierdzia.

Powiem także do Nie-Mojego-Ludu: Jesteście moim ludem,

a on odpowie: «Mój Bóg»”.

Po tytule, umieszczającym Ozeasza jako twórcę tej księgi w VIII wieku przed Chr., dzieło zaczyna się pierwszą opowieścią o jego historii rodzinnej, snutą w trzeciej osobie (inna, podobna relacja wystąpi w rozdziale 3). Bóg poleca Ozeaszowi poślubić prostytutkę imieniem Gomer. Chociaż niektórzy rozumieli ten fragment Oz w sensie tylko symbolicznym, wiemy niemal na pewno, że chodzi o rzeczywiste zdarzenie z życiorysu Ozeasza, które teraz jest interpretowane jako celowy Boży zamiar, aby mogło się stać poglądową lekcją dla całego Izraela. Biblijny prorok wypowiada się w słowach, lecz także — i to często — w swoich czynach i samym życiu. Być może owa Gomer była nie tyle nierządnicą w sensie ścisłym, ile raczej uczestniczką seksualnych kultów płodności, jakie były czymś zwykłym wśród Kananejczyków, rdzennych mieszkańców Palestyny, z którymi Biblia ciągle wchodzi w spór.
Ze związku Ozeasza z Gomer przychodzi na świat troje dzieci, którym nadane zostają imiona symboliczne, zawierające treść ważną dla całego ludu. Pierworodnym jest Jizreel, nazwany jak miasto w północnej Galilei — letnia siedziba tamtejszych władców Samarii, upamiętniona słynną rzezią, jakiej dokonał wódz Jehu na swoich poprzednikach (2 Krl 9). Dziecko to jest więc obciążone wspomnieniem przelanej krwi. Po Jizreelu rodzi się „Nie-ko-chana”, zapowiadając swym imieniem wygaśnięcie życzliwości, jaką Jahwe darzył Izraelitów. W niecałe trzy lata później pojawi się trzeci potomek: „Nie-mój-lud”. Z łatwością daje się dostrzec w tym imieniu negację tzw. „formuły przymierza”, wyrażającej wzajemną więź Boga z Izraelem.
W tych trzech imionach zawiera się historia niewierności ludu Bożego. Takie też jest znaczenie dziejów rodzinnych Ozeasza, co jednak pierwsze wersety rozdziału 2 przedstawiają w pojęciu pozytywnym nawrócenia i przebaczenia, ze zmianą imion na: Jizreel (w jego treści oryginalnej: „Bóg sieje”), „Mój lud” i „Umiłowana”.
Zwracając się do swoich dzieci, Ozeasz stanowczo oskarża ich matkę, a swoją żonę, którą chce oddalić i pozbawić godności małżeńskiej, bo okazała się niewierna. Prorok zarzuca jej cudzołożne czyny, wyrażając jednak cichą nadzieję na jej opamiętanie się i powrót do mężowskiego domu, który porzuciła dla kochanków. Jak łatwo się domyślić, chodzi tu o historię narodu żydowskiego. Porzucił on Pana, aby szukać innych bogów, którzy w podzięce za oddawany im kult zapewniliby mu obfitość chleba, wody, wełny, lnu, oliwy, wina, czyli dobra naturalne, a zapomniał o tym, że dawcą tych darów jest jeden prawdziwy Bóg. Mimo wszystko jednak zawsze ma On nadzieję na nawrócenie, aby móc przygarnąć Izraela na nowo.
Hebrajski termin oznaczający przymierze określa zarówno szczególne więzi między Bogiem a Izraelem, jak i małżeńską więź między mężem a żoną. W wypowiedziach proroka te dwa poziomy stale się przeplatają. Ciężkie oskarżenia pod adresem własnej matki (narodu) mają padać z ust jej dzieci (w. 4). Oznacza to, że każdy Izraelita powinien dokonać obrachunku z samym sobą i uznać prawdę o złym stanie duchowo‑moralnym całego narodu. Dosadny obraz wiarołomnej żony nawiązuje do realiów zachowania nierządnic na starożytnym Bliskim Wschodzie. Jednocześnie zawiera on wyraźne aluzje do niewierności Izraelitów, która polegała na karygodnej czci obcych bóstw. W ten sposób zdradzali oni prawdziwego Boga, aby oddawać cześć bożkom uczynionym przez ludzi. Wszystkie dary, którymi do tej pory Izraelici karmili się tak obficie, pochodzą od Boga, On sam więc upomni się o prawa do narodu, z którym związał się przymierzem. Rezultatem zwycięstwa Boga będzie sprawiedliwa kara za niewierność Izraelitów oraz porzucenie czci bożków, której się dopuszczali.
Dalej wciąż mamy do czynienia z dozowaniem Ozeaszowych przeżyć oraz z symboliką, jakiej one nabierają. Wspomina się tu o Baalach, mających pierwowzór w bożku czczonym przez Kananejczyków, który fascynował Izraela właśnie dlatego, że był bogiem płodności. Karząc swój lud nieszczęściem, suszą i głodem oraz niszcząc zamieszkałą przez niego ziemię, Bóg pokazał, że jest jedynym Stwórcą i Panem, który daje dobrobyt i życie. Potępienie niewierności Izraela staje się coraz bardziej wyraźne w napiętnowaniu bałwochwalczych świąt i związanych z nimi obrzędów ofiarniczych. Nie jest ono jednak nigdy słowem ostatnim, ponieważ Jahwe — tak jak Ozeasz — okazuje się „mężem” nieustannie zakochanym.
Postanawia wobec tego odzyskać dla siebie swój lud. Został tu już użyty język ze słownika miłości. Prorok, czerpiąc z własnych doświadczeń, opisał przymierze nie jako traktat polityczno-dyplomatyczny, lecz jako więź oblubieńczą. Powraca więc do miesiąca miodowego, który przeżywał w pustynnym odosobnieniu i w intymnej zażyłości. Metamorfozie ulega cały horyzont, tak iż równina Akor, skalisty wąwóz pod Jerychem, którego nazwa oznacza „nieszczęście”, staje się teraz „bramą nadziei”. Przemienia się też sama żona-Izrael. Nie będzie się już rozglądać za Baalem, którego imię znaczy „pan, właściciel”, a także „mąż”, bo zwróci się wyłącznie do prawdziwego Pana, czyli Jahwe, nazywając Go z tkliwością swoim jedynym Oblubieńcem.
Świat otrzymuje niemal nowe, wręcz rajskie kształty — znak Bożych błogosławieństw i odnowionego przymierza, które opisane jest tak, jakby w grę wchodziło prawdziwe małżeństwo: „I poślubię cię sobie na wieki”. Warunkami tego związku są jednak typowe poprzednie cechy paktu, a więc sprawiedliwość, prawo, serdeczność, miłość, wierność i pozna-nie Boga. Jak wynika z wersetów 2,2-3, również imiona dzieci Ozeasza muszą się zmienić, aby reprezentowały inny już związek, jaki teraz łączy ich rodziców, a symbolicznie — Jahwe z narodem żydowskim. Jizreel zachowa swoje imię, jednak nie będzie się już ono kojarzyć z krwią przelaną w mieście Jizreel, lecz z płodnością wynikającą z tej nazwy („Bóg sieje”). Z kolei „Nie-kochana” będzie znów „Kochaną”, a „Nie-mój-lud” na nowo stanie się Boży, realizując „formułę przymierza”, w której Bóg mówi: „Ty jesteś moim ludem”, a Izrael uznaje Go swoim Bogiem.
Pedagogia Boga wobec krnąbrnego Izraela stanowi swoiste powtórzenie serdecznych więzi z czasów wyprowadzenia go z Egiptu. Nawrócenie oznacza tu powrót do pierwotnej czystości, czyli zerwanie z kultami pogańskich bożków, jakie rozpowszechniły się po przybyciu Izraelitów do Kanaanu. Mimo wyraźnego zakazu oddawania czci bożkom Izraelici przejmowali różne zwyczaje pogańskie. Wynikało to m.in. z tego, że żyli wśród pogan, których obrzędy i wierzenia okazały się na tyle atrakcyjne, że przenikały do ich życia, a nawet w niektórych przypadkach były w stanie zdominować kult Boga Jahwe. Częstym zjawiskiem było też łączenie przez Izraelitów wiary w jedynego Boga z wierzeniami pogańskimi, co prowadziło do rozmywania istoty objawienia Bożego. Zapowiadane przymierze, jako składnik powszechnej odnowy mesjańskiej, obejmie całą ziemię wraz z jej życiodajnymi dobrami (w. 24), przywracając wszędzie bezpieczeństwo i pokój. Stanie się tak, ponieważ Bóg jest zawsze wierny swoim obietnicom.
Motyw powszechnej odnowy mesjańskiej jest jednym z centralnych wątków Starego Testamentu, a szczególnie często przewija się w pismach prorockich. Owocem nawrócenia będzie poznanie (w. 22), czyli odnowiona głęboka więź Izraelitów z Bogiem, oparta na miłości i wierności Jego prawu. Z dwóch głównych przymiotów Boga, sprawiedliwości i miłosierdzia, pierwszeństwo należy do miłosierdzia.