Wielki Poniedziałek, 11 kwietnia 2022 r.

1.czytanie (Iz 42, 1-7)

Sługa Boży ofiarowany za zbawienie świata

Czytanie z Księgi proroka Izajasza

Tak mówi Pan:

«Oto mój Sługa, którego podtrzymuję, Wybrany mój, w którym mam upodobanie. Sprawiłem, że Duch mój na Nim spoczął; On przyniesie narodom Prawo. Nie będzie wołał ni podnosił głosu, nie da słyszeć krzyku swego na dworze. Nie złamie trzciny nadłamanej, nie zgasi ledwo tlejącego się knotka. On rzeczywiście przyniesie Prawo. Nie zniechęci się ani nie załamie, aż utrwali Prawo na ziemi, a Jego pouczenia wyczekują wyspy».

Tak mówi Pan Bóg, który stworzył i rozpiął niebo, rozpostarł ziemię wraz z jej plonami, dał ludziom na niej dech ożywczy i tchnienie tym, co po niej chodzą.

«Ja, Pan, powołałem Cię słusznie, ująłem Cię za rękę i ukształtowałem, ustanowiłem Cię przymierzem dla ludzi, światłością dla narodów, abyś otworzył oczy niewidomym, ażebyś z zamknięcia wypuścił jeńców, z więzienia tych, co mieszkają w ciemności».

Komentarz

O Księdze:

Imię „Izajasz” znaczy „Zbawieniem jest Jahwe [Pan]” i w znacznej mierze odzwierciedla program działania tego proroka. Swoje posłannictwo pełnił on w burzliwym czasie wojen spowodowanych wzrostem militarnej potęgi Asyrii. Izajasz rozpoczął działalność ok. 740 r. przed Chr. (Iz 6,1) i kontynuował ją co najmniej do 701 r. przed Chr., kiedy Jerozolima została w zaskakujący sposób uratowana od zniszczenia (Iz 37). Według starożytnej tradycji żydowskiej Izajasz poniósł męczeńską śmierć przez przepiłowanie w czasie panowania króla Manassesa (696-642 przed Chr.). Do tej tradycji nawiązuje List do Hebrajczyków (Hbr 11,37).
Chociaż wydarzenia wielokrotnie potwierdzały słuszność przewidywań i rad Izajasza, to za życia proroka jego nauczanie nie zostało powszechnie przyjęte (np. Iz 6,9-11; 30,8-11). Proroctwa Izajasza były przechowywane jedynie przez małe grupy jego uczniów (Iz 8,16-20). Dopiero dwieście lat później, podczas wygnania do Babilonii (586 r. przed Chr.), jego przesłanie zostało na nowo odkryte, ponieważ przekonująco objaśniało historię Izraelitów, a zarazem ożywiało nadzieje na przyszłość.
Księga Izajasza składa się z trzech części: 1) Księga sądu nad Judą i Izraelem, zawierająca mowy samego Izajasza (Iz 1 – 39); 2) Księga Pocieszenia, napisana w czasie wygnania babilońskiego (Iz 40 – 55); 3) Księga Tryumfu, napisano po powrocie z niewoli babilońskiej. Redaktorzy Księgi Izajasza zebrali istniejące wypowiedzi prorockie i połączyli je w całość.
Księgę odczytujemy jako medytację nad Bożą wiernością i sprawiedliwością objawioną w historii Izraela. Treść księgi stanowi także wezwanie do przemiany własnego życia i postępowania zgodnego z wolą Bożą, aby osiągnąć obiecane zbawienie.
Pierwsza część księgi (Iz 1 – 39), zwana czasami księgą Protoizajasza (z greckiego „pierwszego Izajasza”), zawiera przede wszystkim wypowiedzi proroka, skierowane do mieszkańców królestwa Judy. U podstaw nauczania proroka znajdowało się doświadczenie świętości Boga, rozumianej nie tylko jako Jego absolutna wyższość ponad wszelką inną rzeczywistość, lecz także jako doskonałość moralna, która nie toleruje grzechu i zła. Izajasz okazał się również gotów do działania na rzecz zbliżenia Izraelitów do Boga i uznania Jego obecności wśród nich. Nauczanie proroka poświęcone było przede wszystkim problemom sprawiedliwości społecznej. Izajasz poddawał krytyce nadmierne bogacenie się wąskiej grupy społeczeństwa; podkreślał, że braku solidarności nie można pogodzić z wiarą Izraela (Iz 1,10-17.21-23; 5,8-25). Sprawiedliwość, której domaga się Bóg, wymaga bowiem poszanowania praw ludzi ubogich i takiego organizowania życia społecznego, aby najsłabsi zostali otoczeni niezbędną troską (Iz 10,1n). Wojna syro-efraimska (734-732 przed Chr.) i coraz mocniejszy napór zaborczej Asyrii przesunął potem punkt ciężkości nauczania Izajasza na kwestie polityczne. Wobec różnorodnych zagrożeń Izajasz przypominał Boże obietnice dane Dawidowi i Jerozolimie. W tej części na uwagę zasługuje tzw. Księga Emmanuela (Iz 6 – 12). Jej wstęp stanowi opowiadanie o powołaniu Izajasza (Iz 6), zakończenie zaś poetycka pieśń zbawionych (Iz 12). Trzonem zbioru są trzy zapowiedzi królewskiego Mesjasza, który nosi imię Emmanuel (Iz 7; 8; 11). Radosne zapowiedzi Emmanuela podtrzymują nadzieję i pozwalają wierzyć, że ostatnim słowem Boga do Izraela i ludzkości będzie zbawienie.
Część druga księgi (Iz 40 – 55), zwana Księgą Pocieszenia, napisana została w połowie VI w. przed Chr., podczas wygnania babilońskiego. Jej autorem jest nieznany prorok, umownie nazywany Deuteroizajaszem (z greckiego „drugim Izajaszem”). W swoim nauczaniu wyciągał on wnioski z wiary, że jest tylko jeden Bóg i że On sam stworzył całą rzeczywistość świata. Według tego proroka, doświadczenie Izraela, który utracił swoją niezależność państwową i został wygnany do Babilonii, należy zrozumieć w świetle objawienia przekazanego w poprzednich wiekach przez proroków oraz w perspektywie pragnienia Boga, aby obdarzyć świat zbawieniem i sprawiedliwością. Prorok interpretował więc najpierw aktualne wydarzenia, ukazując perskiego władcę Cyrusa jako sługę Boga niosącego wybawienie (Iz 41,1-5; 45,1-8; 48,12-15), aby następnie przedstawić obraz idealnego sługi Pana, który obdarzy świat wiecznym zbawieniem przez ofiarę z własnego życia (Iz 45,17; 51,6-8; 53,8-10). W drugiej części Księgi Izajasza ważne miejsce zajmują cztery utwory liryczne, które stanowią swoistą jedność, zwane Pieśniami o słudze Pana: Iz 42,1-4 (5-9); 49,1-4.5c (5ab.6.8.9a); 50,4-9 (10n); 52,13–53,12. Z literackiego punktu widzenia tworzą one rodzaj dramatu, osiągającego punkt kulminacyjny w śmierci i uwielbieniu sługi. Jezus Chrystus i autorzy Nowego Testamentu często odwoływali się do tych proroctw, wskazując na ich wypełnienie w misji i odkupieńczej śmierci Jezusa.
Trzecia część (Iz 56 – 66), zwana Księgą Tryumfu, jest określana jako księga Tritoizajasza (z greckiego „trzeciego Izajasza). Zebrano w niej wypowiedzi różnych proroków z czasu po powrocie z wygnania. Prorocy ci wyjaśniają i aktualizują przesłanie swoich poprzedników. Rozwijają ich nauczanie na temat miłości Boga i Jego pragnienia, aby zbawić cały świat, oraz podkreślają potrzebę przestrzegania prawa i sprawiedliwości (Iz 56,1).
Księga Izajasza jest niezwykle często cytowana w Nowym Testamencie, gdzie niektóre jej wypowiedzi zostały odniesione bezpośrednio do osoby Jezusa Chrystusa (np. Mt 12,17-21; J 1,29). Także samo pojęcie Ewangelii jako dobrej nowiny o zbawieniu ma źródło w tej właśnie księdze (Iz 40,9; 52,7). W Księdze Izajasza pojawia się też wiele innych tematów, które zostały rozwinięte w Nowym Testamencie, jak na przykład obraz Boga jako Ojca pełnego miłości, rola Bożego ducha, odnowienie ludu Bożego i poszerzenie go o przedstawicieli wszystkich narodów. Dlatego prorok Izajasz nazywany jest „Ewangelistą Starego Testamentu”.

O czytaniu:

Pierwsza z czterech pieśni o słudze Pana rozwija myślę o władzy Boga nad historią (Iz 42, 1-7 (1-9); 49, 1-6 (1-9a); 50, 4-9 (4-11); 52,13 – 53,12). Bóg nie jest obojętny na wołanie cierpiących, ale odpowiada im, posyłając swojego sługę, które ich wyzwoli. Prorok zaznacza przy tym, że sługa Pana przychodzi nie tylko ze względu na lud Boży, ale także dlatego, aby uświęcić wszystkie narody. Księga Izajasza nie precyzuje, kim jest sługa, o którym prorok mówi w tej pieśni, bo zapowiedź stworzenia nowej rzeczywistości i pełnego wyzwolenia uciśnionych wykracza poza ramy jakiegoś konkretnego okres historii i pozostaje ciągle aktualna. Dla wygnańców w Babilonii obietnica proroka spełnia się w pewnym stopniu na osobie Cyrusa, króla Perskiego, który pokonał Babilonię. On okazał się Bożym pomazańcem, gdyż położył kres przemocy Babilonii nad innymi narodami. On również umożliwił Izraelowi powrót do ojczyzny i odbudowę świątyni Jerozolimskiej. Jednakże na wygnaniu w Babilonii także lud Izraela był wezwany, aby być sługą Pana. Grzech, którego konsekwencją było wygnanie i upokorzenie, stał się dla narodu okazją do nowej misji. Żyjąc wśród pogan, Izraelici mieli świadczyć o zbawczej mocy Boga, aby Boża nauka i prawość zajaśniały także innym ludziom. Oczekiwanie na człowieka, przez którego Bóg dokona sprawiedliwego sądu i wybawi wszystkich utrudzonych i obciążonych, łączona była w późniejszym okresie z postacią króla czasów ostatecznych, czyli Mesjaszem. Ewangelista Mateusz odnosi tą zapowiedź do Jezusa Chrystusa (Mt 12-17-21), który zawarł z ludźmi Nowe Przymierze we krwi swojej. On stał się światłością narodów, co oznacza, że najpełniej objawił prawdę o Bogu. Ponadto łagodność i pokora Jezusa Chrystusa jest dla chrześcijan źródłem mądrości, która pozwala z nadzieją oczekiwać pełnego zbawienia w nowej, niebiańskiej Jerozolimie.
Dzisiaj, za pomocą uroczystego wyrażenia: Oto mój Sługa Bóg przedstawia swego Wybrańca oraz jego dzieło. Nie ulega wątpliwości, że określenie „sługa” jest w tej pieśni mianem zaszczytnym. W ten sposób Bóg nazywa tego, kogo wybrał i w kim ma upodobanie. Wraz z wybraństwem związane jest zadanie do spełnienia. Dlatego tytuł „sługa” w połączeniu z imieniem Boga („Sługa Pański”) wyraża zależność i poddanie względem Stwórcy, ale także niesamowitą bliskość. Wyznanie, jakie już na początku czyni Bóg: Dałem mu mojego Ducha (w tekście liturgicznym: Duch mój na Nim spoczął), bliskie jest obietnicy z Iz 11, 2-3 (²Spocznie na nim duch Pana, duch mądrości i rozumu, duch rady i męstwa, duch znajomości i bojaźni Pana. ³Upodoba sobie bojaźń Pana. Nie będzie sądził z pozorów ani wyrokował według pogłosek), gdzie mowa jest o wylaniu Ducha Bożego na Mesjasza, różdżkę z pnia Jessego. Chodzi tu więc z pewnością o nadprzyrodzoną moc Boga, którą otrzymują wybrani, a która uzdalnia proroka do charyzmatycznego działania. Według oczekiwań żydowskich Duch Pański ma spocząć trwale na Mesjaszu (por. Iz 11, 1-5; 61, 1-2). Wylanie Ducha Bożego na Sługę i Jego trwałe przebywanie na nim podkreśla więc znaczenie, ważność i trudności jego misji, którą Bóg potwierdza swoją mocą i autorytetem. Sługa jest Jego heroldem. Ma do spełnienia podobną rolę jak Izrael, który też jest nazywany Sługą Boga (Iz 41, 8), gdyż powinien być świadkiem dobroci i potęgi Boga. Zadaniem Sługi Pańskiego będzie przyniesienie prawa, co staje się określeniem całej jego misji.
Bóg podkreśla też cichość i pokorę Sługi. Swoje zadanie wypełni bez krzyku, bez rozgłosu i z wielką delikatnością, co uwidaczniają dwie zastosowane metafory: nie złamie trzciny nadłamanej i nie zagasi ledwo tlejącego się knotka. Sługa z całą konsekwencją osiągnie zamierzony cel. Choć jest prześladowany przez swoich przeciwników, słaby i bezbronny, to jednak nie zaprzestaje wypełniania swojej misji. Orędzie Sługi dotrze do krajów pogańskich, o czym mówi określenie „wyspy”. One oczekują tego orędzia, więc nie będzie stanowiło dla nich problemu jego przyjęcie. Bóg wzywa Sługę, by był przymierzem dla ludzi, czyli pośrednikiem Nowego Przymierza i narzędziem Bożego objawienia wśród pogan – światłością dla narodów. Bóg Stwórca wzbudził swego Sługę, wezwał i przeznaczył do specjalnej misji, ale jest to dzieło miłości, troskliwości i wszechmocy Boga, podkreślone metaforą ujęcia za rękę.
Zadaniem Sługi jest także uwolnienie więźniów. Choć Deutero-Izajasz rozumie zbawienie przede wszystkim jako powrót do ojczyzny po upadku Babilonu, czyli jako radykalną zmianę sytuacji, w której Izraelici się znaleźli, gdy popadli w niewolę, to jednak ma ono także charakter powszechny i może oznaczać wyzwolenie człowieka z wszelkiej niewoli. Tym Sługą Pańskim zapowiadanym przez Izajasza jest właśnie Jezus Chrystus. On jest zarówno cierpiącym Sługą, jak i prawdziwym wyzwolicielem wszystkich ludzi z grzechu. Wybrany i posłany przez Ojca jest pośrednikiem Nowego i Wiecznego Przymierza, potwierdzonego ofiarą Jego Ciała i Krwi.